Cổ nhân nói: “Bá nhân bá tánh” (trăm người trăm tánh khác nhau, chẳng ai giống ai). Trời sinh ra con người vốn như vậy. Ngay như trong những đứa con ta sinh ra, được nuôi dưỡng và giáo dục y như nhau, nhưng mỗi đứa mỗi tánh, mỗi đứa có một khuynh hướng, tài năng, một cách suy nghĩ khác nhau. Có tìm cách cho chúng giống nhau cũng không được. Nếu là một người trọng nhân bản, ta phải tôn trọng sự khác biệt ấy nơi con người, và phải ứng xử sao cho phù hợp với sự đa dạng ấy.
Làm chính trị, ta phải làm sao để có thể tạo được sự thống nhất, sự đoàn kết đồng thời với tôn trọng sự khác biệt ấy.
Muốn xây dựng xã hội một đất nước, một xã hội hay một tập thể tốt đẹp, cũng như muốn tương quan giữa mình với mọi người được tốt đẹp, người ta phải đề cao những phẩm chất cao quý của con người, nhưng không nên quên đi tính chất yếu đuối, hay sai lầm, tính hay thay đổi, sự đa dạng hay những hạn chế khác của con người.
Hai khuynh hướng chính trị khác nhau
Trong thế giới, chúng ta thấy có những khuynh hướng chính trị khác nhau. Những khuynh hướng nào tôn trọng tính nhân bản thì dễ dẫn đến thành công và đem lại tự do, hạnh phúc cho xã hội và quốc gia. Ngược lại, những khuynh hướng phi nhân bản thường đem lại thất bại và gây đau khổ cho người dân.
Những quốc gia đặt nặng tính nhân bản là những quốc gia theo thể chế dân chủ như Hoa Kỳ, Canada, nhiều nước Âu Châu như Pháp, Đức, v.v… VNCH trước đây cũng là một nước dân chủ.
Đặc tính của dân chủ thì tôn trọng tính khác biệt và đa dạng của con người, cho phép con người được suy nghĩ khác nhau, hành động khác nhau, miễn là không làm hại đến người khác hoặc gây bất lợi cho xã hội hay tập thể. Vì thế, quyền tự do tư tưởng và tự do ngôn luận được tôn trọng. Để thống nhất một đường lối chung, các nước dân chủ thường dùng lá phiếu bầu cử để biết được ý kiến của đa số. Ý kiến của đa số sẽ là ý kiến chung của cả tập thể mà thiểu số phải theo. Phe thiểu số được quyền trở thành phe đối lập, có nhiệm vụ kiểm soát việc làm của phe đa số.
Trái lại với dân chủ là độc tài. Các chế độ độc tài không tôn trọng tính nhân bản, chẳng hạn không tôn trọng tính đa dạng và sự khác biệt giữa người với người. Trong chế độ độc tài, kẻ nắm quyền hay cướp được chính quyền ép buộc tất cả mọi người phải tuân theo ý muốn hay đường lối của mình, ai suy nghĩ hay hành động khác với mình, không theo ý của mình thì bị tiêu diệt.
Con người không phải là thiên thần, nên luôn luôn có thể sai lầm, yếu đuối, kể cả những người lãnh đạo đất nước đức độ tài ba nhất. Vì thế, để hạn chế những sai phạm của người dân cũng như của các quan chức cai trị dân, các quốc gia dân chủ đặt nặng vấn đề luật pháp. Luật pháp phải hết sức hợp lý, thể hiện sự khôn ngoan cũng như tính nhân bản, đồng thời phải có tính nghiêm minh, nghĩa là phải được tất cả mọi người triệt để tôn trọng không trừ ai, từ người dân thấp kém nhất đến những người nắm quyền cao nhất đất nước. Tất cả mọi người đều phải tuân theo pháp luật, không ai được đứng trên pháp luật. Ai vi phạm pháp luật, dù là người có quyền lực cao nhất nước, cũng đều bị xử phạt theo pháp luật. Đó là tính pháp trị hay tính “thượng tôn pháp luật” trong những nước tự do dân chủ.
Tính pháp trị nghiêm minh khiến cho một vị lãnh đạo đất nước dù có bất tài thất đức, hay có muốn lạm dụng quyền lực để làm bậy cũng không thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho đất nước. Vì luôn luôn có một quyền lực cao hơn giám sát và xử lý người ấy qua những cơ quan quyền lực khác.
Một tính chất khác của con người đó là: bất kỳ ai nắm quyền đều bị cám dỗ lạm dụng quyền lực của mình. Thật vậy, bất cứ ở đâu có quyền lực thì ở đấy dễ xuất hiện xu thế lạm quyền và chuyên quyền, cho dù quyền lực ấy thuộc về ai. Để hạn chế những bất lợi do tính yếu đuối này của con người, các quốc gia dân chủ chủ trương phân quyền (separation of powers) và kiểm soát lẫn nhau (checks and balances). Quyền lực chính được chia làm 3 ngành: lập pháp, hành pháp và tư pháp, gọi là “tam quyền phân lập”, do ba hệ thống quyền lực độc lập nhau phụ trách. Ba hệ thống này kiểm soát và hạn chế lẫn nhau. Nhờ vậy, không hệ thống nào có thể lạm quyền để gây hại nghiêm trọng cho quốc gia. Bất kỳ một kẻ lạm quyền trong một hệ thống nào đều có thể bị phát giác và bị pháp luật xử lý. Người cùng một hệ thống quyền lực không thể bao che tội lỗi cho nhau.
Trái lại, những quốc gia độc tài như CSVN hay Trung cộng thì cả ba quyền trên đều do đảng cộng sản độc quyền chi phối, nên tình trạng lạm quyền trong các chế độ độc tài luôn luôn trở nên nghiêm trọng. Những kẻ nắm quyền lực có quyền đứng trên luật pháp, tha hồ vi phạm luật pháp và bao che lẫn nhau mà không hề bị xét xử. Trái lại, họ có thể lạm dụng quyền lực để bắt bớ, kết án người vô tội khi những người này làm điều gì có hại cho họ. Điều này khiến đất nước, quyền lợi chung và người dân bị thiệt hại vô kể, và bất công tràn lan trong cả nước.
Nói chung, người làm chính trị trong xã hội loài người, muốn thành công, muốn thật sự đem lại trật tự, sự ổn định và hạnh phúc cho xã hội, cho người dân trong nước, cần phải tôn trọng tính nhân bản trong đường lối và cách hành xử của mình. So sánh các thể chế khác nhau trên thế giới, ta thấy các quốc gia dân chủ là những quốc gia biết tôn trọng tính nhân bản nên có đường lối trị dân sáng suốt, đem lại sự thịnh vương, thoải mái cho toàn dân. Còn những quốc gia theo thể chế độc tài là những quốc gia theo đường lối cai trị phi nhân, không tôn trọng và hành xử phù hợp bản chất của con người nên thường làm người dân trong bị khốn khổ, và làm cho cả đất nước tụt hậu nhiều mặt.
Thiết tưởng những người đang đấu tranh cho tự do dân chủ, nếu muốn xây dựng một đất nước tự do hạnh phúc thật sự, cần phải thực tập tính nhân bản ngay trong cuộc sống cũng như trong mọi cách hành xử của mình.