Trầm là gì? Trầm hương và Kỳ nam

Trầm hương, hoặc kỳ nam là phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm sinh ra từ thân cây dó mọc trong những cánh rừng già ở các vùng rừng núi nhiệt đới thuộc Nam Á và Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Trầm được ngưng đọng trong thân, rễ hoặc cành cây trầm lâu năm (khoảng trên 30 tuổi) theo những hình thể khác nhau. Cũng có khi người ta tìm được trầm khi cây chết mục, tiêu đi mà trầm vẫn tồn tại. Những nơi có trầm rục, hệ sinh thái có những điểm khác biệt do ảnh hưởng của trầm mà chỉ người tìm trầm có kinh nghiệm mới nhận thấy được.

Cây trầm
Trầm hay trầm hương, trầm dó, dó bầu, dó núi (danh pháp khoa học: Aquilaria crassna) là một loài thực vật thuộc họ Trầm. Loài này phân bố ở Đông Nam Á và đảo New Guinea.

Tại Việt Nam, cây trầm phân bố từ Hà Giang đến Phú Quốc.

Theo dân gian:
Sự hình thành trầm hương trong các cây dó bầu chứa đựng nhiều huyền bí. Dân gian truyền rằng: Trầm hương là do Hương Trời bay theo gió đáp vào chỗ bị thương trên thân cây dó bầu hòa vào nhựa chảy ra từ vết thương ấy, được hun đúc qua thời gian bởi đất tốt, nắng, gió biển và các điều kiện tự nhiên đặc biệt khác, gọi là Linh Khí của Trời Đất.

Theo khoa học:
Trầm hương, hoặc kỳ nam là phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm sinh ra từ thân cây dó mọc nhiều trong những cánh rừng già của Việt Nam.
Khi cây dó bị thương, chất dầu trong cây tụ lại để kháng cự sự phá hoại nhiễm bệnh từ bên ngoài, chất dầu đọng lại đó dần dần biến tính và thành trầm. Những cây dó có trầm thường bị xơ xác và thân có u, bướu, bị sâu đục, gò mối đóng, mảnh bom đạn găm vào, cây bị giông gió làm gãy cành hay bị sét đánh.

Trầm hương có lượng dầu rất cao thường là trên 25% nên có mùi thơm đặc biệt và nhất khi khi đốt. Trầm hương chính hiệu hoặc cao cấp thì thường có lượng dầu đạt 60-80% nên rất quý hiếm.

Trầm hương thả xuống nước thì sẽ chìm.

Phân loại trầm hương
Trầm có các loại là Kỳ (Kỳ nam), Trầm (Trầm hương) và Tốc, hoặc chỉ là Kỳ và Trầm. Trong đó thì Kỳ Nam có giá trị cao nhất. Kỳ nam là thứ trầm có nhiều dầu, còn trầm là thứ kỳ có ít dầu.

Theo cách chia làm 3 loại, thì giá trị lần lượt từ cao xuống thấp là: Kỳ Nam, Trầm Hương, và Tốc.

1. Kỳ nam hay còn gọi là kỳ
Là loại trầm hương có phẩm cấp cao nhất, cho nhiều dầu, nhẹ, mềm, dẻo, nhuyễn, khi nếm có đủ vị chua, cay, đắng, ngọt, tỏa mùi thơm tự nhiên, khi đốt hương thơm đặc biệt, khói xanh, bay thẳng và dài lên không trung.  Trong những cây dó có trầm thỉnh thoảng vẫn có kỳ, và trong những cây dó có kỳ thì trầm luôn luôn bao chung quanh hoặc ở bên cạnh. Thường thường kỳ ít có, và khi có cũng có ít hơn trầm.

Kỳ có 4 thứ, giá trị phân định rõ ràng trong câu ngạn ngữ "nhất bạch, nhị thanh, tam huỳnh, tứ hắc".
- Bạch kỳ nam: sắc trắng, chất mềm và rất nhiều dầu.
- Thanh kỳ nam: màu hơi xanh, nhiều dầu thì mềm, ít dầu thì cứng.
- Huỳnh kỳ nam: màu vàng như sáp ong, chất cứng và nặng, để lâu khô dầu trở nên nhẹ.
- Hắc kỳ nam: màu đen chất cứng. Nhưng chỗ nhiều dầu lại mềm như bạch kỳ nam.

Kỳ nam thường dùng làm thuốc, giá rất đắt.

2. Trầm
Là loại trầm hương ít dầu, nặng, vị đắng, hầu hết khi đốt mới tỏa mùi thơm, khói màu trắng, bay quanh rồi tan ngay. Trầm được xếp thành 6 loại với 6 màu sắc có các giá trị khác nhau trong đó sắc sáp trắng là có giá trị cao nhất mang lại nhiều điềm tốt cho bạn.
- Loại 1: sắc sáp trắng, giá trị cao nhất trong 6 loại trầm.
- Loại 2: sắc xanh đầu vịt.
- Loại 3: sắc sáp xanh.
- Loại 4: sắc sáp vàng.
- Loại 5: sắc vằn lông hổ.
- Loại 6: sắc vàng đốm dầu, giá trị thấp nhất trong 6 loại trầm.

3. Tốc
Hầu như tốc có nhiễm rất ít lượng dầu nên được đánh giá là hạng thấp nhất trong Trầm hương. Tốc có rất nhiều loại nhưng điển hình là 4 loại sau:
- Tốc đỉa: là nhóm tốc có mức độ nhiễm dầu nhiều trong các thớ gỗ, dạng nhỏ, cỡ ngón tay, đầu đũa con hoặc như con đỉa.
- Tốc dây: là nhóm tốc có mức độ nhiễm dầu xen, tạo nhiều vòng giữa các thớ gỗ, thường có dạng tròn, dài, dáng rễ cây.
- Tốc hương: là nhóm tốc có mức độ nhiễm dầu dạng mảnh, mùi thơm nổi trội hơn các lọai tốc khác.
- Tốc pi: là nhóm tốc có mức độ nhiễm dầu mỏng, bao quanh bên ngòai các thớ gỗ theo dạng hình tháp, hình ống lớn.

Trong đó tốc hương là loại Tốc có mùi thương rất đặc biệt và được đánh giá cao hơn về chất lượng. Tuy nhiên, việc xếp nhóm tốc không nhất thiết theo thứ bật phẩm cấp.

Ngoài ra thì cũng có một cách phân loại khác, ghép vào giữa trầm và tốc, cách này dựa vào vị trí của trầm trên cây, theo cách này thì:
Trầm chia làm 4 loại:
- Trầm mắt kiến: có lỗ có hang do kiến đục làm tổ trước khi cây thành trầm.
- Trầm rễ: do rễ cây sinh ra.
- Trầm mắt tử: kết tạo trên nhánh cây.
- Trầm tốc: ở nơi thân cây. Trầm tốc có nhiều nhất và trên thị trường chia ra làm nhiều thứ giá bán khác nhau.
+ Tốc hoa: màu vàng lạt, có những chấm lốm đốm như hoa.
+ Tốc nước: màu vàng lợt, chất ươn ướt và nặng.
+ Tốc xám: màu xam xám như tro.
+ Tốc lọ nghẹ: màu đen đen như bồ hóng.
+ Tốc đá: nặng và trông hình sắc như đá.
+ Tốc ớt: sắc vàng lợt, vị cay như ớt xiêm.
+ Tốc hương: sắc vàng lợt, hương đượm, thường bao chung quanh kỳ nam, cho nên có nhiều điểm, nhiều gân kỳ nam lẫn vào. Nếu dầu nhiều thêm thì tốc ký trở thành kỳ.

Cách phân biệt Kỳ và Trầm:
Kỳ và trầm phân biệt nhau ở hình chất và khí vị.
Người ta thường căn cứ vào mùi thơm, và dạng kết tinh của dầu, xem nó có sự hóa nhựa ít hay nhiều để nhận biết. Kì nam được tạo thành nhờ sự biến đổi của các phân tử gỗ, do đó nó thường có màu nâu đậm hoặc đen, gỗ mềm gần giống như sáp ong nhưng khó nhận thấy thớ gỗ, dễ chìm trong nước. Kì nam có mùi thơm rất ngào ngạt, dù gói kín nhiều lớp thì vẫn không giấu được mùi thơm.
- Trầm chất cứng và nặng, màu hơi vàng, vị đắng. Kỳ nhẹ và mềm, màu đen, vị lại đủ cay chua ngọt đắng.
- Trầm mùi ngát, kỳ mùi thanh. Khói trầm bay vòng quanh rồi tan ra, khói kỳ bay thẳng và bay vút.

Tác dụng của trầm hương với sức khỏe con người:
Theo y học cổ truyền, trầm hương tính ôn, vị thơm, cay; vào các kinh thận, tỳ, vị; có tác dụng giáng khí, làm ấm thận, tráng nguyên dương, giảm đau và an thần. Nó thường được dùng điều trị các chứng đau ngực, đau bụng, nấc, nôn, hen suyễn, thận khí hư, bí tiểu tiện, nam giới tinh lạnh.

Tác dụng của trầm hương chủ yếu là ở tinh dầu, nên thường được dùng dưới dạng nước mài, bột tán chứ không cho vào sắc. Kinh nghiệm cho thấy, mặc dù là thuốc quý, có tác dụng thiên về bổ, nhưng khi dùng trầm hương phải thận trọng cho người âm hư hỏa vượng, phụ nữ có thai. Hiện nay có khoảng gần 60 bài thuốc có sử dụng trầm hương. Như vậy, loại thuốc đặc biệt quý hiếm này (đắt gấp nhiều lần so với vàng) được sử dụng khá nhiều trong lĩnh vực y học cổ truyền.

Một bài thuốc chữa chứng nôn mửa, đau bụng, đau dạ dày: Trầm hương, nhục quế, bạch đậu khấu, đinh hương mỗi thứ 10 g, hoàng liên 8 g. Bốn vị trộn lẫn, tán mịn. Ngày uống 1 g với nước ấm.

Hình ảnh về Trầm