Đề bài: Phân tích truyện ngắn "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân

Bài làm 2

   Truyện "Chữ người tử tù" rút trong tập "Vang bóng một thời", một giai phẩm chưa đầy 2.500 chữ nhưng hàm chứa một dung lượng lớn. Chỉ có ba nhân vật và ba cảnh: Quản ngục và viên thơ lại đọc công văn nói về tử tù Huấn Cao; Huấn Cao bị giải đến và sự biệt đãi của ngục quan đối với tử tù; cảnh Huấn Cao cho chữ trong nhà ngục. Cảnh nào cũng hội tụ cả ba nhân vật này.

   Viên thơ lại là kẻ giúp việc giấy tờ cho ngục quan. Một con người sắc sảo và có tâm điển tốt. Mới đọc công văn và nghe ngục quan nói về Huấn Cao, y đã biểu lộ lòng khâm phục: "thế ra y văn vổ đều có tài cả, chà chà !". Sau đó lại bày tỏ lòng thương tiếc: "... phải chém những người, như vậy, tôi nghĩ mà thấy thương tiếc". Sau nhiều lần thăm dò, thử thách, ngục quan đánh giá viên thơ lại: "có lẽ lão bát này cũng là một người khá đây. Có lẽ hắn cũng như mình, chọn nhầm nghề mất rồi. Một kẻ biết yêu mến khí phách, một kẻ biết tiếc, biết trọng người có tài, hẳn không phải là kẻ xấu hay là vô tình". Suốt nửa tháng tử tù ở trong buồng tối vẫn được viên thơ lại gầy gò "dâng rượu và đồ nhắm". Y đã trở thành kẻ tâm phúc của ngục quan. Sau khi nghe tâm sự của ngục quan "muốn xin chữ tử tù", viên thơ lại sốt sắng nói: "Dạ bẩm, ngài cứ yên tâm, đã có tôi", rồi y chạy ngay đến trại giam đấm cửa thùm thùm gặp Huấn Cao. Nhờ y mà ngục quan xin được chữ tử tù. Trong cảnh cho chữ, viên thơ lại "run run bưng chậu mực". Đúng, y là một người "biết yêu mến khí phách, biết tiếc, biết trọng người cố tài". Nhân vật thơ lại chỉ là một nét phụ nhưng rất thần tình, góp phần làm rõ chủ để tác phẩm.

   Ngục quan là một khách tài tử chọn nhầm nghề. Giữa bọn người tàn nhẫn, lừa lọc thì ngục quan lại có "tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay "thẳng khác nào "một âm thanh trọng trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ".

   Lần đầu gặp Huấn Cao trong cảnh nhận tù, ngục quan có "lòng kiêng nể", "lại còn có biệt nhỡn đối riêng với Huấn Cao". Suốt nửa tháng trời, ngục quan bí mật sai viên thơ lại dâng rượu và đồ nhắm cho tử tù - Huấn Cao và các đồng chí của ông.

   Lần thư hai, y gặp Huấn Cao, nhẹ nhàng và khiêm tốn "muốn châm chước ít nhiều" đối với tử tù, nhưng đã bị ông Huấn miệt thị nặng lời, gần như xua đuổi, nhưng ngục quan vẫn ôn tồn, nhã nhạn "xin lĩnh ý" rồi lui ra.

   Ngục quan là một nhà nho "biết đọc vỡ nghĩa sách thánh hiền ", suốt đời chỉ ao ước một điều là "có một ngày kia treo ở nhà riêng mình một câu đối do ông Huấn Cao IMi". Ngục quan đang sống trong bi kịch: y tâm phục Huấn Cao là một người chọc trời tauấy nước nhưng lại tự ti "cái thứ mình chỉ là một kẻ tiểu lại giữ tù". Viên quản ngục khổ nhất là. "có một ông Huấn Cao trong tay mình, mà không biết làm thế nào mà xin Mược chữ'. Là quản ngục, nhưng lại không can đảm giáp mặt tử tù vì y cảm thấy Huấn tao "cách xa y nhiều quá!". Tử tù thì ung dung, trái lại, ngục quan lại lo "mai mốt ịđây, ông Huấn Cao bị hành hình mà chưa xin được mấy chữ thì ân hận suốt đời". Bi kịch ấy cho thấy tính cách quản ngục là một con người biết phục khí tiết, biết quý trọng người tài và rất yêu cái đẹp. Y yêu chữ Huấn Cao, chứng tỏ y có một sở thích cao quý. Vì thế khi nghe viên thơ lai nói lên ước nguyên của nguc quan, Huấn Cao cảm động nói: 'Ta cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài của các người. Nào ta biết đâu một người như thầy quản dây mà lại có những sở thích cao quý như vậy. Thiếu chút nữa, ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ". Như vậy, trong vị thế xã hội, ngục quan và tử tù là đối địch, còn trên Enh vực nghệ thuật, họ là tri âm. Huấn Cao trước lúc ra pháp trường đã tri ngộ một kẻ biệt nhỡn liên tài là ngục quan.

   Trong cảnh cho chữ có một hình ảnh kì diệu: "ánh sáng đỏ rực của một bó đuốc tẩm dầu rọi lên ba đầu người dang chăm chú trên một tấm lụa bạch còn nguyên vẹn lần hồ". Ánh sáng bó đuốc ấy chính là ánh sáng của thiên lương mà tử tù đang chiếu lên và lay tỉnh ngục quan. Chi tiết ngục quan "khúm núm cất những đồng tiên kẽm đánh dấu ô chữ đặt trên phiến lụa óng", chi tiết ngục quan vái tử tù một vái, nước mắt ri vào kẽ miộng nghẹn ngào nói: "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh" là những chi tiết thú vị. Lúc sở thích nghệ thuật đã mãn nguyện cũng là lúc ánh sáng thiên lương soi tỏ, chiếu rọi tâm hồn. Một cái vái lạy đầy nhân cách, hiếm có.

   Có thể, sau khi Huấn Cao bị giải vào kinh thụ hình thì cũng là lúc ngục quan trả áo mũ "tìm về quê nhà mà ở để giữ lấy thiên lương "cho lành vững" và thực hiện cái sở thích chơi chữ bấy nay? Nguyễn Tuân đã xây dựng ngục quan bằng nhiều nét vẽ có thần. Ngoại hình thì "đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu". Một con người ưa sống bằng nội tâm; cái đêm hôm trước đón nhận tử tù, ông sống trong trạng thái thanh thản, gương mặt ông ta "là mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ". Trong một xã hội phong kiến suy tàn, chốn quan trường đầy rẫy kẻ bất lương vô đạo, nhân vật ngục quan đúng là một con người vang bóng. Nhân vật này đã thể hiện sâu sắc chủ đề tác phẩm.

   Ấn tượng sâu sắc nhất đối với mỗi chúng ta khi đọc truyện "Vang bóng một thời" là ấn tượng đối với nhân vật Huấn Cao.

   Huấn Cao là một "tên giặc", một nhân vật bi tráng, cao đẹp, mang màu sắc lãng mạn. Huấn Cao mang cốt cách một danh sĩ Bắc Hà được thể hiện một cách ân tượng tuyệt đẹp.

   Lúc đầu, Huấn Cao được giới thiệu gián tiếp qua một tiếng đồn: "cái người mà vùng tỉnh ta vẫn khen...", "nhiều người nhắc nhỏm đến cái danh đó luôn...", "một tên tù có tiếng là..." và "thầy có nghe người ta đồn..". Đó là một con người không phải tầm thường!

   Ngục quan và viên thơ lại mới "văn kì thanh" mà đã tâm phục Huấn Cao. Họ trầm trồ: "người đứng đầu...", "người mà vùng tỉnh Sơn ta vẩn khen cái tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp...", một tử tù lừng lạy tiếng tăm "văn võ đều có tài cả..".

   Lấy xa để nói gần, lấy bóng làm lộ hình, sử dụng lối tả gián tiếp... đó là bút pháp Nguyễn Tuân vận dụng sáng tạo để giới thiệu nhân vật Huân Cao, tạo ra sự cuốn hút nghệ thuật kì diệu.

   Huấn Cao là một nhà nho kiệt hiệt dám chọc trời quấy nước. Chí lớn không thành mà vẫn hiên ngang. Chết chém cũng chẳng sợ. Một tinh thần gang thép "vô úy" bất khuất. Một cái "dỗ gông" trước cửa ngục. Một câu miệt thị ngục quan: "Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muôh có một điều. Là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây". Không phải ai cũng có cái gan dám thách thức cường quyền bạo lực thế đâu!

   Huấn Cao coi khinh vàng ngọc. Không vì vàng ngọc, vì quyển uy mà ông "ép mình viết bao giờ!". Chữ thì quý thật! Nhất sinh ông mới viết hai bộ tứ bình va một bức trung đường tặng ba người bạn thân. Không chỉ đẹp ở nét chữ, mà mỗi chữ mỗi bức thư hoạ của Huấn Cao là một bức châm, thể hiên một lí tưởng tung hoành một hoài bão, một đạo lí cao đẹp. Chữ của Huấn Cao cho thấy cái tài, cái tâm, cái tầm nhìn của kẻ sĩ chân chính mà ta ngưỡng mộ và kính phục.

   Với Huấn Cao thì thiên lương là ngọn lửa, là "ánh sáng đỏ rực như ngọn đuốc kia. Nếu ngục quan tâm phục con người nghĩa khí, tài hoa thì Huấn Cao lại nể trọng con người biệt nhỡn liên tài. Suốt đời ông chỉ "cúi đầu vái lạy hoa mai" thê mà khi nghe tên thơ lại nói lên tâm sự của chủ mình muốn "xin chữ", Huấn Cao đã ân hận nói: "Thiếu chút nữa ta phụ mat một tâm lòng trong thiên hạ". Cảnh "cho chữ" được miêu tả bằng bút pháp lãng mạn gợi lên một không khí thiêng liêng bi tráng. Phòng giam ẩm ướt bẩn thỉu, hôi hám. Lửa đuốc sáng rực. Tấm lụa trắng. Chậu mực thơm lắm. Ba cái đầu cúi xuống tấm lụa trắng. Huấn Cao hiện ra với vẻ uy nghi, hào hùng, cổ đeo gông, chân vướng xiềng, Huấn Cao vung bút viết. "Những nét chữ vuông vắn rõ ràng" hiện lên rực rỡ trên phiến lụa óng. Tư thế đĩnh đạc ung dung. Mai kia ông bước lên đoạn đầu đài, nhưng đêm nay ông vẫn ung dung. Một cử chỉ "đỡ viên quân ngục đứng thẳng người dậy". Một lời khuyên: 'Ta khuyên thầy quán nên thay đổi chỗ ở di... thầy quấn nên tìm về nhà quê mà ở đãy rỗi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ. Ở đây khó giữ thiên lương cho lành vững và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cái đời lương thiện di". Với Huấn Cao thì ; thiên lương là cái gốc của đạo lí, có giữ được thiên lương thì mới biết quý trọng tài năng và cái đẹp ở đời.

   Ở con người Huấn Cao, từ cử chỉ, hành động đến ngôn ngữ, từ nét chữ đến phong thái - đều toát ra một vẻ đẹp vừa phi thường, vừa bình dị, vừa anh hùng, vừa nghệ sĩ, bên cạnh cái hùng có cái bi, tính vốn khoảnh mà lại trân trọng kẻ biệt nhỡn liên tài, coi thường vàng bạc quyền uy mà lại để cao tình bằng hữu, đôn chết vẫn nghĩa khí và giữ trọn thiên lương. Nguyễn Tuân đã dàn cảnh, tả người và kể chuyện, sử dụng những ẩn dụ so sánh, những tình tiết đan chéo, ràng buộc vào nhau, tạo nên một không gian nghệ thuật cổ kính, bi tráng nâng nhân vật Huấn Cao lên một tầm vóc lịch sử. Văn học lãng mạn thời tiến chiến chỉ có một Huấn Cao đẹp hào hùng như vậy.

   Đọc "Chữ người từ tù" ta càng thấm thìa điều mà Vũ Ngọc Phan đã nói: "... văn Nguyễn Tuân không phái thứ vân để người nông nổi thưởng thức". Nghệ thuật kể chuyện, cấu trúc tình tiết, lòi thoại và độc thoại, khắc hoạ tính cách nhân vật,... hầu như không có một chi tiết nào thừa. Ba nhân vật cùng đổng thời xuất hiện. Cảnh cho chữ là cao trào, một cánh tượng xưa nay chưa từng có. Tất cả đều hưóng vé cái tài, cái đẹp, cái thiên lương. Nguyễn Tuân đã sử dụng một loạt từ Hán Việt rất đắt (pháp trường, tử tù, từ hình, nhất sinh, bộ tứ bình, bức trung đường, lạc khoản, thiên hạ, thiên lương, lương thiện , .. tạo nên màu sắc lịch sử, cổ kính, bi tráng. Đúng Nguyễn Tuân là bậc thẩy về ngôn ngữ, rất lịch lãm uyên bác vé lịch sử, về xã hội.

   Hai câu văn: "Thiếu chút nữa ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ", vầ:"kệ mê muội này xin bái lĩnh" - đẹp như một bức châm trong các thư hoạ nghìn xưa lưu lại, cũng là bài học làm người sáng giá!