Phép biện chứng cổ đại là gì?

Phép biện chứng chất phác

Phép biện chứng này có từ thời cổ đại. Nổi bật về phép biện chứng này là các nền triết học của Trung Hoa cổ đại, Ấn Độ cổ đại và Hy Lạp cổ đại:

 

Ở Trung Hoa, nổi bật là thuyết biến dịch luận và ngũ hành luận của Âm dương gia.

Ở Ấn Độ, biểu hiện rõ nét là tư tưởng của đạo Phật: vô ngã, vô thường, nhân duyên.

Ở Hy Lạp, các nhà triết học đã thể hiện sâu sắc tinh thần của phép biện chứng. Friedrich Engels có nhận xét như sau:

“ Những nhà triết học Hy Lạp cô đại đều là những nhà biện chứng tự phát, bẩm sinh, và Aristotle, bộ óc bách khoa nhất trong các nhà triết học ấy, cũng đã nghiên cứu các hình thức căn bản nhất của phép biện chứng. Cái thế giới quan ban đầu, ngây thơ, nhưng xét về thực chất thì đúng đó là thế giới quan của các nhà triết học Hy Lạp cổ đại và lần đầu tiên đã được Heraclitus trình bày một cách rõ ràng: mọi vật đều tồn tại và đồng thời lại không tồn tại, vi moi vật đang trôi đi, mọi vật đều không ngừng thay đổi, mọi vật đều không ngừng phát sinh và tiêu vong ”

Tuy nhiên, các tư tưởng này đều mang tính chất ngây thơ, chất phác về căn bản. Engels cũng có nhận xét như sau:

 

“ Trong triết học này, tư duy biện chứng xuất hiện với tính chất thuần phác tự nhiên chưa bị khuấy đục bởi những trở ngại đáng yêu. Chình vì người Hy Lạp chưa đạt tới trình độ mổ xẻ, phân tích giới tự nhiên, cho nên họ hãy còn quan niệm giới tự nhiên là một chỉnh thể mà đứng về mặt toàn bộ mà xét chỉnh thể đó. Mối liên hệ phổ biến giữa các hiên tượng tự nhiên chưa được chính minh về chi tiết; đối với họ, mối liện hệ đó là kết quả của sự quan sát trực tiếp ”

Tổng kết lại, tuy phép biện chứng thời cổ đại nhân thức đúng về bản chất của thế giới, nhưng lại nghiên cứu bằng trực kiến thiên tài, bằng trực quan chất phác, ngây thơ, chưa có sự chứng minh cụ thể của khoa học tự nhiên