“Thầy bói xem voi” là một truyện dân gian về các thầy bói mù thật là đặc sắc và đầy thú vị nhưng cũng khó phân xử. Bởi lẽ năm thầy đều nhận xét đúng cả và cũng là sai cả. Vì sao lại có chuyện lạ lùng như vậy? Theo thầy thứ nhất thì con voi sun sun như con đỉa là đúng thôi vì ông ta chỉ được sờ lên cái vòi của nó. Theo ông thứ hai thì con voi chần chẫn như cái đòn càn cũng là đúng thôi, bởi vì ông chỉ sờ lên cặp ngà của nó. Theo ông thứ ba thì con voi bè bè như cái quạt thóc cũng đâu phải là sai vì ông chỉ được sờ lên cái tai của nó. Ông thứ tư thì cho con voi sừng sững như cái cột nhà ai bảo không đúng được bởi vì ông chỉ được sờ lên cái chân của nó. Còn ông thứ năm thì cho rằng con voi tua tủa như cái chổi xỏ cùn cũng là đúng nốt bởi vì ông cũng chỉ được sờ lên cái đuôi của nó mà thôi. Bởi vậy ta nói các thầy bói mù đều nói đúng cả. Nhưng thật ra là cả năm thầy đều nhận xét sai lầm hết. Bởi vì các thầy mới chỉ biết một bộ phận của con voi mà không biết được cái toàn thể con voi. Vì vậy, sai lầm của các thầy là đem cái biết về một bộ phận của mình mà suy ra toàn bộ sự vật. Nhân dân ta thường bảo: chỉ biết cây mà không biết rừng chính là như thế. Chẳng rõ ông quản tượng cắc cớ chi mà cho các thầy bói mù quan sát voi theo kiểu ấy. Nếu ông vô tình thì đúng là ông thiển cận, sai lầm to khi để các thầy biết con voi bằng cách chỉ quan sát một bộ phận của nó. Quan sát phiến diện nên các thầy hiểu biết sai lầm và suy nghĩ sai lầm là cũng phải. Nhưng các thầy còn cái sai lầm nữa là sau khi quan sát con voi xong mà các thầy mỗi người nói một cách như vậy thì các thầy chẳng chịu lắng nghe nhau, nhẹ nhàng trao đổi với nhau, rồi kết hợp cái hiểu biết của từng người lại từ có mà suy ra thì phải có hơn không. Đằng này, các thầy đã không làm như vậy. Ai cũng tự cho là chỉ có mình mới là đúng do đó mà thốt ra là toàn những lời đầy chủ quan: “Tưởng nó thế nào” “Không phải” “Đâu có” “Ai bảo thế” “Các thầy đều không đúng cả”. Rồi thì các thầy lời qua tiếng lại nặng nề, từ cãi vã dẫn đến ẩu đả với nhau đến nỗi người bươu đầu, kẻ sứt trán… Hẳn giờ đây sau kinh nghiệm “xương máu” ấy các thầy mù đã sáng lòng rồi. Thật ra, đây đâu chỉ là kinh nghiệm riêng cho các thầy bói mù mà còn là kinh nghiệm chung cho cả những người sáng mắt mà chưa sáng lòng như chúng tôi nữa. Phải luôn tự nhủ là: Muốn quan sát một vật gì phải quan sát kỹ lưỡng, toàn diện và đến nơi đến chốn, đừng quá chủ quan, phải vừa tự tin, vừa lắng nghe ý kiến của người khác.