Tình huống cơ bản của truyện "Lặng lẽ Sa Pa" chính là cuộc gặp gỡ của người thanh niên làm việc một mình ở trạm khí tượng với bác lái xe và hai hành khách trên chuyến xe ấy - ông hoạ sĩ và cô kỹ sư lên thăm trong chốt lát nơi ở và làm việc của anh thanh niên.
- Tình huống gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để nhân vật chính được hiện ra qua sự quan sát, suy nghĩ của những nhân vật khác, đặc biệt là ông hoạ sĩ già. Chính vì thế nhân vật chính không chỉ hiện ra một cách tự nhiên mà còn được soi chiếu, đánh giá từ cái nhìn và cảm xúc của những nhân vật khác, rồi lại tác động đến tình cảm và suy nghĩ của những nhân vật ấy.

Đoạn văn:
 Tôi là một ông họa sĩ già, công việc thường ngày của tôi là đi thật nhiều nơi, gặp thật nhiều người để lấy cảm hứng sáng tác. Nhưng có lẽ, cái cuộc gặp gỡ đặc biệt hôm đó ở Sa Pa với một anh thanh niên trẻ tuổi làm công tác khí tượng sẽ là kỉ niệm tôi nhớ mãi trong đời mình.

     Khi đó tôi đang trên đường đi công tác, lúc xe chúng tôi dừng chân nghỉ ngơi, bác lái xe kể cho chúng tôi về một anh thanh niên rất lạ. Anh được gọi là người cô độc nhất thế gian, rất thèm người. Lời giới thiệu đó khiến tôi và cô kĩ sư trẻ đi cùng cảm thấy rất tò mò. Trong thâm tâm tôi lúc ấy, rất muốn được gặp gỡ, trò chuyện với người thanh niên đó.

     Nghe anh kể, đó là một chàng trai tầm 27 tuổi, làm nghề công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu trên đỉnh Yên Sơn cao 2600 mét. Có lần, anh thanh niên đã đẩy một khúc thân cây chắn ngang đường, chỉ vì mong muốn gặp gỡ và trò chuyện với một người nào đó.

     Khi đang mải nói chuyện, từ xa, một anh thanh niên có vóc dáng nhỏ bé và nét mặt rạng rỡ từ trên sườn núi trước mặt chạy lại chỗ xe đỗ. À, hóa ra, chính là nhân vật trong câu chuyện mà chúng tôi đã được nghe. Được nhìn thấy anh tôi cảm thấy xúc động mạnh, anh lái xe gợi ý chúng tôi 30 phút lên nhà anh uống nước chè. Anh vui vẻ lắm, vụt chạy đi về trước để chuẩn bị. Tôi nghĩ thầm, chắc khách đến bất ngờ nên anh chưa kịp quét tước, dọn dẹp nhà cửa.

     Thế nhưng, tôi đã rất ngạc nhiên, khi bước lên bậc cầu thang bằng đất, thấy người con trai ấy lại đang hái hoa. Anh đã tặng bó hoa cho cỗ kĩ sư, anh còn tính từng phút đồng hồ, muốn kể cho chúng tôi về công việc của mình trong 5 phút thôi, còn 20 phút thì anh muốn nghe hai bác cháu tôi kể chuyện dưới xuôi.

     Nghe anh kể về công việc của mình, nó thật sự rất vất vả, thầm lặng nhưng rất ý nghĩa, phục vụ cho mọi người, cho kháng chiến. Công việc đã làm cho anh thanh niên cảm thấy yêu đời hơn, vui hơn ở cái chốn rừng núi mịt mùng đó. Tôi ấn tượng với những khó khăn trong công việc của anh, nhưng dường như anh kể không phải là để than vãn.

     Tôi còn ấn tượng với nơi ở gọn gàng, ngăn nắp của anh. Tôi thích thú nhấp chén trà nóng được pha bằng thứ nước mưa thơm như hoa của Yên Sơn và lúc ấy, đột nhiên tôi có cảm giác mình bối rối. Bối rối vì tôi cảm thấy rằng mình đã bắt gặp một điều thật ra là mình đã ao ước được biết từ lâu, hình tượng giúp khơi gợi ý sáng tác trong tôi. Còn gì hạnh phúc hơn khi phát hiện ra cái đẹp đang tiềm ẩn trong cuộc sống để đưa nó vào tác phẩm, đem nó đến cho người đọc. Tôi nhanh chóng phác thảo xong lần đầu gương mặt anh thanh niên vào cuốn sổ tay nhỏ của mình. Người con trai ấy đáng yêu thật, nhưng làm cho tôi thấy nhọc quá. Với những điều làm cho người ta suy nghĩ về anh. Và cả về những điều mà anh suy nghĩ trong cái vắng vẻ vời vợi hai nghìn sáu trăm mét trên mặt biển.