Thiên Nga Đen là gì?

Thiên nga đen mang hai ý nghĩa, thứ nhất chỉ tên một loài chim, thứ hai là tên một quyển sách, với ý nghĩa Thiên Nga Đen chỉ một biến cố tưởng chừng không thể xảy ra và có tác động nặng nề mà không ai ngờ đến (theo quyển sách Thiên Nga Đen của tác giả Nassim Nicholas Taleb).


Thiên Nga Đen (Cygnus atratus))

1. Loài chim Thiên Nga Đen
Thiên nga đen (danh pháp hai phần: Cygnus atratus) là một loài chim thuộc phân chi Chenopis trong chi thiên nga, họ Vịt. Đây là loài bản địa của Úc, loài này đã bị săn bắt đến mức tuyệt chủng nhưng sau đó được nhập nội vào New Zealand. Loài này chủ yếu sinh sản ở đông nam và tây nam của Úc. Ở Úc, chúng là loài du cư phụ thuộc vào điều kiện khí hậu. Bộ lông của nó gần như màu đen với mỏ đỏ. Loài này được nhà tự nhiên Úc John Latham mô tả khoa học năm 1790, trước đây nó được đặt trong chi đơn loài Chenopis. Nó là loài sống đơn lẻ hay sống theo theo bầy lỏng lẻo với số lượng hàng trăm đến hàng ngàn con.

2. Sách Thiên Nga Đen - Tác giả Nassim Nicholas Taleb
Thiên Nga Đen là một biến cố tưởng chừng như không thể xảy ra với ba đặc điểm chính: không thể dự đoán, có tác động nặng nề và sau khi nó xảy ra, người ta dựng lên một lời giải thích để khiến nó ít ngẫu nhiên hơn, dễ dự đoán hơn bản chất thật của nó. Thành công bất ngờ của Google có thể xem là một "thiên nga đen", sự kiện ngày 11 tháng 9 cũng vậy. Với Nassim Nicholas Taleb, "thiên nga đen" ẩn chứa hầu như mọi điều về thế giới này, từ sự trỗi dậy của tôn giáo đến những biến cố trong cuộc sống của chính chúng ta.


Sách Thiên Nga Đen (The Black Swan - Nassim Nicholas Taleb)

Vì sao chúng ta không nhận thấy những hiện tượng "thiên nga đen" mãi đến sau khi chúng xảy ra? Theo Taleb, một phần là vì con người chúng ta tự trói buộc mình vào những cái chi tiết trong khi lẽ ra nên tập trung vào cái tổng quát. Chúng ta tập trung vào những gì đã biết trong khi hết lần này đến lần khác bỏ qua những thứ mình chưa biết. Do đó, chúng ta không thể đánh giá được các cơ hội, không thể kháng lại xu hướng đơn giản hóa, tường thuật và phân loại, và không đủ phóng khoáng để tưởng thưởng cho những ai có thể hình dung ra được "những cái không thể"

Tinh tế, bao quát và đầy kinh ngạc, Thiên Nga Đen sẽ thay đổi cách nhìn của bạn về thế giới. Taleb thực sự là tác giả của thể loại sách khai trí với những câu chuyện dí dỏm, ngông cuồng và khác thường. Ông là người có kiến thức uyên thâm trong nhiều lĩnh vực, từ khoa học nhận thức, kinh doanh cho đến lý thuyết xác suất. Thiên Nga Đen là cuốn sách mang tính bước ngoặc - bản thân nó chính là một "thiên nga đen".

Chi tiết:
Thiên Nga Đen là cuốn sách bao quát nhiều chủ đề: từ hiện tượng "kẻ thắng lấy hết", tác động của sự tình cờ, sự bất lực của đường cong hình chuông Gauss đối với hầu hết mọi điều, các khái niệm về tính thang bậc, vô số những bất định xảy ra trên thế giới, đặc biệt là thế giới hiện đại nơi thông tin di chuyển với tốc độ chóng mặt, cho đến những ý tưởng sai lầm về khả năng dự đoán tương lai của con người. Và quan trọng hơn hết, tất cả những ý tưởng này đã được tác giả khéo léo xâu chuỗi thành một lý thuyết chung, giúp ta nhận ra được vốn kiến thức ít ỏi của mình và từ đó thay đổi cách nhìn về thế giới.

Nassim Taleb, tác giả cuốn sách, là một chuyên gia hàng đầu về chống khủng hoảng kinh tế hiện nay. Theo ông, "thiên nga đen" là một biến cố tưởng chừng như không thể xảy ra với ba đặc điểm chính: không thể dự đoán, có tác động nặng nề và sau khi nó xảy ra, người ta dựng lên một lời giải thích để khiến nó ít ngẫu nhiên hơn, dễ dự đoán hơn so với bản chất thật của nó. Thành công bất ngờ của Google có thể xem là một "thiên nga đen"; sự kiện 11 tháng 9 (Mỹ) cũng vậy. Với Nassim Nicholas Taleb, "thiên nga đen" ẩn chứa hầu như mọi điều về thế giới này, từ sự trỗi dậy của tôn giáo đến những biến cố trong cuộc sống của chúng ta.

Đây là cuốn sách viết về tình trạng bất định, theo quan điểm của tác giả, sự kiện hiếm hoi cũng được xem là bất định. Chúng ta không biết nhưng lại hành động như thể mình có khả năng dự đoán được tất cả mọi điều. Hãy nghĩ tới vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001: rủi ro ấy đã không xảy ra nếu có thể được nhận thức một cách hợp lý vào ngày 10 tháng 9. Hay đợt sóng thần xảy ra hồi tháng 12 năm 2004 ở Thái Bình Dương. Nếu người ta dự đoán được nó thì hậu quả đã không nghiêm trọng đến thế, bởi dân cư hẳn đã được sơ tán khỏi khu vực chịu ảnh hưởng và một hệ thống cảnh báo sớm hẳn đã được lắp đặt. Thế nên, những gì được biết không thực sự gây tổn hại cho bạn.

Vì sao chúng ta không nhận thấy những hiện tượng "thiên nga đen" mãi đến sau khi chúng xảy ra? Theo Taleb, một phần vì con người chúng ta tự trói buộc mình vào những chi tiết trong khi lẽ ra nên tập trung vào cái tổng quát. Chúng ta chỉ chăm chăm nhìn vào những gì đã biết trong khi hết lần này đến lần khác bỏ qua những thứ mình chưa biết. Do đó, chúng ta không thể đánh giá được các cơ hội, không thể kháng lại xu hướng đơn giản hóa, và không đủ phóng khoáng để tưởng thưởng cho những ai có thể hình dung được "những cái không thể".

Tuy nhiên, mức độ nghiệm trọng/bất ngờ của các hiện tượng thiên nga đen phụ thuộc vào người quan sát. Tác giả lấy ví dụ về con gà tây được cho ăn mỗi ngày. Mỗi ngày được cho ăn sẽ giúp con gà tin rằng quy luật của cuộc đời nó là được cho ăn mỗi ngày, nhưng rồi vào một ngày "đẹp trời", có một điều bất ngờ xảy đến với nó. Trong trường hợp này, thiên nga đen là một hiện tượng bất ngờ đối với con gà tây nhưng lại chẳng có gì bất ngờ đối với người mổ thịt. Do đó, ý tưởng chính trong cuốn sách này không phải nỗ lực dự đoán các thiên nga đen, mà là tìm cách xác định những vùng rủi ro để biến các thiên nga đen thành thiên nga trắng.

Với giọng văn trịch thượng pha chút hài hước và các bằng chứng trải rộng qua nhiều nhánh tư duy của tác giả – một chuyên gia về định lượng của Phố Wall, cuốn Thiên nga đen sẽ giúp bạn có được hình dung đầy đủ về một đề tài tưởng chừng như rất khô khan này. Ban đầu, có thể bạn sẽ cảm thấy khó chịu vì hành văn "ngang phè" của tác giả, cũng có thể là bởi câu chuyện mà tác giả nói đến lại thuộc về một lĩnh vực khô khan và khó hiểu đối với nhiều người, tuy nhiên, kiểu trò chuyện nhẩn nha, uyên thâm mà tếu táo của tác giả sẽ khiến bạn nhanh chóng bị mê hoặc. Dù hơi rông dài nhưng lối kể chuyện nhẩn nha này sẽ cho bạn cảm giác đang được hầu chuyện một nhà hiền triết uyên bác nhưng khinh mạn cuộc đời và coi thường các "học giả" hợm hĩnh nhưng dốt nát – những kẻ mà ông gọi là "chuyên gia và những bộ complê rỗng tuyếch": các kinh tế gia, chuyên gia dự đoán, những người giảng dạy về đường cong hình chuông, những người xem yếu tố thiên nga đen như một loại ngẫu nhiên có thể được nghiên cứu trong lý thuyết trò chơi và thống kê học...

Và bạn cứ muốn nấn ná để nghe ông kể hết câu chuyện của mình, từ những trải nghiệm về cuộc nội chiến Li-băng xảy ra vào thời niên thiếu, câu chuyện về sự kiện 11/9, sự phát triển đột biến của Internet, Google, vụ sụp đổ của Long-Term Capital Management, sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1987... Cho đến khi câu chuyện kết thúc, bạn vẫn còn cảm giác tiếc nuối và muốn xâu chuỗi các sự kiện đó lại để suy ngẫm. Đó chính là thành công của cuốn sách. Một đề tài khô khan, khó hiểu, nhưng qua cách kể chuyện tếu táo của tác giả, cuốn sách thực sự hấp dẫn bất kỳ ai muốn tìm hiểu về thế giới bất định này.

Kể từ khi xuất bản năm 2007, cuốn sách đã nhận được có rất nhiều ý kiến khen chê, nhưng quan điểm của tác giả đã được chính thời gian kiểm chứng. Đợt suy thoái kinh tế toàn cầu vừa qua, hay trận động đất xảy ra ở Haiti, Chile cũng như nhiều biến cố quan trọng khác là những ví dụ hoàn hảo minh họa cho lý thuyết thiên nga đen. Đến nay, cuốn Thiên Nga Đen đã bán được gần 1,5 triệu bản, được dịch ra 27 thứ tiếng và được The Times bình chọn là một trong 12 cuốn sách có ảnh hưởng nhất trong 60 năm qua.

Tinh tế, bao quát và đầy kinh ngạc, Thiên Nga Đen sẽ thay đổi cách nhìn của bạn về thế giới. Taleb thực sự là tác giả của thể loại sách khai trí với những câu chuyện dí dỏm, ngông cuồng và khác thường. Ông là người có kiến thức uyên thâm trong nhiều lĩnh vực, từ khoa học nhận thức, kinh doanh cho đến lý thuyết xác suất. Thiên Nga Đen là cuốn sách mang tính bước ngoặt – bản thân nó chính là một "thiên nga đen".