Phượng Hoàng Trung Đô là nơi từng được Quang Trung Hoàng Đế chọn để xây dựng kinh đô. Địa danh đó hiện nay thuộc tỉnh nào?

Phượng Hoàng Trung đô và khát vọng của Quang Trung

Ngay từ năm 1788, khi chưa lên ngôi, Quang Trung đã để ý đến việc tìm đất xây dựng kinh đô ở Nghệ An. Trong chiếu gửi La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp về việc chọn đất xây dựng kinh đô, Quang Trung đã viết: “Chiếu truyền cho La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp được biết: Ngày trước ủy thác cho Phu tử về Nghệ An xem đất đóng đô cho kịp kỳ này ngự giá ở Bắc về trú. Sao ta về tới đây thấy chưa được việc gì? Nay ta hãy hồi giá về Phú Xuân cho sĩ tốt nghỉ ngơi. Vậy ban chiếu xuống cho Phu tử nên sớm cùng ông Trấn thủ Thận tính toán và làm việc xem đất đóng đô tại Phù Thạch”.

Tờ chiếu đề ngày 1 tháng 6 năm Mậu Thân (1788), như vậy việc giao trách nhiệm chọn đất đóng đô phải diễn ra trước đó.

Người ta cho rằng, sở dĩ Quang Trung chọn đất đóng đô ở Nghệ An là do Nghệ An là quê hương, gốc gác của ông. Điều đó chỉ đúng một phần. Bởi nếu thế thì sao ông không chọn Tây Sơn (Bình Định) là nơi sinh ra và trưởng thành của ông, lại là nơi ông phất cờ khởi nghĩa?

Chúng tôi cho rằng, sở dĩ Nguyễn Huệ chọn Nghệ An để đóng đô bởi hai lẽ. Một là, nơi đây đất rộng người đông, là đất căn bản của nước nhà. Ngay từ thời Trần, khi quân Nguyên sang xâm lược nước ta lần thứ hai (1285), chúng chiếm được Kinh thành Thăng Long và hầu hết miền Bắc, triều đình nhà Trần đã phải  lui về Thiên Trường (Nam Hà) rồi lại phải chạy vào Thanh Hóa, Trần Nhân Tông vẫn tin tưởng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, bởi vẫn còn đất căn bản Nghệ An: “Hoan Diễn do tồn thập vạn binh” (ở châu Hoan Diễn ta còn 10 vạn quân).

Thực tế, nhà Trần đã giải phóng đất nước sau đó không lâu. Thời Lê, đất Nghệ An được coi là đất thang mộc của triều đình, lính bảo vệ kinh thành đều lấy ở Thanh Nghệ. Ta nhớ rằng khi ra Bắc diệt quân Thanh, Quang Trung đã dừng lại ở đây để tuyển quân. Nhân dân Nghệ An (bao gồm Nghệ An – Hà Tĩnh bây giờ) đã nô nức lên đường tòng quân, đóng góp vào chiến thắng thần tốc của Quang Trung 

Hai là, về địa lý, Nghệ An cách Thăng Long 300km, cách Phú Xuân trên 300km, nằm vào khoảng giữa rất cân đường ra vào (lúc bấy giờ vùng đất từ Quảng Ngãi trở vào thuộc quyền kiểm soát của Nguyễn Nhạc). Trong chiếu gửi Nguyễn Thiếp, Nguyễn Huệ cũng viết: “Nay kinh đô ở Phú Xuân thì hình thế cách trở, ở xa trị Bắc Hà địa thế khó khăn. Theo đình thần nghị rằng chỉ đóng đô ở Nghệ An là đường vừa cân, vừa khống chế được trong Nam ngoài Bắc và sẽ làm cho người tứ phương đến kêu kiện tiện việc đi về” (chiếu đề ngày 3 tháng 9 năm Thái Đức 11, tức năm 1788). Cũng trong tờ chiếu đó, Nguyễn Huệ còn ghi nhận ở đây “hình thế rộng rãi, khí tượng tươi sáng, có thể chọn để xây dựng kinh đô mới. Thật là chỗ đất đẹp để đóng đô vậy!”. Cũng vì nóng lòng muốn dời đô ra Nghệ An mà Nguyễn Huệ đã đích thân ra tận nơi để đốc thúc công việc (7/1789).    

Sau khi Quang Trung mất, việc xây dựng Phượng Hoàng Trung đô bị gác lại. Và đáng tiếc là triều đình Quang Toản không hề nhắc đến việc dời đô ra Nghệ An như ý nguyện của Quang Trung.

Tuy nhiên, Nguyễn Thiếp lại là người không muốn Nguyễn Huệ đóng đô ở Nghệ An, có lẽ ông sợ việc xây dựng kinh đô sẽ làm khổ nhân dân địa phương. Chính vì vậy mà trong một tờ tấu gửi Quang Trung, ông đã nại ra rằng, ở chỗ đó đất chật hẹp, kề núi kề sông, bờ sông lại hay bị sạt lở, việc đóng đô là không thuận lợi.

Quang Trung đã trả lời rằng: “Nếu bảo rằng những chỗ như Phượng Hoàng, Khánh Sơn không được đô hội thì sao chẳng tìm chỗ tốt khác cho thỏa ý quả cung trông mong?… Nhớ buổi hồi loan kỳ trước lúc qua Hoành Sơn, quả cung đã từng mở xem địa đồ, thấy ở huyện Chân Lộc, xã Yên Trường hình thế rộng rãi, khí tượng tươi sáng, có thể chọn để xây kinh đô mới. Thật là chỗ đất đẹp để đóng đô vậy” (trích chiếu của Quang Trung đề ngày 3 tháng 9 năm Mậu Thân (1788).

Đọc nội dung tờ chiếu, ta có thể thấy được khát vọng của Quang Trung trong việc đóng đô ở Nghệ An. Ta có thể thấy rõ ý của ông, muốn nói rằng, không chỗ này thì chỗ khác, không lẽ đất Nghệ An rộng lớn như thế mà không chọn được chỗ đất đẹp để đóng đô hay sao? Từ những tờ chiếu của Quang Trung, ta thấy ông quyết tâm và tha thiết chọn đất đóng đô ở Nghệ An như thế nào!