Bố cục
- Phần 1 (khổ 1): Tiếng gà trưa gợi dậy tình cảm làng quê
- Phần 2 (khổ 2 đến khổ 6): Tiếng gà trưa gợi dậy kỉ niệm thời thơ ấu
- Phần 3 (còn lại): Những suy nghĩ được gợi lên từ tiếng gà trưa
Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 151 Ngữ Văn 7 Tập 1):
* Cảm hứng của tác giả được khơi gợi từ sự việc: trên đường đi hành quân người lính bất chợt nghe thấy tiếng gà trưa nhảy ổ, gợi nhớ kỉ niệm tuổi thơ
* Mạch cảm xúc trong bài diễn biến như sau:
- Tiếng gà nhảy ổ trên đường hành quân gợi nhớ kỉ niệm tuổi thơ
- Kỉ niệm tuổi thơ gắn liền với bà với tiếng gà trưa
+ Hình ảnh những con gà mái mơ, mái vàng và kỉ niệm về tuỏi thơ
+ Hình ảnh người bà với tình yêu thương sự chắt chiu chăm lo cho cháu
+ Mong ước bé nhỏ của tuổi thơ có bộ quần áo mới mỗi khi tết đến từ tiền bán gà
- Tiếng gà trưa đi vào cuộc chiến đấu cùng người lính khắc sâu thêm tình yêu quê hương đất nước
Câu 2 (trang 151 Ngữ Văn 7 Tập 1):
* Những hình ảnh kỉ niệm tuổi thơ đẹp đẽ được tiếng gà trưa gợi lại:
- Tiếng gà trưa gợi lại trong người chiến sĩ hình ảnh những chú gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng xinh đẹp kỉ niệm thời thơ dại tò mò xem gà nhảy ổ bị bà mắng
+ Tiếng gà trưa gợi lại hình ảnh người bà giàu lòng yêu thương đùm bọc chăm lo trọn lòng cho cháu
+ Cùng những ước mơ có bộ quần áo mới từ tiền bán gà, ước mơ hồn nhiên ấy đi cả vào trong giấc mơ
* Qua đó bài thơ biểu hiện một Tâm hồn trẻ thơ trong sáng hồn nhiên vui tươi cùng hình ảnh người bà hết lòng yêu thương chăm chút cho cháu
Câu 3 (trang 151 Ngữ Văn 7 Tập 1):
- Hình ảnh người bà đươc gợi lên từ kỉ niệm và tình cảm của đứa :
+ Đó là người bà tần tảo chắt chiu trong cảnh nghèo khó (Tay bà khum soi trứng, dành từng quả chắt chiu, bà lo đàn gà toi mong trời đừng sương muối)
+ Dành trọn vẹn tình yêu thương che chở cho cháu: dành dụm chi chút để cuối năm bán gà may quần áo mới cho cháu
+ Bà không quên bảo ban nhắc nhở cháu, ngay cả khi trách mắng cũng là vì yêu thương
- Tình bà cháu thật thắm thiết sâu nặng: bài dành hết tình yêu thương cho cháu; cháu cũng vô cùng yêu thương kính trọng, biết ơn bà
Câu 4 (trang 151 Ngữ Văn 7 Tập 1):
- Nhận xét cách gieo vần, số câu chữ:
+ Gieo vần linh hoạt có chỗ gieo vần liền vần cách
+ Số câu trong một đoạn và số chữ trong một câu cũng biến đổi dài ngắn linh hoạt
- Câu thơ Tiếng gà trưa được lặp lại ở đầu mỗi khổ thơ
- Tác dụng khi lặp lại câu thơ Tiếng gà trưa:
+ Mỗi lần nhắc tới câu thơ lại gợi ra một kỉ niệm.
+ Nó vừa như sợi dây liên kết các hình ảnh vừa như điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình
Luyện tập Cảm nghĩ về tình bà cháu trong bài thơ nàu:
- Đó là tình cảm gia đình cao đẹp và thiêng liêng
- Nói rộng hơn đó cũng là biểu hiện của tình yêu quê hương đất nước vô cùng sâu đậm

I. VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM.
1. Tác giả
Xuân Quỳnh (1942 – 1988), người làng La Khê, ven thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây, là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam.
Xuân Quỳnh (1942 – 1988), người làng La Khê, ven thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây, là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam. Thơ Xuân Quỳnh trẻ trung, sôi nổi, rất sâu sắc và cũng rất giàu nữ tính. Xuân Quỳnh viết nhiều về những chuyện đời thường giản dị trong gia đình, tình yêu, tình mẹ con,… Thơ bà biểu lộ những rung cảm và khát vọng của một trái tim phụ nữ chân thành, thiết tha và đằm thắm.
2. Tác phẩm
Tiếng gà trưa là một bài thơ ngũ ngôn, được Xuân Quỳnh sáng tác vào thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ. Tiếng gà trưa đã gọi về những kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ và tình bà cháu. Từ đó, nó khắc sâu hơn tình yêu đối với đất nước, quê hương.
II. TRẢ LỜI CÂU HỎI SGK
1. Cảm hứng của tác giả trong bài thơ được khơi gợi từ sự việc gì? Mạch cảm xúc trong bài thơ được diễn biến như thế nào?
Trả lời:
- Trên đường đánh giặc người lính chợt nghe tiếng gà trưa nhảy ổ. Âm thanh quen thuộc ấy gợi về những kỉ niệm tuổi thơ đẹp đẽ về hình ảnh của những gà mái mơ, mái vàng đặc biệt là hình ảnh người bà với tình yêu và sự chăm nom đùm bọc cho cháu. Tiếng gà trưa đã đi cùng người lính vào cuộc chiến đấu cùng khắc sâu thâm tình của đất nước quê hương.
- Diễn biến mạch cảm xúc : khi nghe thấy tiếng gà trưa ⟹ tiếng gà trưa gợi cho người chiến sĩ những kỉ niệm tuổi thơ đẹp đẽ
⟹ Nỗi nhớ thêm da diết với hình ảnh người bà tần tảo sớm hôm.
⟹ Nỗi nhớ khắc sâu hình ảnh quê hương, trở thành động lực thôi thúc người chiến sĩ cầm súng lên đường.
2. Những hình ảnh và kỉ niệm gì trong tuổi thơ đã được gợi lại từ tiếng gà trưa? Qua đó bài thơ đã biểu hiện những tình cảm gì?
Trả lời:
Những hình ảnh và kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ được tiếng gà trưa gợi lại:
Tiếng gà trưa đã gợi lại trong tâm trí người chiến sĩ hình ảnh những con gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp xinh, một kỉ niệm thời thơ dại tò mò xem gà đẻ trứng nên đã bị bà mắng. Tiếng gà trưa đặc biệt đã gợi lại hình ảnh người bà giàu lòng yêu thương, luôn luôn đùm bọc chắt chiu chăm lo trọn lòng cho cháu nhỏ và niềm mong ước nhỏ bé của tuổi thơ được bộ quần áo mới có từ tiền bán gà. Ước mong tươi đẹp hồn nhiên ấy đi vào cả trong giấc ngủ của tuổi thơ.
Qua đây ta thấy được tâm hồn trong sáng, hồn nhiên của một em nhỏ nhất là tình cảm quý trọng yêu thương đối với bà của đứa cháu.
3. Em cảm nhận được gì về hình ảnh người bà và tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài thơ?
Trả lời:
- Tần tảo, chắt chiu trong cảnh nghèo: Tay bà khum soi trứng/ Dành từng quả chắt chiu
- Dành trọn vẹn tình yêu thương chăm lo cho cháu: dành dụm, chi chút để cuối năm bán gà, cháu được quần áo mới.
- Bảo ban, nhắc nhở cháu, ngay cả khi có trách mắng thì cũng là vì tình yêu thương cháu.
⟹ Qua những kỉ niệm về bà, tác giả đã biểu hiện tình bà cháu thật sâu nặng, thắm thiết. Bà chắt chiu, chăm lo cho cháu; cháu thương yêu, kính trọng và biết ơn bà.
4. Bài thơ làm theo thể 5 tiếng, nhưng có những chỗ biến đối khá linh hoạt. Em có nhận xét gì về cách gieo vần, về số câu thơ trong mỗi khổ? Câu thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại nhiều lần trong bài ở những vị trí nào và có tác dụng ra sao?
Trả lời:
- Thường mỗi khổ trong một bài ngũ ngôn có 4 câu nhưng bài này chỉ có ba khổ 4 câu, các khổ khác có đến 5 hoặc sáu câu, riêng khổ thứ nhất có đến 7 câu.
- Cách gieo vần trong bài thơ cũng rất linh hoạt. Phần lớn vần trong bài thơ là vần cách, có khi không chú trọng đến việc đúng vần mà chỉ cần giữ âm điệu. Mực dù vậy, đọc bài thơ lên nghe vần thấy rất hài hoà trong mạch cảm xúc của tác giả.
- Các câu thơ trong bài đều gồm 5 tiếng, riêng câu thơ Tiếng gà trưa (lặp lại mở đầu các khổ thứ hai, thứ ba, thứ tư và thứ bảy) là chỉ có 3 tiếng. Đây là một cách để Xuân Quỳnh tạo nên điểm nhấn về cảm xúc. Sau mỗi câu thơ Tiếng gà trưa là tác giả lại nhớ về một hình ảnh, một kỉ niệm quen thuộc. Các câu thơ này giữ cho mạch cảm xúc của bài thơ liền mạch, khiến cho những kỉ niệm và hình ảnh thơ luôn da diết, nồng nàn.

* Bố cục
- Phần 1 (khổ 1): Tiếng gà trưa gợi dậy tình cảm làng quê
- Phần 2 (khổ 2 đến khổ 6): Tiếng gà trưa gợi dậy kỉ niệm thời thơ ấu
- Phần 3 (còn lại): Những suy nghĩ được gợi lên từ tiếng gà trưa
Câu 1 (trang 151 sgk ngữ văn 7 tập 1)
Cảm hứng sáng tác của tác giả trong bài thơ được gợi từ sự việc:
Trên đường hành quân, buổi trưa, người chiến sĩ nghe thấy tiếng gà nhảy ổ gợi cho người chiến sĩ nhớ tới hình ảnh của người bà tần tảo, sớm hôm yêu thương, chăm sóc người cháu.
Câu 2 (Trang 151 sgk ngữ văn 7 tập 1)
Những hình ảnh đẹp đẽ và kỉ niệm êm đềm được gợi lên từ tiếng gà trưa:
- Những chú gà mái tơ, mái vàng bên ổ trứng hồng
- Kỉ niệm những lần xem trộm gà đẻ, rồi bị bà mắng
- Hình ảnh bà chăm sóc đàn gà, bà soi những trái trứng hồng
- Tình cảm tha thiết người bà dành cho cháu. Bà chăm lo cho đàn gà, nâng niu những quả trứng với niềm mong ước nhỏ ngoi để cuối năm bán gà mua cho cháu quần áo mới
→ Tất cả hình ảnh gợi nhắc về tuổi thơ đói khổ nhưng vẫn tràn ngập tình yêu thương, sự vun đắp của người bà dành cho cháu
Câu 3 (trang 151 sgk ngữ văn 7 tập 1)
Tình cảm bà cháu trong bài thơ sâu nặng, thắm thiết
+ Người bà dù sống trong cảnh nghèo nhưng người bà luôn dành mọi sự quan tâm, chăm sóc cho người cháu
+ Người cháu luôn yêu thương, quý trọng bà
+ Khi xa quê hương, đi chiến đấu người cháu vẫn luôn nghĩ về bà, bởi hình ảnh về bà in đậm trong kí ức của người cháu
Câu 4 (trang 151 sgk ngữ văn 7 tập 1)
Bài thơ được sáng tác theo thể thơ 5 chữ, sáng tạo và linh hoạt
+ Mỗi khổ thơ có 4 câu nhưng có những khổ thơ có 5 tới 6 câu, khổ 1: 7 câu
+ Cách gieo vần không theo cách thức thông thường: chủ yếu là vần cách, không đúng vần nhưng nghe rất hài hòa
+ Việc bắt đầu các khổ thơ 5 chữ bằng những câu thơ 3 tiếng khiến câu thơ được nhấn mạnh cảm xúc
- Sau mỗi tiếng gà trưa những kỉ niệm lại ùa về mạnh mẽ, gợi lên những cảm xúc của tuổi thơ, những tình cảm bà cháu ấm áp, thân thương.
Luyện tập Bài 1 (Trang 153 sgk ngữ văn 7 tập 1) Tìm chọn học thuộc lòng đoạn thơ 10 câu trong bài Tiếng gà trưa
Bài 2 (trang 153 sgk ngữ văn 7 tập 1)
Tình cảm bà cháu sâu nặng, đẹp đẽ khắc sâu trong tâm trí người cháu. Điều đó làm nên hành trang và động lực chiến đấu của người cháu. Chính vì thế chỉ một tiếng gà trưa bao kỉ niệm đẹp về tuổi thơ, về hình ảnh người bà bỗng chốc hiện lên chân thật, đẹp đẽ. Bà yêu thương, tần tảo chăm sóc người cháu, chắt chiu, dành dụm để nuôi dưỡng người cháu. Người cháu luôn biết ơn bà, luôn thương nhớ về bà để tiếp tục chiến đấu. Tình bà cháu, tình cảm gia đình đã làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương đất nước.