Covid-19 là gì?

Bệnh virus corona 2019 (tiếng Anh: Coronavirus disease 2019, COVID-19), còn được gọi là bệnh viêm phổi do virus corona mới bởi Trung Quốc (tiếng Anh: Novel Coronavirus Pneumonia, NCP) và bệnh viêm phổi Vũ Hán, là một bệnh đường hô hấp cấp tính truyền nhiễm gây ra bởi một chủng virus corona mới, SARS-CoV-2 (trước đây được gọi tạm thời là 2019-nCoV). Bệnh được phát hiện lần đầu tiên trong dịch bệnh COVID-19 (dịch viêm phổi do virus corona mới năm 2019–2020). Virus SARS-CoV-2 được cho là có nguồn gốc từ động vật nhưng phương thức lây truyền chủ yếu của nó hiện nay là lây truyền từ người sang người, thường được truyền thông qua các giọt dịch hô hấp mà con người hắt hơi, ho hoặc thở ra. Một người nhiễm bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng sau thời gian ủ bệnh kéo dài từ 2 đến 14 ngày, trung bình là 5 ngày, trong thời gian đó nó vẫn có thể truyền nhiễm. Cần thận trọng để giúp hạn chế lây truyền bệnh, bao gồm vệ sinh cá nhân tốt và rửa tay thường xuyên. Những người nghĩ rằng họ đã bị nhiễm bệnh nên đeo Khẩu trang y tế và liên hệ bác sĩ ngay lập tức để được tư vấn.



Virus corona chủ yếu ảnh hưởng đến đường hô hấp dưới (cũng có các triệu chứng ở đường hô hấp trên nhưng ít gặp hơn) và dẫn đến một loạt các triệu chứng được mô tả giống như cúm, bao gồm sốt, ho, khó thở, đau cơ và mệt mỏi, với sự phát triển cao hơn nữa sẽ dẫn đến viêm phổi, hội chứng suy hô hấp cấp tính, nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng và có thể gây tử vong. Các phản ứng y tế đối với căn bệnh này thường là cố gắng kiểm soát các triệu chứng lâm sàng vì hiện tại chưa tìm thấy phương pháp điều trị hiệu quả nào.


"Chiến dịch" phun thuốc khử trùng chống lại sự lây lan nguy hiểm của SARS-CoV-2 tại một nhà ga đường sắt tại Hàn Quốc. (Nguồn: AFP)

Căn bệnh này lần đầu tiên được xác định bởi các cơ quan y tế tại thành phố Vũ Hán, thủ phủ của tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, trong số những bệnh nhân bị viêm phổi không rõ nguyên nhân. Nó đã gây ra sự báo động do không có bất kỳ loại vắc-xin hiệu quả cũng như bất kỳ liệu pháp điều trị bằng thuốc chống virus nào và sự lây lan tương đối nhanh chóng của nó trên toàn cầu, từ lần phát hiện đầu tiên vào đầu tháng 1 năm 2020. Các tỷ lệ tử vong ca bệnh được ước tính vào khoảng 1-3%.

Tổ chức Y tế Thế giới đã tuyên bố dịch viêm phổi do virus corona mới (NCP) là một tình huống khẩn cấp y tế toàn cầu (PHEIC), dựa trên các tác động của virus đối với các nước nghèo, những nơi có cơ sở hạ tầng chăm sóc sức khỏe yếu kém hơn. Các ca nhiễm virus đã được báo cáo trên khắp thế giới phương Tây và châu Á-Thái Bình Dương, chủ yếu là các du khách có nguồn gốc từ Trung Quốc đại lục, với sự truyền bệnh tại địa phương cũng được báo cáo ở các quốc gia như Đức, và một số nơi khác với tình hình tử vong trong tương lai cao hơn, Pháp, Hồng Kông, Việt Nam, Thái Lan, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, và Úc. Những ca tử vong đã được báo cáo ở Trung Quốc đại lục, Philippines, Hồng Kông, Hàn Quốc, Iran, Nhật Bản, Pháp, Tây Ban Nha, Hoa Kỳ, Thái Lan, Úc, Đài Loan, San Marino, Iraq, Thụy Sĩ, Anh, Hà Lan, Argentina và du thuyền Diamond Princess. Kể từ ngày 7 tháng 3 năm 2020, Trung Quốc, Hồng Kông, Iran, Ý, Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc, Ireland và Hoa Kỳ là những khu vực có bằng chứng truyền bệnh cộng đồng.

Dấu hiệu và triệu chứng
Triệu chứng    Tỷ lệ biểu hiện
Sốt    87.9%
Ho khan    67.7%
Mệt mỏi    38.1%
Tiết đờm    33.4%
Khó thở    18.6%
Đau cơ hoặc đau khớp    14.8%
Đau họng    13.9%
Nhức đầu    13.6%
Ớn lạnh    11.4%
Buồn nôn hoặc nôn mửa    5%
Ngạt mũi    4.8%
Tiêu chảy    3.7%
Ho ra máu    0.9%
Viêm kết mạc    0.8%

Những người bị nhiễm bệnh có thể không có triệu chứng hoặc có các triệu chứng cơ năng từ nhẹ đến nặng, như sốt, ho và khó thở. Tiêu chảy hoặc các triệu chứng ở đường hô hấp trên (ví dụ như hắt hơi, sổ mũi, đau họng) ít gặp hơn. Các trường hợp có thể tiến triển thành viêm phổi nặng, suy rối loạn đa tạng và tử vong.

Thời gian ủ bệnh được Tổ chức Y tế Thế giới ước tính từ 2 đến 10 ngày, và 2 đến 14 ngày bởi Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC). Một nghiên cứu được công bố vào tháng 2 bởi một số nhà nghiên cứu ở Trung Quốc, bao gồm cả bác sĩ khám phá ra SARS, đã tìm thấy bằng chứng về thời gian ủ bệnh kéo dài đến 24 ngày.

Nguyên nhân và phương thức
Nguyên nhân bệnh là do một chủng virus gây ra, nó có tên chính thức là SARS-CoV-2, còn được WHO gọi là virus COVID-19, được cho là có nguồn gốc từ động vật.


Hình ảnh kính hiển vi điện tử quét của SARS-CoV-2 (giữa, màu vàng)

Phương thức lây truyền chính là lây truyền từ người sang người qua các giọt dịch cơ thể khi mà người bệnh hắt hơi, ho hoặc thở ra. Các quan chức ở Thượng Hải đã xác nhận một số chế độ truyền, bao gồm truyền trực tiếp, truyền tiếp xúc và truyền khí dung, hai chế độ sau liên quan đến truyền khi ai đó chạm vào bề mặt bị nhiễm các giọt hô hấp bị nhiễm độc và hít phải không khí bị nhiễm các giọt hô hấp bị nhiễm độc.

Bệnh lý
Kiểm tra mô bệnh học của các mẫu phổi sau khi chết cho thấy tổn thương phế nang lan tỏa với xuất tiết fibromyxoid trong cả hai phổi. Những thay đổi tế bào học của virus đã được quan sát thấy trong các tế bào phổi. Hình ảnh phổi giống như hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS).

Chẩn đoán
WHO đã công bố một số giao thức xét nghiệm cho SARS-CoV-2. Phương pháp xét nghiệm cơ bản là sử dụng phương pháp phản ứng tổng hợp chuỗi polymerase thời gian thực kết hợp phản ứng sao chép ngược (rRT-PCR), thường cho kết quả từ vài giờ cho đến hai ngày. Xét nghiệm có thể được thực hiện trên mẫu dịch hô hấp hoặc máu. Kết quả thường có trong vòng một vài giờ đến vài ngày. Các nhà khoa học Trung Quốc đã phân lập được một chủng coronavirus và công bố trình tự gen để các phòng thí nghiệm trên toàn thế giới có thể độc lập phát triển các phương thức xét nghiệm PCR để phát hiện các trường hợp nhiễm virus.

Hướng dẫn chẩn đoán được phát hành bởi Bệnh viện Trung Nam của Đại học Vũ Hán đã đề xuất các phương pháp phát hiện nhiễm virus dựa trên các đặc điểm lâm sàng và rủi ro dịch tễ học. Những bệnh nhân này liên quan đến việc xác định bệnh nhân có ít nhất hai trong số các triệu chứng sau đây ngoài tiền sử có đi du lịch đến Vũ Hán hoặc tiếp xúc với các bệnh nhân bị nhiễm khác: sốt, các đặc điểm của viêm phổi, số lượng bạch cầu bình thường hoặc giảm hoặc giảm số lượng tế bào lympho.

Phòng chống
Các tổ chức y tế trên toàn Thế giới đã công bố các biện pháp phòng ngừa để giảm nguy cơ bị lây nhiễm SARS-CoV-2. Các khuyến nghị tương tự như các khuyến nghị được công bố cho các virus corona khác và bao gồm: rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước; không chạm vào mắt, mũi hoặc miệng bằng tay chưa rửa sạch; và thực hành vệ sinh đường hô hấp tốt, giữ khoảng cách với người có biểu hiện ho, hắt hơi. Những người nghĩ rằng mình có khả năng đang mang virus nên đeo khẩu trang phẫu thuật và tìm kiếm trợ giúp y tế bằng cách gọi cho bác sĩ hơn là đến cơ sở y tế.

Để ngăn ngừa lây truyền, CDC khuyến nghị những người nhiễm bệnh nên ở nhà, ngoại trừ cần được chăm sóc y tế; gọi điện trước khi đến nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe; đeo khẩu trang (đặc biệt là ở nơi công cộng); che miệng khi ho và hắt hơi bằng khăn giấy; thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước; tránh dùng chung vật dụng cá nhân. Người bị nhiễm virus và những người chăm sóc cho bệnh nhân nhiễm virus buộc phải mang khẩu trang theo quy định, nhưng không yêu cầu với người bình thường trong cộng đồng.

Khuyến cáo phòng ngừa dịch bệnh của Bộ Y tế Việt Nam:
Duy trì vệ sinh sạch sẽ hàng ngày: lau nền nhà, bề mặt dụng cụ, tay nắm cửa bằng chất sát khuẩn thông thường.
Không tổ chức hoạt động đông người tại gia đình, nơi lưu trú.
Không đi du lịch đến vùng có dịch bệnh. Hạn chế đến nơi đông người, nếu cần thiết thì đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên và đúng cách.
Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc ống tay áo để giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng. Tránh chạm tay vào mắt, mũi, miệng sau khi ho hoặc hắt hơi.
Tăng cường thông khí nhà ở.
Tránh mua bán tiếp xúc với các loài động vật hoang dã.
Giữ ấm cơ thể, ăn thức ăn đã được nấu chín kỹ, đủ chất, nghỉ ngơi, sinh hoạt hợp lý, rèn luyện thể thao, tăng cường vệ sinh cá nhân.
Nếu có bất kỳ hiện tượng, triệu chứng bất thường xảy ra ở cơ thể giống như triệu chứng của bệnh, hãy lập tức đến ngay cơ sở y tế uy tín để được khám và cách ly kịp thời. Chú ý khai báo thành khẩn lịch trình di chuyển trong vòng 14 ngày vừa qua để các bác sĩ nắm được.

Quản lý
Tính đến ngày 5 tháng 2 năm 2020, chưa có phương pháp điều trị cụ thể đã biết nào. WHO khuyến nghị những tình nguyện viên tham gia vào Thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát để kiểm tra tính hiệu quả và an toàn của các phương pháp điều trị tiềm năng.

Nghiên cứu về các phương pháp điều trị tiềm năng cho căn bệnh này đã được bắt đầu vào tháng 1 năm 2020 và các liệu pháp mới có thể mất đến năm 2021 để phát triển hoàn tất. Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc đã bắt đầu thử nghiệm các phương pháp điều trị viêm phổi hiện có đối với coronavirus mới này vào cuối tháng 1. Cũng đã có kiểm tra về chất ức chế RNA polymerase hay chất chống virus như remdesivir, và interferon beta.

Vào cuối tháng 1 năm 2020, các nhà nghiên cứu y học Trung Quốc đã bày tỏ ý định bắt đầu thử nghiệm lâm sàng trên remdesivir, chloroquine và lopinavir/ritonavir, tất cả đều có "tác dụng ức chế khá tốt" trên SARS-CoV-2 ở cấp độ tế bào trong các nghiên cứu khám phá. Vào ngày 5 tháng 2 năm 2020, Trung Quốc bắt đầu sử dụng remdesivir cho các bệnh nhân mắc căn bệnh này.

Bộ Y tế Nga đã xác định ba loại thuốc dành cho người trưởng thành để chống lại SARS-CoV-2 vào cuối tháng 1 năm 2020, theo đó, ribavirin, lopinavir/ritonavir và interferon beta-1b có thể được sử dụng để chống lại coronavirus. Vì các loại thuốc này thường được sử dụng để điều trị viêm gan C, HIV và bệnh đa xơ cứng tương ứng. Bộ Y tế Nga đã đưa ra các mô tả và hướng dẫn về cách thức điều trị hoạt động và với số lượng khuyến nghị này nên được quy định cho các bác sĩ tại các bệnh viện trên khắp nước Nga. Vào tháng 2, có thông tin rằng Trung Quốc đã bắt đầu thử nghiệm triazavirin, một loại thuốc chống vi-rút của Nga, với hy vọng rằng nó có thể hữu ích trong việc kiểm soát coronavirus mới. Triazavirin được phát triển tại Đại học Liên bang Ural ở Yekaterinburg, ban đầu để chống lại 'Cúm gia cầm' (H5N1). Do sự giống nhau giữa hai bệnh nhiễm trùng, các nhà nghiên cứu cảm thấy nó đáng để thử nghiệm theo các báo cáo. Thuốc Triazavirin năm 2014, được tuyên bố là có hiệu quả chống lại sốt thung lũng Rift và virus Tây sông Nin, cũng như các bệnh nhiễm virus khác.

Dịch tễ học
Tỷ lệ tử vong và tỷ lệ mắc bệnh nói chung do nhiễm SARS-CoV-2 vẫn chưa được xác định, cả hai vì tỷ lệ tử vong trong trường hợp này có thể thay đổi theo dòng thời gian trong đợt bùng phát hiện tại và do tỷ lệ các ca nhiễm virus tiến triển thành bệnh có thể chẩn đoán vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, từ các nghiên cứu sơ bộ về bệnh hô hấp cấp 2019-nCoV đã cho thấy tỷ lệ tử vong là từ 2% đến 3%, và vào tháng 1 năm 2020, WHO cho rằng tỷ lệ tử vong là khoảng 3%.

Một nghiên cứu chưa được xem xét của Đại học Hoàng gia Luân Đôn trong số 55 trường hợp tử vong, trong đó lưu ý rằng những ước tính sớm về tỷ lệ tử vong có thể quá cao do có các ca nhiễm virus không triệu chứng bị bỏ sót. Họ ước tính tỷ lệ tử vong trung bình của nhiễm virus (tỷ lệ tử vong ở những người nhiễm bệnh) dao động từ 0,8% khi bao gồm cả người mang mầm bệnh không triệu chứng, đến 18% khi chỉ bao gồm các trường hợp có triệu chứng từ tỉnh Hồ Bắc.

Tính đến ngày 2 tháng 3 năm 2020, dịch bệnh đã lây lan sang 71 quốc gia và vùng lãnh thổ, với 89.835 trường hợp được xác nhận trên toàn thế giới, 3.061 trường hợp tử vong và 45.604 hồi phục.

Tiên lượng
Dữ liệu ban đầu chỉ ra rằng trong số 41 trường hợp được xác nhận đầu tiên nhập viện tại Vũ Hán, có 13 (32%) cá nhân cần được chăm sóc đặc biệt và 6 (15%) đã chết. Trong số những người đã chết, nhiều người có sức khỏe không ổn định trước đó, biểu hiện các tình trạng như tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh tim mạch làm suy yếu hệ thống miễn dịch của họ.

Trong các trường hợp đầu tiên của bệnh hô hấp cấp SARS-CoV-2 dẫn đến tử vong, thời gian trung bình để bệnh được phát hiện là 14 ngày, với tổng thời gian từ 6 đến 41 ngày.

Theo WHO, dựa trên phân tích đối với 44.000 trường hợp mắc COVID-19 tại tỉnh Hồ Bắc, khoảng 80% người mắc bệnh nhẹ, 14% mắc bệnh nặng hơn như viêm phổi, 5% nguy kịch và 2% trường hợp tử vong.

Trong số những người đã chết, nhiều người có các chứng trạng từ trước, bao gồm tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh tim mạch, và thời gian từ khi xuất hiện các triệu chứng ban đầu đến lúc tử vong trung bình là 14 ngày (khoảng từ 6 đến 41 ngày). Nam giới có tỷ lệ tử vong là 2,8%, trong khi nữ giới có tỷ lệ tử vong là 1,7%. Ở những người dưới 50 tuổi có nguy cơ tử vong thấp hơn 0,5%, trong khi những người trên 70 tuổi thì lại hơn 8%. Không có trường hợp tử vong nào xảy ra dưới 10 tuổi tính đến ngày 26 tháng 2 năm 2020.

Nghiên cứu
Vắcxin
Nhiều tổ chức đang sử dụng bộ gen được công bố để phát triển vắc-xin chống lại SARS-CoV-2. Các cơ quan phát triển vắc-xin bao gồm Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc, Đại học Hồng Kông và Bệnh viện Đông Thượng Hải. Ba dự án vắc-xin đang được hỗ trợ bởi Liên minh đổi mới phòng ngừa dịch bệnh (CEPI), bao gồm các dự án của các công ty công nghệ sinh học Moderna và Inovio Pharmaceuticals và một dự án khác của Đại học Queensland. Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) đang hợp tác với Moderna để tạo ra vắc-xin RNA phù hợp với sự tăng đột biến bề mặt virus corona và dự định bắt đầu thử nghiệm trên người vào tháng 5 năm 2020. Inovio Pharmaceuticals đang phát triển vắc-xin tiêm dựa trên DNA và hợp tác với một công ty Trung Quốc, hy vọng sẽ thực hiện thử nghiệm trên người vào mùa hè năm 2020. Tại Úc, Đại học Queensland đang nghiên cứu vắc-xin kẹp phân tử tiềm năng có thể biến đổi gen protein để kích thích phản ứng miễn dịch. Tại Canada, Trung tâm vắc-xin quốc tế (VIDO-InterVac) và Đại học Saskatchewan cũng đang nghiên cứu về vắc-xin, bắt đầu thử nghiệm trên động vật vào tháng 3 năm 2020 và thử nghiệm trên người vào năm 2021.

Vào tháng 1 năm 2020, Công ty dược phẩm Janssen đã bắt đầu phát triển vắc-xin, sử dụng các công nghệ tương tự được sử dụng để chế tạo vắc-xin ngừa virus Ebola. Trong tháng tiếp theo, Cơ quan nghiên cứu và phát triển nâng cao y sinh (BARDA) của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ tuyên bố rằng họ sẽ hợp tác với Janssen và sau đó là Sanofi Pasteur để phát triển vắc-xin. Sanofi trước đây đã nghiên cứu về vắc-xin cho SARS và tuyên bố hy vọng sẽ có một ứng cử viên vắc-xin trong vòng sáu tháng, có thể sẵn sàng thử nghiệm ở người trong vòng một năm đến 18 tháng.

Vào ngày 26 tháng 2 năm 2020, một quan chức y tế hàng đầu của Hoa Kỳ, Tiến sĩ Anthony Fauci từ Viện Dị ứng và Bệnh Truyền nhiễm Quốc gia, nói rằng sẽ mất "ít nhất từ một năm đến một năm rưỡi" để phát triển một loại vắc-xin cho virus corona, mâu thuẫn với Tổng thống Donald Trump, người đã nói trước đó một ngày rằng "chúng tôi đang rất gần với vắc-xin."

Thuốc chống virus
Hiện tại chưa có loại thuốc nào được phê duyệt để điều trị nhiễm virus corona ở người. Nghiên cứu về các phương pháp điều trị tiềm năng cho căn bệnh này đã được bắt đầu vào tháng 1 năm 2020 và một số loại thuốc chống virus đã được thử nghiệm lâm sàng. Mặc dù các loại thuốc hoàn toàn mới có thể mất đến năm 2021 để phát triển, một số loại thuốc có sẵn đang được thử nghiệm đã được phê duyệt cho các phác đồ điều trị chống virus khác hoặc đã được thử nghiệm nâng cao.

Các loại thuốc chống virus đang được thử nghiệm bao gồm chloroquine; darunavir; galidesivir; interferon beta; hỗn hợp lopinavir/ritonavir; chất ức chế RNA polymerase remdesivir; và triazavirin. Umifenovir (Arbidol) và darunavir đã được đề xuất bởi Ủy ban Y tế Quốc gia. Kết quả sơ bộ từ một thử nghiệm ở nhiều trung tâm, được công bố trong một cuộc họp báo và được mô tả bởi Jianjun, Zhenxue và Xu, cho rằng chloroquine có hiệu quả và an toàn trong điều trị viêm phổi liên quan đến COVID-19, "cải thiện phát hiện hình ảnh phổi, thúc đẩy chuyển biến thành âm tính với virus và rút ngắn quá trình điều trị bệnh".

Tâm lý
Ảnh hưởng về tâm lý có thể được gây nên bởi cảm giác bị mắc kẹt trong vụ dịch, bị hạn chế đi lại và bị cô lập. Vào cuối tháng 1 năm 2020, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã công bố hướng dẫn cho toàn quốc về việc can thiệp khủng hoảng tâm lý cho SARS-CoV-2, chăm sóc sức khỏe tâm lý cho những người bị ảnh hưởng hoặc có liên hệ chặt chẽ với SARS-CoV-2, những người bị cô lập tại nhà, gia đình và bạn bè của những người bị ảnh hưởng, nhân viên y tế và công chúng.

Đặt tên
Quá trình đặt tên bệnh đã được gọi là "hỗn loạn".
Ngày 11 tháng 2 năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới đã đặt tên chính thức cho bệnh này là COVID-19, còn loại virus gây ra bệnh được gọi chính thức là SARS-CoV-2. Người đứng đầu Tổ chức Y tế Thế giới Tedros Adhanom cho biết “CO” là viết tắt của "corona", "VI" viết tắt của "virus", "D" là viết tắt của "disease" (bệnh) và "19" là viết tắt của năm "2019", vì dịch bệnh lần đầu tiên được xác định vào cuối tháng 12 năm 2019. Tedros cho biết tên này được chọn để tránh ám chỉ đến một vị trí địa lý cụ thể (ví dụ: Trung Quốc), các loài động vật hoặc nhóm người, phù hợp với các khuyến nghị quốc tế về đặt tên nhằm ngăn chặn sự kỳ thị.

Viết cmt dài như veyy lười đọc lắm ó-))

dài thế lười đọc

covid-19 là virut corona 2019