Nếu có dịp đi khắp nơi từ Bắc vào Nam, từ thành thị đến nông thồn, hẳn chúng ta sẽ thấy chiếc mâm là vật dụng vô cùng quen thuộc. Một ngày, chiếc mâm xuất hiện hai lần trong bữa cơm trưa, cơm chiều của mỗi gia đình.
Ngày xưa, mâm được làm bằng gỗ tiện, hình tròn, đường kính khoảng sáu đến bảy tấc, gồm hai phần: lòng mâm và vành mâm. Lòng mâm phẳng đều, vành mâm bao quanh và cao hơn lòng mâm một chút. Nhà nghèo thì dùng mâm gỗ mộc, nhà khá giả dùng mâm sơn màu đỏ, gọi là mâm son. Sau này, nhà giàu dùng mâm đúc bằng đồng, trông sang trọng hẳn. Phần lớn các gia đình ngày nay sử dụng mâm nhôm hoặc inoc, vừa rẻ vừa nhẹ nhàng, tiện lợi.
Bữa cơm trưa, cơm chiều, mọi người trong gia đình quây quần bên mâm cơm với những thức ăn giản dị mà không kém phần ngon lành. Mùa hè, trên mâm cơm của người miền Bắc, bên cạnh đĩa rau muống luộc xanh mềm là đĩa đậu rán vàng tươi, bát nước rau dầm sấu hoặc vắt chanh tỏa mùi thơm chua chua dìu dịu. Giữa mâm là chén nước mắm màu mật ong, nổi bật mấy lát ớt đỏ tươi. Liền kề là bát cà pháo trắng tinh, chỉ mới nhìn cũng đã thấy thèm. Còn mâm cơm của người miền Nam thường có mấy món được ưa chuộng như canh chua cá lóc, dưa giá, thịt kho, rau sống… Mùi vị thức ăn hòa quyện vào nhau, giục giã mọi người cầm đũa.
Còn gì cảm động hơn bữa cơm tất niên hay bữa cơm mừng năm mới, người đi xa về đoàn tụ với những người ruột thịt thân yêu quạnh chiếc mâm quen thuộc, cùng thưởng thức các món ăn đậm đà hương vị quê hương để rồi cảm thấy có một điều gì đó xúc động lắm cứ rưng rức trong lòng. Dường như tổ tiên cũng về sum họp với con cháu trong ba ngày Tốt để ngầm khuyến khích, động viên con cháu có thêm ý chí, nghị lực vững bước trên đường đời.Quanh mâm cơm gia đình, có khi hiện diện cả mấy thế hệ: ông bà, cha mẹ, con cháu… Mẹ gắp thức ăn cho con, ông bà nhường cho cháu những miếng ngon. Không khí bữa cơm vui vẻ. Rồi chuyện làm ăn, chuyện tâm tình cũng được đem ra chia sẻ, bàn bạc trong bữa cơm. Ngày ngày, tháng tháng, năm năm qua đi, chiếc mâm đã chứng kiến bao nhiêu kỉ niệm vui buồn đáng nhớ của gia đình.
Chiếc mâm giản dị, quen thuộc đã gắn bó thân thiết với đời sống vật chất và tinh thần của người dân đất Việt nên nó sẽ mãi mãi hiện diện, dù cuộc sống có hiện đại đến đâu chăng nữa. Hình ảnh chiếc mâm tròn luôn gợi cho chúng ta nhớ đến tình cảm ruột thịt, đến mái ấm gia đình thiêng liêng không gì thay thế.

• Mở bài:

Văn hóa của người Việt vốn mang tính cộng đồng sâu sắc. Trong bữa cơm gia đình truyền thống, không thể thiếu chiếc mâm cơm. mọi thức ăn đều dọn ra bên trong chiếc mâm tròn ấy. Đây là vật dụng quen thuộc, gắn bó thân thiết với đời sống vật chất và tinh thần của người dân nước ta.

• Thân bài

1. Nguồn gốc chiếc mâm cơm truyền thống:

Chưa có một tài liệu chính xác nào nói về nguồn gốc chiếc mâm dọn cơm của người Việt. Nhưng có lẽ, chiếc mâm đã xuất hiện từ thời kì đầu văn minh khi người việt bắt đầu biết trồng lúa nước và tổ chức những bữa ăn gia đình.

Mâm được làm từ nhiều chất liệu khác nhau. Thời đại kim khí mới phát triển, người ta làm ra những chiếc mâm bằng đồng, mâm thau. Sau khi luyện được nhôm, người ta làm mâm bằng nhôm để gọn nhẹ hơn và tiện lợi cho việc di chuyển. Con người cũng biết làm mâm từ các loại gỗ, mâm sàn bằng mây, tre,… ngày nay, người ta sản xuất nhiều mâm bằng nhựa cứng, có độ bền cao.

2. Đặc điểm cấu tạo:

Mâm là một dụng cụ dùng để xếp, bày thức ăn ở Việt Nam. Mâm dùng để bày thức ăn trong các bữa ăn hàng ngày gọi là mâm cơm; bày thức ăn tại các bữa tiệc (cúng, cưới…) gọi là mâm cỗ; bày đồ ăn để cúng gọi là mâm cỗ cúng… Trong các đám cưới, đám hỏi, bày trầu, cau trên mâm gọi là mâm trầu cau, hay các mâm bia, mâm rượu, mâm hoa quả (ngũ quả), chè thuốc…

Thường mâm có hình tròn, đường kính khoảng 40 – 45 cm có vành rộng 3 – 5 cm. Một số mâm có 3 chân, còn đa số là không có chân. Một số loại mâm được làm bằng kim loại được chạm, khắc hoa văn.

Một bữa ăn gia đình người Việt thường chứa đựng triết lí âm dương, ngũ hành với những hệ thống nguyên tắc hết sức chặt chẽ. Mâm hình tròn, biểu tượng của trời. Bên trong là thức ăn, biểu tượng của đất. Mâm thường được làm bằng kim loại, biểu tượng của tính dương. Các loại thức ăn là biểu tượng của tính âm.

3. Vai trò và ý nghĩa của chiếc mâm:

– Để bày thức ăn trong bữa cơm trong gia đình hay trong dịp lễ Tết, cúng giỗ, tiệc tùng…

– Vì mâm hình tròn nên ngồi ở chỗ nào người ăn cũng có thể gắp thức ăn dễ dàng.

– Mọi người ngồi xung quanh mâm, cùng ăn nên tạo được không khí vui vẻ, thân mật, ấm cúng.

• Kết bài

– Hình ảnh chiếc mâm gợi khung cảnh sum họp đầm ấm của gia đình.
– Dù cuộc sống có phát triển nhưng chiếc mâm vẫn không thể vắng bóng trong đời sống của chúng ta, nhất là ở nông thôn.