Địa danh nào thời phong kiến nổi danh với sự nguy hiểm “Thập nhân khứ cửu bất hoàn”?

Nguyễn Du (1765-18201) là nhà thơ thiên tài của dân tộc, niềm tự hào vô cùng lớn lao của nhân dân ta. Ngoài kiệt tác “Truyện Kiều” và “Văn chiêu hồn” bằng thơ Nôm, thi hào còn để lại 3 tập thơ chữ Hán có giá trị tư tưởng và nghệ thuật sâu sắc: “Nam trung tạp ngâm”, ““'Thanh Hiên thi tập” và “Bắc hành tạp lục”. “Bắc hành tạp lục” – tập thơ đi sứ của Nguyễn Du. Nó mở ra trước mắt người đọc một thế giới bao la, xa lạ, những tên đất tên người, những nẻo đường phương Bắc xa xôi, “những nẻo đường trông thấy” nơi quê người – mà Nguyễn Du đã đi qua, đã nhìn thấy và xúc động. Có đọc “Bắc hành tạp lục” ta mới cảm nhận hết hồn thơ Nguyễn Du với cảm hứng nhân văn và tinh thần dân tộc cao đẹp.

“Quỷ Môn Quan” rút trong “Bắc hành tạp lục” là một trong những bài thơ tuyệt tác của Nguyễn Du. Bài thơ mở ra một không khí trang nghiêm, một sắc thái cảm xúc mới lạ ít thấy trong thơ chữ Hán Nguyễn Du: cảm xúc về một vùng núi non hùng vĩ, hiểm trở, nơi phên giậu của đất nước đã chôn vùi bao quân tướng của Thiên triều từng sang xâm lược nước ta.

Viết về ải “Quỷ Môn Quan”, Nguyễn Du có hai bài thơ: “Quỷ Môn đạo trung” và “Quỷ Môn Quan”. Cửa ải Quỷ Môn Quan thuộc Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn. Ở đó có núi đầu ma, đầu quỷ nên có tên là núi Hàm Quỷ; còn gọi là Quỷ Môn Quán. Núi cao dựng thành, đường hẹp uốn lượn, dốc thăm thẳm, bãi lầy chia cắt, từng là then khoá cửa ngõ phía Bắc. Quỷ Môn Quan từng là bãi chiến trường đẫm máu khốc liệt. “Ngày 18, trận Chi Lăng, Liễu Thăng thất thế! Ngày 20, trận Mã Yên, Liễu Thăng cụt đầu” (Bình Ngô đại cáo). Đó là vào năm 1427. Người phương Bắc đến nay vẫn lưu truyền câu ca kinh hãi: “Quỷ Môn Quan, thập nhân khứ, cửu bất hoàn” – Cửa ải Quỷ Môn, mười nguời qua, chín người (bỏ xác) không về!

“Quỷ Môn Quan” – bài thơ thất ngôn bát cú bằng chữ Hán, đây là bản dịch thơ:

“Dịch núi giăng giăng cao tựa mây .

…Công cán khen gì tướng Hán hay”

Bài thơ như một trang ký sự viếng chiến trường xưa. Câu dầu là một nét vẽ hoành tráng về Quỷ Môn Quan: núi dựng thành cao vút, liên tiếp tận mầy xanh. Vừa có núi có mây. Núi trập trùng, liên tiếp cao vút (liên phong cao sáp). Trời xanh làm hiện lên dãy núi cao hừng vĩ. Câu thơ thứ nhất miêu tả bằng trực giác; câu thơ thứ hai đi sâu vào suy ngẫm: Nam Bắc chia-ranh giới ở chỗ này! Câu thơ tự hào khẳng định cõi bờ Tổ quốc thiêng liêng: 

“Dịch núi giăng giăng cao tựa mây,

Cửa chia Nam Bắc chính là đây” 

Ba chữ “tựu thử phân” là một tứ thư mang tính truyền thống. Lý Thường Kiệt đã viết trong “Nam quốc sơn hà”: “Tiệt nhiên định phận tại thiên thư “ (Vằng vặc sách trời chia xứ sở). Trong “Bình Ngô đại cáo “, Nguyễn Trãi đã tuyên bố: “Như nước Đại Việt ta từ trước … Núi sông bờ cõi đã chia”. Vua Ọuang Trung trên đường tiến binh thần tốc đánh quân Thanh từng nói với tướng sĩ: “Trong khoảng vũ trụ, đất nào sao ấy, đều đã phân biệt rõ ràng, phương Nam, phương Bắc chia nhau mà cai trị (…) Bắc, Nam riêng phận, bờ cõi lặng yên, các vua truyền ngôi lâu dài … “ (Hoàng Lê nhất thống chí) – Nguyễn Du đã kế thừa người xưa để nói lên niềm tự tôn dân tộc khi đứng trước Quỷ Môn Quan hùng vĩ.