Bộ Chỉ huy tối cao lục lượng Đồng minh đã thi hành cải cách dân chủ nào ở Nhật Bản?

Từ năm 1945 - 1951, Nhật Bản đã tiến hành cải cách toàn diện về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, là cơ sở cho sự cất cánh kỳ diệu lần thứ II của Nhật Bản. Đây là một trong những giai đoạn quan trọng tạo những biến đổi cơ bản về mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội, có những tác động to lớn thúc đẩy phát triển lịch sử Nhật Bản giai đoạn sau đó. Bài viết nêu rõ, sau chiến tranh thế giới thứ II, Nhật Bản là nước bại trận và bị Đồng minh chiếm đóng, buộc phải thực hiện những cải cách toàn diện về mọi mặt nhằm thúc đẩy dân chủ, hòa bình, diệt trừ tận gốc chủ nghĩa quân phiệt. Cùng với sự nỗ lực, chủ động của chính phủ và nhân dân Nhật Bản, cuộc cải cách đã thành công, cứu nguy cho dân tộc Nhật Bản. Dưới tác động của cuộc cải cách kinh tế, xã hội giai đoạn 1945-1951, Nhật Bản đã có những biến chuyển thực sự về mọi mặt như: cơ sở kinh tế, xã hội, nhân tố con người, quan hệ kinh tế ... Đây được xem là những nhân tố mới hết sức quan trọng tạo sự tăng trưởng thần kỳ cho kinh tế Nhật Bản sau chiến tranh, được coi là giá trị mới trong phát triển kinh tế Nhật Bản mà nhiều quốc gia khác đang nghiên cứu và học tập.

Sau khi Chiến tranh Thế giới thứ II kết thúc, ngày 15/9/1945, Nhật Bản chấp  nhận “Tuyên cáo Posdam” đầu hàng Đồng minh vô điều kiện. Đất nước bị quân đội Đồng minh mà thực tế là quân Mỹ chiếm đóng. Người chỉ huy tối cao của Bộ tư lệnh Đồng minh chiếm đóng Nhật Bản là tướng Douglas Mac Arthur. Chính phủ Nhật Bản vẫn được công nhận và tiếp tục cai trị đất nước. Quân đội chiếm đóng tuy chỉ điều khiển bộ máy một cách gián tiếp nhưng lại thảo ra các chính sách cải cách cơ bản ảnh hưởng lớn đến chiều hướng phát triển kinh tế đất nước.

Chính sách lúc đầu của quân chiếm đóng đối với Nhật Bản do tướng Douglas Mac Arthur- chỉ huy tối cao  Bộ tư lệnh Đồng minh (SCAP) công bố ngay từ ngày 10/9/1945 là : “phi quân sự hóa nền kinh tế”, “khuyến khích các lực lượng dân chủ ”, thủ tiêu sự tập trung trong sản xuất và sở hữu tài sản, trong đó có cả việc thanh trừng những tên đầu sỏ tài phiệt nhằm “thủ tiêu sức mạnh quân sự của Nhật Bản cả về mặt tâm lý lẫn thể chế”. Còn trách nhiệm khôi phục kinh tế được quy cho Chính phủ Nhật Bản. Tháng 11/1945, Tư lệnh tối cao các lực lượng  Đồng minh cũng đã nhận được chỉ thị : “Ngài cần làm cho người Nhật hiểu rằng, ngài không có nghĩa vụ duy trì bất kỳ một mức sống đặc biệt nào ở Nhật Bản”(1). Không những thế, họ còn bắt Nhật Bản thực hiện nghĩa vụ cung cấp các loại hàng hóa và dịch vụ cho quân chiếm đóng, đòi Nhật Bản bồi thường chiến tranh rất lớn. Con số đầu tiên của phái đoàn đòi bồi thường chiến tranh do Pauley đưa ra là: 1466 tỷ Yên (giá năm 1939)(2). Nhằm đạt mục đích “thủ tiêu sức mạnh quân sự của Nhật Bản cả về mặt tâm lý lẫn thể chế ”, lực lượng chiếm đóng thực hiện đồng thời 3 cuộc cải cách lớn: thủ tiêu tập trung kinh tế mà trọng tâm là giải thể các Zaibatsu; cải cách ruộng đất và dân chủ hóa lao động. Cuộc cải cách được thực hiện một cách khá cương quyết về mọi mặt và đã đạt kết quả hết sức khả quan. Từ cuối 1947-1948 dưới tác động của cuộc Chiến tranh Lạnh, Nhật Bản lại nằm trong ý đồ chiến lược của Mỹ nên nhanh chóng được vực trở lại với một số chính sách ưu tiên đặc biệt của Mỹ. Cùng với những tác động có hiệu quả của các cuộc cải cách trong các lĩnh vực khác nhau, ý đồ của Mỹ cùng với những bối cảnh quốc tế thuận lợi sau chiến tranh, mặc dù vẫn còn những hạn chế  nhưng những cuộc cải cách này thực tế có ý nghĩa kinh tế, chính trị, xã hội to lớn(3) . Nhờ các cuộc cải cách này mà nền chính trị dân chủ, hòa bình ở Nhật Bản được thiết lập, nền kinh tế thị trường đầy đủ được hình thành, dân chủ hóa kinh tế được đảm bảo, cạnh tranh thực sự trở thành động lực phát triển, chúng không chỉ góp phần khôi phục kinh tế mà còn tạo điều kiện quan trọng cho thời kỳ tăng trưởng tiếp theo, tạo nên  sự thần kỳ lần  thứ II của Nhật Bản.(4)