Nhắc đến con trâu chúng ta nghĩ ngay đến con vật to khỏe nhưng hiền lành chăm chỉ. Trên những cánh đồng chúng ta bắt gặp hình ảnh con trâu cần mẫn kéo cày. Có thể nói con trâu gắn bó thân thiết với người nông dân Việt Nam: con trâu – là động vật nhai lai thuộc họ bò, phân bộ nhai lại, nhóm sừng rỗng, bộ guốc chẵn, lớp thú có vú - loài động vật này chủ yếu vào việc cày kéo.
Trâu Việt Nam có nguồn gốc từ trâu rừng thuần chủng, thuộc nhóm trâu đầm lầy. Lông màu xám hoặc xám đen, thân hình vạm vỡ, thấp ngắn bụng to, mông đốc, bầu vú nhơ, sừng có hình lưỡi liềm. Ngày xưa, người ta phân biệt trâu lành hay trâu dữ là một phần nhờ vào đôi sừng trêm chỏm đầu: sừng dài, uốn cong hình lưỡi liềm cùng cặp mắt to dữ thì phải coi chừng và có biện pháp thuần phục. Nếu trâu cái trung bình từ 350-400 kg có tầm vóc từ vừa đến to, linh hoạt và hiền lành thì trâu đực nặng từ 400-450kg có tầm vóc lớn, cân đối, dài đòn trước cao sau thấp, tính khí hăng hái nhưng hiền lành.
Không chỉ có thế con trâu còn có 1 vị trí to lớn trong đời sống tinh thần của con người Việt Nam. Hình ảnh con trâu đi trước cái cày đi sau đã trở thành hình ảnh gần gũi bao đời nay. Chính vì vậy nó là 1 một phần không thể thiếu của người nông dân. Hình ảnh con trâu ung dung gặm cỏ non, xanh mát và trên trời là những cánh diều bay cao giữa không trung đã in sâu trong tâm trí người Việt Nam. Chăn trâu thả diều là một trong những trò chơi của trẻ em nông thôn, một thú vui đầy lý thú. Trên lưng trâu còn có bao nhiu là trò như đọc sách, thổi sáo... Những đứa trẻ đó lớn dần lên, mỗi người mỗi khác nhưng sẽ không bao giờ quên được những ngày thơ ấu:
“Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta,
Cái cày nối nghiệp nông gia,
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.”
Ngoài ra trâu con gắn liền với những lễ hội truyền thống như chọi trâu đâm trâu. Lễ hội chọi trâu ở Hải Phòng là nổi tiếng nhất. Hải Phòng là vùng đất có truyền thống văn hoá với nhiều di tích lịch sử và danh thắng mang đặc trưng của miền biển. Trong những di sản văn hoá ấy, nổi bật là lễ hội chọi trâu Đồ Sơn - một lễ hội mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. Lễ hội nói chung là một sinh hoạt văn hoá, tôn giáo, nghệ thuật truyền thống phản ánh cuộc sống vật chất và tâm linh của một cộng đồng trong quá khứ. Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được khôi phục lại hơn 10 năm nay và được Nhà nước xác định là 1 trong 15 lễ hội quốc gia, bởi lễ hội này không chỉ có giá trị văn hoá, tín ngưỡng, độc đáo mà còn là điểm du lịch hấp dẫn với mọi người.
Con trâu cũng có mặt trong lễ hội đình đám Việt Nam như tục chọi trâu ở Đồ Sơn (Hải Phòng), tục đâm trâu ở Tây Nguyên, nhưng từ lâu lắm rồi người Đồ Sơn đã lưu truyền câu ca dao cổ:
"Dù ai buôn đâu, bán đâu
Mồng chín tháng tám chọi trâu thì về
Dù ai bận rộn trăm bề
Mồng chín tháng tám nhớ về chọi trâu"​
Cũng có nhiều ý kiến về nguồn gốc ra đời của lễ hội chọi trâu đưa ra những căn cứ giải thích khác nhau, nhưng ở Đồ Sơn vẫn có câu thành ngữ "Trống mọi làng cùng đánh, thánh mọi làng cùng thờ" để lập luận Hội chọi trâu ra đời cùng với việc trở thành hoàng làng. Không những thế để nói lên sự sung túc, thành công của nhà nông có câu: "Ruộng sâu, trâu nái".
Tìm hiểu nguồn gốc ấy để thấy rằng lễ hội chọi trâu có một ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống người Đồ Sơn từ xưa tới nay. Ngoài nhu cầu vui chơi, tìm hiểu, qua lễ hội người ta tưởng nhớ đến công ơn của các vị thần, duy trì kỷ cương làng xã, để cầu nguyện cho "nhân khang, vật thịnh". Chọi trâu không chỉ đơn thuần "hai con trâu chọi" mà nó đã trở thành tục lệ, tín ngưỡng độc đáo ở vùng biển Đồ Sơn. Người dân đặt vào lễ hội niềm tin và hy vọng bởi những cặp trâu chọi sẽ quyết định thắng thua, thành bại cho phe giáp ngày trước, phường xã ngày nay. Người Đồ Sơn gắn lễ hội chọi trâu với việc thờ cúng thành hoàng làng với mong muốn những chuyến đi biển thuận buồm xuôi gió, cho nên ngày Hội càng trở nên thiêng liêng, trang trọng. Vào Hội, mọi người được dịp hoà mình vào cộng đồng để tình cảm kết nối bền chặt, gắn bó hơn. Vì thế mà tinh thần đoàn kết, ý thực cộng đồng cũng được duy trì, khẳng định.
Con trâu được xem là một con vật linh thiêng bởi vì nó nằm trong mười hai con giáp mà người Việt Nam cũng như người phương Đông dùng để tính tuổi, tính năm. Ngoài ra, con trâu còn được đưa vào nhiều bức tranh của làng tranh Đông Hồ nổi tiếng như bức tranh "Trẻ em cưỡi trâu thổi sáo". Và con trâu cũng đã được xem là biểu tượng của Seagames 22. Đông Nam Á tổ chức tại Việt Nam. Biểu tượng Trâu Vàng mặc quần áo cầu thủ đón các vận động viên của các nước bạn vào ngày 25/12/2002 là sự tôn vinh con trâu Việt Nam người dân Việt Nam.
Con vật thiêng này cũng là con vật đã in đậm vào kí ức tuổi thơ khi nhớ về làng quê. Nhà thơ Giang Nam đã ghi nhận kí ức tuổi thơ khi nhớ về quê hương:
"Thuở còn thơ ngày hai buổi đến trường
Yêu quê hương qua từng trang sách nhỏ
Ai bảo chăn trâu là khổ
Tôi mơ màng như chim hót trên cao."​
Ngày nay, có rất nhiều máy móc hiện đại đã xuất hiện khắp nơi trên cánh đồng làng quê Việt Nam nhưng con trâu vẫn là con vật gắn bó thân thiết với người nông dân. Trâu luôn là con vật không thể thiếu ở làng quê Việt Nam - con vật linh thiêng trong sâu thẳm tâm hồn người dân Việt Nam. Con vật thiêng ấy sẽ mãi mãi in đậm trang kí ức của người dân Việt, nhất là những người xa xứ.

Những con trâu ở Việt Nam hiện nay là những con trâu rừng đã được đưa về nuôi và thuần hóa, thuộc nhóm trâu đầm lầy, phân bố khá rộng rãi ở khắp Việt Nam và một số nước ở châu Á. Người Việt không chỉ biết săn trâu mà còn biết thuần hóa những con trâu rừng biến chúng thành vật nuôi, lợi dụng sức khỏe của trâu để phục trong việc đồng áng, hỗ trợ trong lao động sản xuất. Trâu là một loại động vật ăn cỏ thuộc lớp có vú, thân hình của trâu vô cùng to lớn, lông mọc ở trên thân con trâu là lông mao thường có màu đen đậm. Da trâu rất là dày và bóng loáng, có thể màu đen hoặc màu đen vàng. Hai tai của trâu như hai cái lá sung lúc nào cũng vẫy vẫy để đuổi ruồi. Bên cạnh đó tai trâu cũng vô cùng thính giúp trâu có thể nghe được tất cả những âm thanh từ khá xa. Mũi trâu lúc nào cũng ươn ướt, màu đen, người ta thường luồn dây thừng vào mũi trâu để dễ kéo đi theo ý muốn của mình. Mắt của trâu rất to và tròn, trâu và bò đều là 2 động vật thuộc nhóm động vật nhai lại do chúng chỉ có một hàm răng dưới để nhai thức ăn. So với kích thước của cơ thể thì đuôi của trâu hơi ngắn. Hai cái sừng trâu ở phía trên đầu uốn cong như hình lưỡi liềm giúp trâu bảo vệ bản thân trước sự tấn công của kẻ thù Sừng trâu khá dài nhưng phía bên trong thì đều rỗng tuếch. Trâu mỗi năm sẽ sinh con từ 1 đến 2 lần, mỗi lần là một con. Những con trâu mới được sinh ra được gọi là nghé, nghé vừa chào đời sẽ có cân nặng khoảng 20-25 kg. Khi mới sinh ra khoảng vài giờ đến một ngày thì nghe đã có thể tự đứng dậy, mấy ngày sau có thể mở mắt và đi lại bú sữa mẹ. Trâu nuôi con bằng sữa tiết ra từ tuyết vú. Những chú nghé lớn rất nhanh và chưa có sừng như trâu trưởng thành còn lại các bộ phận khác không hề khác so với trâu mẹ.
Trâu có hai loại là trâu đực và trâu cái, chúng đều có đặc tính, bản chất giống nhau nhưng hình dáng và kích thước thì khác nhau tuy nhiên không đáng kể.Trâu đực thường có ngoại hình bên ngoài to lớn hơn trâu cái, những cái sừng cũng to, nhọn và dày hơn, đôi chân thì chắc chắn , lúc chạy vô cùng nhanh. Đầu trâu đực thường có kích thước lớn hơn trâu cái một chút. Tuy có sự khác nhau như vậy nhưng bản chất những con trâu lại là con vật hiền lành nhưng khá nặng nề trong việc đi lại. Mỗi con trâu trưởng thành thường nặng từ 300-600 kg tùy vào sức khỏe và thể trạng của mỗi con. Sức chịu lực của trâu rất dẻo dai, nó có thể kéo được rất nhiều đồ đạc có khối lượng lớn hơn cân nặng của nó. Không giống như những động vật khác thì trâu có một kiểu ngủ khá đặc biệt đó là hai chân của trâu sẽ gập vào trong và đầu sẽ để trên đó để ngủ. Để có thể nuôi được trâu không hề khó như mọi người vẫn nghĩ. Vì trâu làm việc từ sáng đến tối nên cho ăn 3 bữa chính là sáng sớm, trưa, tối. Cỏ là thức ăn chính của những con trâu nên vào mùa xuân và mùa hạ chúng ta có thể dễ dàng tìm được cỏ trên những cánh đồng, những đồi cỏ để cho trâu ăn. Còn vào những ngày đông rét buốt nhất là các tỉnh thành ở phía Bắc nhiệt độ có thể xuống tới 5-7 độ C vì vậy cỏ không thể mọc được. Cho nên tốt nhất chúng ta nên dự trữ trước cỏ khô hoặc rơm rạ cho cho trâu ăn. Ủ xanh cỏ cũng là cũng là một cách rất tốt vừa giúp cỏ được tươi lâu, cỏ được ủ bổ sung hệ vi sinh cho đường ruột giúp hệ tiêu hóa của những con trâu hoạt động tốt hơn. Sau khi trâu làm việc mệt nhọc mới về đừng cho trâu ăn ngay mà hãy cho chúng được nghỉ ngơi rồi pha ít nước muối pha loãng sau đó ta mới cho trâu ăn. Hằng ngày phải cũng cấp đủ nước cho những con trâu với 20 lít nước/ 1 con trâu/ 1 ngày. Muốn những con trâu luôn được khỏe mạnh để chúng hỗ trợ trong việc đồng áng thì cần phải có chế độ chăm sóc, ăn uống, ngủ nghỉ thật phù hợp và chu đáo. Sau khi từ cánh đồng về, hãy xoa bóp vai cày cho những con trâu bởi đó là bộ phận sử dụng nhiều nhất trong ngày. Tắm mỗi ngày khoảng 30-45 phút để có thể điều hòa được nhiệt độ cơ thể của chúng. Trong mỗi buổi cày , không nên bắt trâu cày liên tục trong nhiều giờ mà cần cho trâu nghỉ ngơi từ 3-5 lần , mỗi lần như vậy khoảng 15-20 phút để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho chúng, tránh để trâu làm việc quá lâu sẽ không hiệu quả.Còn nếu trâu phải làm việc cả tuần thì cần cho chúng nghỉ một ngày không nên bắt chúng làm việc quá nhiều sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và lâu dần sẽ bị suy yếu. Nếu trong quá trình làm việc mà thấy sức của những con trâu có dấu hiệu bị sụt giảm cần cho nghỉ ngơi 1 tuần để cho lại sức, bồ bổ nhiều cỏ tươi và cháo cám. Đối với những người nông dân thì con trâu chính là tất cả tài sản của họ cho nên việc chăm sóc, bảo vệ chúng là rất cần thiết và vô cùng quan trọng.

Con trâu là hình ảnh vô cùng quen thuộc, gắn bó mật thiết với làng quê Việt Nam, với những khóm tre, cánh đồng ruộng và người nông dân chân lấm tay bùn, không gì có thể thay thế được. Từ bao đời nay, mỗi khi nhắc đến con trâu là chúng ta sẽ lại nghĩ ngay đến những vai trò, lợi ích vô cùng to lớn của nó đối với nền nông nghiệp của nước nhà. Đó cũng chính là biểu tượng của việc không ngại gian khổ của người nông dân Việt Nam.
1. Nguồn gốc và đặc điểm của những con trâu ở làng quê Việt Nam
Những con trâu ở Việt Nam hiện nay là những con trâu rừng đã được đưa về nuôi và thuần hóa, thuộc nhóm trâu đầm lầy, phân bố khá rộng rãi ở khắp Việt Nam và một số nước ở châu Á. Người Việt không chỉ biết săn trâu mà còn biết thuần hóa những con trâu rừng biến chúng thành vật nuôi, lợi dụng sức khỏe của trâu để phục trong việc đồng áng, hỗ trợ trong lao động sản xuất. Trâu là một loại động vật ăn cỏ thuộc lớp có vú, thân hình của trâu vô cùng to lớn, lông mọc ở trên thân con trâu là lông mao thường có màu đen đậm. Da trâu rất là dày và bóng loáng, có thể màu đen hoặc màu đen vàng. Hai tai của trâu như hai cái lá sung lúc nào cũng vẫy vẫy để đuổi ruồi. Bên cạnh đó tai trâu cũng vô cùng thính giúp trâu có thể nghe được tất cả những âm thanh từ khá xa. Mũi trâu lúc nào cũng ươn ướt, màu đen, người ta thường luồn dây thừng vào mũi trâu để dễ kéo đi theo ý muốn của mình. Mắt của trâu rất to và tròn, trâu và bò đều là 2 động vật thuộc nhóm động vật nhai lại do chúng chỉ có một hàm răng dưới để nhai thức ăn. So với kích thước của cơ thể thì đuôi của trâu hơi ngắn. Hai cái sừng trâu ở phía trên đầu uốn cong như hình lưỡi liềm giúp trâu bảo vệ bản thân trước sự tấn công của kẻ thù Sừng trâu khá dài nhưng phía bên trong thì đều rỗng tuếch. Trâu mỗi năm sẽ sinh con từ 1 đến 2 lần, mỗi lần là một con. Những con trâu mới được sinh ra được gọi là nghé, nghé vừa chào đời sẽ có cân nặng khoảng 20-25 kg. Khi mới sinh ra khoảng vài giờ đến một ngày thì nghe đã có thể tự đứng dậy, mấy ngày sau có thể mở mắt và đi lại bú sữa mẹ. Trâu nuôi con bằng sữa tiết ra từ tuyết vú. Những chú nghé lớn rất nhanh và chưa có sừng như trâu trưởng thành còn lại các bộ phận khác không hề khác so với trâu mẹ.
 
Trâu có hai loại là trâu đực và trâu cái, chúng đều có đặc tính, bản chất giống nhau nhưng hình dáng và kích thước thì khác nhau tuy nhiên không đáng kể.Trâu đực thường có ngoại hình bên ngoài to lớn hơn trâu cái, những cái sừng cũng to, nhọn và dày hơn, đôi chân thì chắc chắn , lúc chạy vô cùng nhanh. Đầu trâu đực thường có kích thước lớn hơn trâu cái một chút. Tuy có sự khác nhau như vậy nhưng bản chất những con trâu lại là con vật hiền lành nhưng khá nặng nề trong việc đi lại. Mỗi con trâu trưởng thành thường nặng từ 300-600 kg tùy vào sức khỏe và thể trạng của mỗi con. Sức chịu lực của trâu rất dẻo dai, nó có thể kéo được rất nhiều đồ đạc có khối lượng lớn hơn cân nặng của nó. Không giống như những động vật khác thì trâu có một kiểu ngủ khá đặc biệt đó là hai chân của trâu sẽ gập vào trong và đầu sẽ để trên đó để ngủ. Để có thể nuôi được trâu không hề khó như mọi người vẫn nghĩ. Vì trâu làm việc từ sáng đến tối nên cho ăn 3 bữa chính là sáng sớm, trưa, tối. Cỏ là thức ăn chính của những con trâu nên vào mùa xuân và mùa hạ chúng ta có thể dễ dàng tìm được cỏ trên những cánh đồng, những đồi cỏ để cho trâu ăn. Còn vào những ngày đông rét buốt nhất là các tỉnh thành ở phía Bắc nhiệt độ có thể xuống tới 5-7 độ C vì vậy cỏ không thể mọc được. Cho nên tốt nhất chúng ta nên dự trữ trước cỏ khô hoặc rơm rạ cho cho trâu ăn. Ủ xanh cỏ cũng là cũng là một cách rất tốt vừa giúp cỏ được tươi lâu, cỏ được ủ bổ sung hệ vi sinh cho đường ruột giúp hệ tiêu hóa của những con trâu hoạt động tốt hơn. Sau khi trâu làm việc mệt nhọc mới về đừng cho trâu ăn ngay mà hãy cho chúng được nghỉ ngơi rồi pha ít nước muối pha loãng sau đó ta mới cho trâu ăn. Hằng ngày phải cũng cấp đủ nước cho những con trâu với 20 lít nước/ 1 con trâu/ 1 ngày. Muốn những con trâu luôn được khỏe mạnh để chúng hỗ trợ trong việc đồng áng thì cần phải có chế độ chăm sóc, ăn uống, ngủ nghỉ thật phù hợp và chu đáo. Sau khi từ cánh đồng về, hãy xoa bóp vai cày cho những con trâu bởi đó là bộ phận sử dụng nhiều nhất trong ngày. Tắm mỗi ngày khoảng 30-45 phút để có thể điều hòa được nhiệt độ cơ thể của chúng. Trong mỗi buổi cày , không nên bắt trâu cày liên tục trong nhiều giờ mà cần cho trâu nghỉ ngơi từ 3-5 lần , mỗi lần như vậy khoảng 15-20 phút để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho chúng, tránh để trâu làm việc quá lâu sẽ không hiệu quả.Còn nếu trâu phải làm việc cả tuần thì cần cho chúng nghỉ một ngày không nên bắt chúng làm việc quá nhiều sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và lâu dần sẽ bị suy yếu. Nếu trong quá trình làm việc mà thấy sức của những con trâu có dấu hiệu bị sụt giảm cần cho nghỉ ngơi 1 tuần để cho lại sức, bồ bổ nhiều cỏ tươi và cháo cám. Đối với những người nông dân thì con trâu chính là tất cả tài sản của họ cho nên việc chăm sóc, bảo vệ chúng là rất cần thiết và vô cùng quan trọng.