Trong đoạn trích “Trong lòng mẹ”, nhà văn Nguyên Hồng đã rất tinh tế và tài tình khi miêu tả diễn biến tâm trạng của cậu bé Hồng để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

Bé Hồng sinh ra trong một gia đình không lấy gì lắm êm ấm: bố nghiện thuốc phiện, ốm đau rồi chết, mẹ Hồng còn quá trẻ nên đã bỏ nhà và con ra đi tha hương cầu thực. Hồng đành phải sống trong sự ghẻ lạnh của họ hàng bên nội. Từ đó, bé Hồng nhận thức được mình rõ hơn. Cậu bé đã vươn lên và đứng vững để bảo vệ mình, bảo vệ tình cảm của mình trong sáng như này nào, vẫn giữ tình thương mẹ sâu sắc. Và chỉ một yếu tố nào đó khẽ chạm vào là những tình cảm ấy lại trỗi dậy mãnh liệt và cao đẹp nhất. Đó chính là khi bà cô nói chuyện về mẹ của Hồng, tình cảm ấy được thể hiện rất rõ qua tâm trạng của bé. Lúc bà cô lên tiếng bắt đầu cuộc trò chuyện không lấy gì làm tốt đẹp: “Hồng! Mày có muốn vào Thanh Hoa chơi với mợ mày không?”. Câu nói ấy đã khơi dậy tâm hồn trẻ thơ sự khao khát yêu thương của tình mẫu tử trong khoảng trống tâm hồn bấy lâu không ai bồi đắp. Nhưng Hồng đã sớm nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt cười rất kịch của cô. Thấp thoáng hiện lên trong đầu em hình ảnh người mẹ hiền hậu luôn phải sống trong câu nói ám ảnh của bà cô. Bà cô của Hồng thật ác nghiệp, bà mang trong mình những lời ghen ghét nhỏ nhen, luôn dựng chuyện người khác và thêu dệt những lời bịa đặt lên bé Hồng chỉ biết lẳng lặng cúi đầu không đáp.

Không chỉ vậy, cuộc trò chuyện cứ tiếp diễn cắn xé tâm trạng của Hồng. Bà cô đưa tin mẹ Hồng đã có con khi chưa đọan tang chồng, lại nghèo túng khốn khó nơi đất khách, thấy người quen phải tránh mặt với mục đích lăng nhục mẹ Hồng. Đồng thời còn gieo rắc vào đầu óc em sự hoài nghi, khinh nghiệt mẹ. Từng lời nói cay độc ấy như con dao sắc cứa vào tâm hồn thơ dại. Bé Hồng từ chỗ nhẫn nhục im lặng, cúi đầu đến lúc không nén được nỗi đau đớn, đã bật khóc, nước mắt ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hòa đầm đài ở cằm và cổ. Một thứ tình cảm phức tạp vừa thương yêu, vừa căm tức nảy sinh trong tâm hồn bé Hồng khiến em cười dài trong tiếng khóc. Đó là tiếng cười đau đớn thể hiện sự đắng cay đau khổ đến tột đỉnh, nó là sự mất mát lớn lao về tinh thần không gì bù đắp nổi. Chính cuộc đời thực tại phũ phàng đã khiến em sớm nhận ra những gì là độc ác của họ hàng, xã hội, nó làm cho tâm hồn, suy nghĩ của em trở nên dày dặn và cứng cỏi hơn.

Bé Hồng căm ghét những hủ tục phong kiến lạc hậu, tàn nhẫn đã đày đọa lên mẹ. Lòng căm ghét cao độ ấy được tác giả diễn tả bằng những hình ảnh cụ thể với nhịp gấp gáp, dồn dập: “Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi”. Qua đó ta thấy bé có một cái nhìn, cử chỉ quan sát rất tỉ mỉ và nhận xét rất chuẩn xác và không kém phần sắt đá về xã hội đương thời. Nó chính là nguyên nhân gây ra những hậu quả đau lòng trong xã hội cũ. “Trong lòng mẹ” đã lên tiếng kết án sự bất công của một xã hội không tiền vô nhân đạo.

 Hình ảnh mẹ và nỗi nhớ cứ dâng đầy tràn ngập trong lòng Hồng khi ngày giỗ thầy đã gần đến nơi. Tác giả đã tập trung thể hiện tâm trạng của bé Hồng khi được gặp lại mẹ. Đó là một buổi chiều tan học, Hồng chợt thoáng một người giống mẹ ngồi trên xe kéo thì liền đuổi theo rối rít. Lúc đó tâm trạng em bị giằng xè, em khao khát gặp mẹ như người vô hình đi giữa sa mạc thèm nước bóng râm, nhưng nếu trên xe không phải mẹ thì thành ra trò cười cho lũ bạn. Cuối cùng niềm hạnh phúc đó đã đến với em, người mà em khao khát, mong ước đã trở về. Vì niềm vui sướng, em cuống cuồng đuổi theo xe, thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi và cả trán khi trèo lên xe. Bàn tay mẹ dịu hiền xoa đầu khiến em òa khóc nức nở. Nếu ở trên là tiếng khóc tủi cực, chua xót, thì bây giờ là tiếng khóc thổn thức đầy hạnh phúc. Đó là niềm hạnh phúc dạt dào, khiến em quên hết những ngày tủi cực đã qua: “Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt”.

Được ngồi trong lòng mẹ là niềm hạnh phúc lớn lao với những rung cảm sâu xa trong bé Hồng. Mệ vẫn như xưa và có khi còn trẻ đẹp hơn nữa, chứ không còm nhom, xác xơ như lời bà cô bịa đặt. Bé Hồng cảm nhận được cái mùi quần áo quen thuộc của mẹ và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường. Tác giả vừa trực tiếp miêu tả những cảm giác cụ thể của bé Hồng, vừa bình luận về niềm hạnh phúc tuyệt vời: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”. Trong giây phút say sưa và rạo rực ấy, tất cả tâm trí em đều dồn cho sự tận hưởng tình mẹ, bỏ ngoài tai những lời nói tiêu cực của bà cô. Đối với bé Hồng, niềm sung sướng và hạnh phúc nhất trên đời là được sống trong lòng mẹ.

Đoạn trích “Trong lòng mẹ” đã khép lại trong những diễn biến tâm trạng của nhân vật bé Hồng được miêu tả hết sức chi tiết, tỉ mỉ của tác giả. Qua đó ta cảm nhận được tình cảm mẫu tử luôn là điều thiêng liêng và cao quý nhất giữa dòng đời này.