Nguyễn Trãi không chỉ là nhà văn hóa vĩ đại mà còn là nhà thơ tài năng của dân tộc. Ông đã được UNESCO tôn vinh là Danh nhân văn hóa thế giới nhờ những đóng góp xuất sắc. Bộ 'Quốc âm thi tập' sáng tác bằng chữ Nôm của ông đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của thơ ca tiếng Việt, trong đó có tác phẩm nổi bật 'Ngôn chí' (bài 3). Đây là một tác phẩm có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện nhân cách và tư tưởng tốt đẹp của nhà thơ Nguyễn Trãi.

Trong văn bản, nổi bật sự tươi đẹp của thiên nhiên. Các hình ảnh gắn liền với tự nhiên như 'am trúc hiên mai', 'nước', 'ao', 'nguyệt', 'đất cày', 'hoa', 'đêm tuyết'. Ở hai câu thơ đầu tiên, chúng ta có thể nhìn thấy không gian sống yên bình, thanh tĩnh qua hình ảnh của mái hiên và cây mai. Từ 'yên hà' không chỉ miêu tả nơi sống yên tĩnh mà còn thể hiện vẻ đẹp của bầu trời lúc bình minh hoặc hoàng hôn. Khói sương và sóng nước lan tỏa khắp nơi, kết hợp với ánh rực rỡ của bầu trời khi ban mai hay lúc hoàng hôn. Nơi ở của nhà thơ dường như tách biệt hoàn toàn với sự ồn ào và xô bồ của thế giới bên ngoài. Ở đó, chỉ có thi nhân và vẻ đẹp tuyệt vời của đất trời.

Trong những câu thơ tiếp theo, thiên nhiên hiện lên trong cảm nhận của nhân vật trữ tình vô cùng thơ mộng. Trong thơ ca cổ, ánh trăng không chỉ là nguồn sáng tự nhiên chói lọi giữa đêm tối mà còn là nguồn cảm hứng vô tận cho tâm hồn. Câu thơ 'nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt' vừa mô tả độ trong của nước ao vừa lên tới sự huyền bí, lấp lánh của ánh trăng. Vào đêm thanh vắng, bóng trăng in xuống mặt nước trong xanh. Bức tranh thiên nhiên còn sống động với hình ảnh của 'đất' và 'hoa' ở dòng thơ 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa'. Đất được cày cuốc, vun xới cẩn thận nên rất khô, tơi và bở. Đây là môi trường lý tưởng cho sự sống của cây cỏ. Từ 'ương' được hiểu là nơi ấp ủ, tạo điều kiện cho cái gì đó nảy nở. Như vậy, đất làm mầm mống cho những loài hoa, giúp chúng tỏa hương thơm dễ chịu. Dòng thơ tạo nên bức tranh tươi tắn, phong phú của thế giới tự nhiên. Thiên nhiên hiện lên tràn đầy sức sống, yên bình và trữ tình qua ánh nhìn của người trữ tình.

Bên cạnh bức tranh thiên nhiên, ta còn chứng kiến tâm trạng và cảm xúc của nhân vật trữ tình trước cuộc sống hiện tại, nơi mà chủ thể bày tỏ sự hài lòng, thỏa mãn:

'Am trúc hiên mai ngày tháng qua.
Thị phi nào đến cõi yên hà.'

Cụm từ 'ngày tháng trôi đi' gợi lên sự chuyển động của thời gian, êm dịu như cuộc sống an bình của nhân vật trữ tình. Rút lui về ẩn náu, những cuộc tranh luận, phiền não của thế gian không thể tiếp cận 'Thị phi nào đến cõi yên bình'. Nhân vật trữ tình sống trong bình yên, xa lạ với xô bồ, bỏ lại ngoài kia mọi 'thị phi', tranh cãi, đúng sai của thế gian. Có vẻ như, chủ thể trữ tình đã đạt được sự tự do, thoải mái trong tâm hồn.

Ở câu ba, bốn, thể thơ đã trải qua sự biến đổi khi câu lục xen lẫn câu thất. Tác giả thể hiện sự mãn nguyện với cuộc sống hiện tại 'Cơm ăn dầu có dưa muối;/ Áo mặc nài chi gấm là'. Gấm là loại vải cao cấp được làm từ sợi tơ tằm. Đây là loại vải được coi là quý tộc vì có hoa văn phức tạp, hấp dẫn và mang lại cảm giác mềm mại, mịn màng cho người mặc. Vì vậy, gấm thường dành cho những vị vua, quan lại ở thời xưa. Bỏ lại quyền quý để trở về ẩn cư, nhân vật trữ tình không cần đến áo gấm, chỉ cần một bữa cơm đơn giản với dưa muối nhưng vẫn cảm thấy hạnh phúc, thoải mái. Đó là đẳng cấp của một con người thanh cao, không mải mê với vẻ ngoại hình và sự giàu có.

Câu thơ 'nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt' đẹp như một bức tranh trữ tình, thơ mộng về thiên nhiên nhưng cũng chứa đựng tâm tư, tư duy của tác giả. Đây là một lối diễn đạt ẩn dụ của nhà thơ. Nước giữ gìn sự trong lành để thưởng thức ánh trăng, giống như con người cần giữ gìn, nuôi dưỡng lòng trong trắng để đón nhận những điều tốt đẹp. Cuộc sống diễn ra bình dị, thong thả, với công việc nông dân bình thường 'Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa'. Bây giờ, nhà thơ không còn là quan lại oai phong, xa hoa mà trở lại với cuộc sống giản dị của người nông dân, cuộc sống nhẹ nhàng, thoải mái.

Trong hai câu thơ cuối cùng, có vẻ như cảm xúc đạt đến đỉnh điểm, hứng khởi. Tác giả được truyền cảm hứng trong một đêm tuyết rơi. 'Câu thần' - những câu thơ tuyệt vời làm cho nhân vật trữ tình không kiềm được niềm vui, bắt đầu cất tiếng ngâm, ca.

Như vậy, với sự xen kẽ giữa câu lục và câu thất, cùng với hình ảnh thơ mộng, giản dị, gần gũi và ngôn ngữ mộc mạc, giọng điệu của lời nói hàng ngày, nhà thơ đã thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên và niềm hạnh phúc khi lui về ẩn cư. Bài thơ là sự phản ánh rõ nét về tâm hồn và tư tưởng cao cả của Nguyễn Trãi. Ông là một con người vĩ đại, mang đầy tình yêu thương và lòng cao quý.

Không phải ngẫu nhiên mà Nguyễn Trãi được những người trí thức và thế hệ sau kính trọng. 'Ngôn chí' (bài 3) cùng các tác phẩm khác của ông đã thể hiện tư tưởng vượt thời đại, luôn liên quan chặt chẽ đến thiên nhiên, đất nước và con người. Bởi thế, tác phẩm của ông mãi mãi sống đọng trong trái tim của người Việt Nam.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tham khảo thêm bài Những tư duy sâu sắc của Nguyễn Trãi qua Ngôn chí, bài 3, Đánh giá vẻ đẹp tự nhiên trong Ngôn chí, bài 3 ... để hiểu sâu rộng hơn về tác phẩm. Các em có thể áp dụng thông tin này để viết bài, phát triển ý tưởng hay và đạt được điểm cao.