Dãy Anpơ (tiếng Pháp: Alps) là một trong những dãy núi lớn nhất, dài nhất châu Âu, trải dài qua 8 quốc gia (từ tây sang đông), lần lượt là: Pháp, Thụy Sĩ, Ý, Monaco, Liechtenstein, Áo, Đức và Slovenia. Dãy An-pơ được hình thành từ hơn 10 triệu năm trước, khi các mảng châu Phi và Á-Âu đâm hút nhau. Sự va chạm khiến các lớp đá trầm tích biển nâng lên bởi các hoạt động đứt gãy và uốn nếp hình thành nên những ngọn núi cao như Mont Blanc và Matterhorn. Núi Mont Blanc kéo dài theo ranh giới của Pháp-Ý, với độ cao 4.810 m (15.781 ft), nên đây là ngọn núi cao nhất dãy An-pơ.
Jungfrau, Bernese Oberland
Nhìn từ máy bay có thể thấy toàn cảnh dãy Alps với những vách núi dựng đứng, những ngọn núi nghìn năm băng giá chen lẫn với hồ nước trong vắt. Những tia ánh sáng mặt trời bị vỡ vụn ra hoà lẫn vào nhau, hất ngược lên, tạo cho Alps một nét đẹp không bút mực nào tả xiết.
Alps là dãy núi cao nhất châu Âu, phía tây bắt đầu từ Nice đi qua biển Bắc Italy, miền nam Thuỵ Sĩ, Liechtenstein, miền nam Đức và dừng lại ở thung lũng Wien của Áo. Tổng chiều dài là 1.200 km. Thế núi hùng vĩ, chiều ngang dài 120-200 km, có nơi 300 km. Độ cao so với mặt nước biển là 3.000 m.
Matterhorn - Ngọn núi Chúa của dãy Alps.
Đoạn giáp biên giới Thuỵ Sĩ và Áo có những ngọn núi cao nhất, là nơi tập trung khoảng 10 ngọn núi cao chừng 4.000 m, trong đó đỉnh Matterhorn là đỉnh cao nhất. Đỉnh núi này đứng sừng sững so với các đỉnh núi khác, bốn bề là vách núi dựng đứng, mỏm núi cao ngất chọc lên trời xanh, được mệnh danh là "Ngọn núi Chúa". Nằm giữa biên giới Pháp - Italy là ngọn Blanc, một trong những ngọn núi cao nhất trong dãy Alps, có độ cao 4.807 m so với mặt nước biển. Nơi đây, bất kể mùa hè hay mùa đông, đỉnh núi quanh năm tuyết phủ trắng xoá. Trong ngôn ngữ tiếng Pháp và Italy, Blanc có nghĩa là Trắng.
Đá móng kết tinh của khối núi Mont Blanc
Dãy Alps ngoài nhánh chính chạy từ tây sang đông, còn có bốn nhánh phụ chạy ngang theo hướng trung nam châu Âu. Một nhánh vươn vào bán đảo Iberia, gọi là dãy Pirineos, một nhánh nữa cũng là nhánh quan trọng hình thành bán đảo Italy, gọi là dãy Appennino. Nhánh núi chạy về phái đông nam vắt ngang mặt tây của bán đảo Bangan đi vào Địa Trung Hải, đi qua đảo Kriti và Cyprus, đến thẳng bán đảo Asia Minor được gọi là nhánh Dinalic Alps. Còn nhánh núi chạy về phía tây tạo thành hình vòng cung gọi là nhánh Carpathian.
Thung lũng Inn tại Innsbruck, Tyrol
Alps có những hồ nước tuyệt đẹp. Do vài chục nghìn năm trở lại đây, châu Âu trải qua nhiều lần đóng băng, dãy Alps bị đóng dưới những lớp băng dày. Nơi đây tạo nên những chiếc hồ băng tuyệt đẹp. Cả dãy Alps có hơn 1.200 dòng sông băng với tổng diện tích 3.600 km2. Những dòng sông băng lớn khi di chuyển về vùng hạ lưu mang theo những tảng lớn. Băng tan khiến những vật thể bị đóng băng chìm xuống, gây tắc nghẽn dòng chảy, tạo nên những chiếc hồ tự nhiên tuyệt đẹp như hồ Lemam, hồ Sulisi.
Rừng thông trên núi Aletsch Glacier, Valais
Về mặt địa lý, Alps nằm giữa khu vực ôn đới và á nhiệt đới. Khí hậu hai đầu bắc nam khác nhau rõ rệt. Có thể coi đây là ranh giới phân tuyến khí hậu vùng Trung Âu ẩm ướt và Nam Âu khô hanh. Do độ cao so với mặt nước biển rất cao, càng lên cao nhiệt độ càng giảm. Từ chân núi lên đến đỉnh núi khí hậu có sự thay đổi rõ rệt. Cảnh vật, thiên nhiên cũng biến đổi theo. Miền Nam Alps có độ cao so với mặt biển dưới 800 m. Thực vật chủ yếu thuộc rừng cây lá to của vùng á nhiệt, cao hơn nữa là thực vật lá kim và trên đỉnh núi là nơi băng giá phủ quanh năm.
Dãy Alps là hệ núi nằm vắt ngang châu Âu theo hướng đông - tây nên gây trở ngại cho giao thông nam - bắc. Alps có nhiều thung lũng và triền đồi để làm nơi giao thông chủ yếu của bắc và nam, như khe núi Saint Gotthard có độ cao 2.112 m, khe núi Simdon có độ cao 2.009 m... Thế kỷ XIX có thêm một số đường hầm ở vài khe núi để phục vụ giao thông như Saint Gotthard Simplon. Đường sắt xuyên núi được xây từ năm 1872, hoàn thành năm 1882 với tổng chiều dài 14,9 km, được xây dựng ở một ngọn núi cao 1.154 m. Đường bộ xuyên núi được xây dựng năm 1969 và hoàn thành năm 1980 với tổng chiều dài 16,3 km. Con đường xuyên núi này là con đường dài nhất thế giới hiện nay với thiết kế 2 làn xe chạy, một giờ có thể qua lại 1.800 chiếc.
Đường xuyên núi được xây dựng hiện đại, kiểm tra xử lý bằng hệ thống điện tử với hai trung tâm điều khiển đặt ở hai đầu hầm. Khe Simplon nằm ở biên giới Thuỵ Sĩ và Italy. Nơi đây xây dựng một số tuyến đường sắt xuyên núi trên một sườn núi có độ cao 705 m. Năm 1992, toàn tuyến đường được xây xong với tổng chiều dài 19,8 km, là một tuyến đường sắt xuyên núi dài nhất thế giới. Những tuyến đường xuyên núi làm cho Alps không còn là tấm bình phong ngăn cách nữa. Giao thông giữa Nam, Trung và Bắc Âu trở nên thuận lợi và nhộn nhịp hơn. Bản thân các đường hầm này trở thành điểm tham quan cho các du khách.
Sứ thần Phạm Phú Thứ triều Tự Đức nhà Nguyễn nhân chuyến đi sang Âu châu năm 1863 có nhắc đến rặng núi này và phiên âm là Ân Lô Bi.
Vào 10h50 ngày 24 tháng 3 năm 2015, chuyến bay 9525 của hãng hàng không Germanwings với số đăng ký D-AIPX đã rơi tại dãy núi này khi bay từ Barcelona (Tây Ban Nha) đến Düsseldorf (Đức) làm 150 người thiệt mạng. Nguyên nhân do âm mưu cố ý của cơ phó Andreas Lubitz.
An-pơ là một cấu trúc địa lý có hình lưỡi liềm nằm ở Trung Âu, với chiều dài 800 km (500 mi) từ đông sang tây và rộng 200 km (120 mi). Cao độ trung bình của các đỉnh núi là 2,5 km (1,6 mi). Dãy núi kéo dài từ phía bắc Địa Trung Hải trên bồn trũng Sông Po, mở rộng qua Pháp từ Grenoble, tiếp tục kéo dài về phía đông qua miền trung và nam Thụy Sĩ. Dãy núi tiếp tục qua Vienna (Áo), về phía đông đến biển Adriatic, vào lãnh thổ Slovenia. Về phía nam, dãy núi chìm xuống miền bắc Ý và phát triển về phía bắc đến bang Bavaria (Đức). Ở các khu vực như Chiasso (Thụy Sĩ) hay Allgäu (Bavaria), ranh giới giữa dãy núi với các vùng đất bằng phẳng rất rõ ràng; trong khi ở những nơi khác như Genève, ranh giới này kém rõ ràng hơn. Các quốc gia có lãnh thổ bao phủ diện tích lớn nhất trên dãy An-Pơ là Thụy Sĩ, Pháp (cùng 21,4%), Áo (28,7%) và Ý (27,2%).
Phần cao nhất của dãy núi được phân chia bởi thung lung băng trên sông Rhône, trải dài từ đỉnh Mont Blanc với chiều cao 4810 m[6] đến Matterhorn ở Thụy Sĩ, phần phía nam là núi Monte Rosa và Bernese Alps ở phía bắc. Các đỉnh núi phần phía đông của dãy núi tương đối nhỏ hơn phần trung, tây của An-pơ. Đỉnh cao nhất phần phía Đông An-pơ là đỉnh Piz Bernina, cao 4052 m.
Sự khác biệt về tên gọi trong vùng núi này gây nên những khó khăn trong việc phân loại các núi và các tiểu vùng, nhưng nhìn chung nó bao gồm Đông Alps và Tây Alps ranh giới giữa miền đông Thụy Sĩ theo nhà địa chất học Stefan Schmid. Năm 2006, SOIUSA (Suddivisione Orografica Internazionale Unificata del Sistema Alpino), một tổ chức của Ý, đề xuất một hệ thống phân loại mới theo yếu tố địa chất và bản đồ địa hình. Theo SOIUSA, Alps có thể được chia thành Ligurian Alps, Maritime Alps, Cottian Alps, Dauphiné Alps, Graian Alps, Pennine Alps, Bernese Alps, Lepontine Alps, Glarus Alps, và Appenzell Alps.
Một loạt các dãy núi thấp hơn chạy song song với dãy núi Alps chính, bao gồm French Prealps (Pháp) và dãy núi Jura ở Thụy Sĩ và Pháp. Dãy núi thứ hai của Alps chạy theo lưu vực từ Địa Trung Hải đến Wienerwald, băng qua những đỉnh cao nhất, nổi tiếng nhất của Alps. Dãy núi chính chạy theo hướng tây, từ Colle di Cadibona đến Col de Tende, trước khi bẻ ngoặc về tây nam và sau đó hướng về phía bắc, khi đến gần Colle della Maddalena. Đến khu vực biên giới Thụy Sĩ, sống núi chính có hướng đông-đông bắc, xuyên suốt cho đến khi kết thúc gần Vienna.
Jungfrau, Bernese Oberland
Nhìn từ máy bay có thể thấy toàn cảnh dãy Alps với những vách núi dựng đứng, những ngọn núi nghìn năm băng giá chen lẫn với hồ nước trong vắt. Những tia ánh sáng mặt trời bị vỡ vụn ra hoà lẫn vào nhau, hất ngược lên, tạo cho Alps một nét đẹp không bút mực nào tả xiết.
Alps là dãy núi cao nhất châu Âu, phía tây bắt đầu từ Nice đi qua biển Bắc Italy, miền nam Thuỵ Sĩ, Liechtenstein, miền nam Đức và dừng lại ở thung lũng Wien của Áo. Tổng chiều dài là 1.200 km. Thế núi hùng vĩ, chiều ngang dài 120-200 km, có nơi 300 km. Độ cao so với mặt nước biển là 3.000 m.
Matterhorn - Ngọn núi Chúa của dãy Alps.
Đoạn giáp biên giới Thuỵ Sĩ và Áo có những ngọn núi cao nhất, là nơi tập trung khoảng 10 ngọn núi cao chừng 4.000 m, trong đó đỉnh Matterhorn là đỉnh cao nhất. Đỉnh núi này đứng sừng sững so với các đỉnh núi khác, bốn bề là vách núi dựng đứng, mỏm núi cao ngất chọc lên trời xanh, được mệnh danh là "Ngọn núi Chúa". Nằm giữa biên giới Pháp - Italy là ngọn Blanc, một trong những ngọn núi cao nhất trong dãy Alps, có độ cao 4.807 m so với mặt nước biển. Nơi đây, bất kể mùa hè hay mùa đông, đỉnh núi quanh năm tuyết phủ trắng xoá. Trong ngôn ngữ tiếng Pháp và Italy, Blanc có nghĩa là Trắng.
Đá móng kết tinh của khối núi Mont Blanc
Dãy Alps ngoài nhánh chính chạy từ tây sang đông, còn có bốn nhánh phụ chạy ngang theo hướng trung nam châu Âu. Một nhánh vươn vào bán đảo Iberia, gọi là dãy Pirineos, một nhánh nữa cũng là nhánh quan trọng hình thành bán đảo Italy, gọi là dãy Appennino. Nhánh núi chạy về phái đông nam vắt ngang mặt tây của bán đảo Bangan đi vào Địa Trung Hải, đi qua đảo Kriti và Cyprus, đến thẳng bán đảo Asia Minor được gọi là nhánh Dinalic Alps. Còn nhánh núi chạy về phía tây tạo thành hình vòng cung gọi là nhánh Carpathian.
Thung lũng Inn tại Innsbruck, Tyrol
Alps có những hồ nước tuyệt đẹp. Do vài chục nghìn năm trở lại đây, châu Âu trải qua nhiều lần đóng băng, dãy Alps bị đóng dưới những lớp băng dày. Nơi đây tạo nên những chiếc hồ băng tuyệt đẹp. Cả dãy Alps có hơn 1.200 dòng sông băng với tổng diện tích 3.600 km2. Những dòng sông băng lớn khi di chuyển về vùng hạ lưu mang theo những tảng lớn. Băng tan khiến những vật thể bị đóng băng chìm xuống, gây tắc nghẽn dòng chảy, tạo nên những chiếc hồ tự nhiên tuyệt đẹp như hồ Lemam, hồ Sulisi.
Rừng thông trên núi Aletsch Glacier, Valais
Về mặt địa lý, Alps nằm giữa khu vực ôn đới và á nhiệt đới. Khí hậu hai đầu bắc nam khác nhau rõ rệt. Có thể coi đây là ranh giới phân tuyến khí hậu vùng Trung Âu ẩm ướt và Nam Âu khô hanh. Do độ cao so với mặt nước biển rất cao, càng lên cao nhiệt độ càng giảm. Từ chân núi lên đến đỉnh núi khí hậu có sự thay đổi rõ rệt. Cảnh vật, thiên nhiên cũng biến đổi theo. Miền Nam Alps có độ cao so với mặt biển dưới 800 m. Thực vật chủ yếu thuộc rừng cây lá to của vùng á nhiệt, cao hơn nữa là thực vật lá kim và trên đỉnh núi là nơi băng giá phủ quanh năm.
Dãy Alps là hệ núi nằm vắt ngang châu Âu theo hướng đông - tây nên gây trở ngại cho giao thông nam - bắc. Alps có nhiều thung lũng và triền đồi để làm nơi giao thông chủ yếu của bắc và nam, như khe núi Saint Gotthard có độ cao 2.112 m, khe núi Simdon có độ cao 2.009 m... Thế kỷ XIX có thêm một số đường hầm ở vài khe núi để phục vụ giao thông như Saint Gotthard Simplon. Đường sắt xuyên núi được xây từ năm 1872, hoàn thành năm 1882 với tổng chiều dài 14,9 km, được xây dựng ở một ngọn núi cao 1.154 m. Đường bộ xuyên núi được xây dựng năm 1969 và hoàn thành năm 1980 với tổng chiều dài 16,3 km. Con đường xuyên núi này là con đường dài nhất thế giới hiện nay với thiết kế 2 làn xe chạy, một giờ có thể qua lại 1.800 chiếc.
Đường xuyên núi được xây dựng hiện đại, kiểm tra xử lý bằng hệ thống điện tử với hai trung tâm điều khiển đặt ở hai đầu hầm. Khe Simplon nằm ở biên giới Thuỵ Sĩ và Italy. Nơi đây xây dựng một số tuyến đường sắt xuyên núi trên một sườn núi có độ cao 705 m. Năm 1992, toàn tuyến đường được xây xong với tổng chiều dài 19,8 km, là một tuyến đường sắt xuyên núi dài nhất thế giới. Những tuyến đường xuyên núi làm cho Alps không còn là tấm bình phong ngăn cách nữa. Giao thông giữa Nam, Trung và Bắc Âu trở nên thuận lợi và nhộn nhịp hơn. Bản thân các đường hầm này trở thành điểm tham quan cho các du khách.
Sứ thần Phạm Phú Thứ triều Tự Đức nhà Nguyễn nhân chuyến đi sang Âu châu năm 1863 có nhắc đến rặng núi này và phiên âm là Ân Lô Bi.
Vào 10h50 ngày 24 tháng 3 năm 2015, chuyến bay 9525 của hãng hàng không Germanwings với số đăng ký D-AIPX đã rơi tại dãy núi này khi bay từ Barcelona (Tây Ban Nha) đến Düsseldorf (Đức) làm 150 người thiệt mạng. Nguyên nhân do âm mưu cố ý của cơ phó Andreas Lubitz.
An-pơ là một cấu trúc địa lý có hình lưỡi liềm nằm ở Trung Âu, với chiều dài 800 km (500 mi) từ đông sang tây và rộng 200 km (120 mi). Cao độ trung bình của các đỉnh núi là 2,5 km (1,6 mi). Dãy núi kéo dài từ phía bắc Địa Trung Hải trên bồn trũng Sông Po, mở rộng qua Pháp từ Grenoble, tiếp tục kéo dài về phía đông qua miền trung và nam Thụy Sĩ. Dãy núi tiếp tục qua Vienna (Áo), về phía đông đến biển Adriatic, vào lãnh thổ Slovenia. Về phía nam, dãy núi chìm xuống miền bắc Ý và phát triển về phía bắc đến bang Bavaria (Đức). Ở các khu vực như Chiasso (Thụy Sĩ) hay Allgäu (Bavaria), ranh giới giữa dãy núi với các vùng đất bằng phẳng rất rõ ràng; trong khi ở những nơi khác như Genève, ranh giới này kém rõ ràng hơn. Các quốc gia có lãnh thổ bao phủ diện tích lớn nhất trên dãy An-Pơ là Thụy Sĩ, Pháp (cùng 21,4%), Áo (28,7%) và Ý (27,2%).
Phần cao nhất của dãy núi được phân chia bởi thung lung băng trên sông Rhône, trải dài từ đỉnh Mont Blanc với chiều cao 4810 m[6] đến Matterhorn ở Thụy Sĩ, phần phía nam là núi Monte Rosa và Bernese Alps ở phía bắc. Các đỉnh núi phần phía đông của dãy núi tương đối nhỏ hơn phần trung, tây của An-pơ. Đỉnh cao nhất phần phía Đông An-pơ là đỉnh Piz Bernina, cao 4052 m.
Sự khác biệt về tên gọi trong vùng núi này gây nên những khó khăn trong việc phân loại các núi và các tiểu vùng, nhưng nhìn chung nó bao gồm Đông Alps và Tây Alps ranh giới giữa miền đông Thụy Sĩ theo nhà địa chất học Stefan Schmid. Năm 2006, SOIUSA (Suddivisione Orografica Internazionale Unificata del Sistema Alpino), một tổ chức của Ý, đề xuất một hệ thống phân loại mới theo yếu tố địa chất và bản đồ địa hình. Theo SOIUSA, Alps có thể được chia thành Ligurian Alps, Maritime Alps, Cottian Alps, Dauphiné Alps, Graian Alps, Pennine Alps, Bernese Alps, Lepontine Alps, Glarus Alps, và Appenzell Alps.
Một loạt các dãy núi thấp hơn chạy song song với dãy núi Alps chính, bao gồm French Prealps (Pháp) và dãy núi Jura ở Thụy Sĩ và Pháp. Dãy núi thứ hai của Alps chạy theo lưu vực từ Địa Trung Hải đến Wienerwald, băng qua những đỉnh cao nhất, nổi tiếng nhất của Alps. Dãy núi chính chạy theo hướng tây, từ Colle di Cadibona đến Col de Tende, trước khi bẻ ngoặc về tây nam và sau đó hướng về phía bắc, khi đến gần Colle della Maddalena. Đến khu vực biên giới Thụy Sĩ, sống núi chính có hướng đông-đông bắc, xuyên suốt cho đến khi kết thúc gần Vienna.
Thưởng th.10.2024
Bảng xếp hạng
