Chúa Nguyễn Phúc Lan đã có chính sách hoàn hảo với ba chục nghìn tàn quân của nhà Trịnh bị bắt sống trong cuộc chiến năm 1648. Chính sách đó là gì?

Theo Lịch sử Việt Nam, để xử lý số tù binh này, Nguyễn Phúc Lan đã họp các tướng lĩnh. Có người cho rằng “Quan giặc tráo trơ để đấy sợ sinh biến, không bằng đưa họ đi chốn núi sâu hay nơi hải đảo để khỏi lo về sau”. Lại có người cho rằng “Giết tướng hiệu đi còn thì thả về miền Bắc”.

Nhưng chúa Nguyễn Phúc Lan nói: “Hiện nay từ miền Thăng (tức phủ Thăng Bình), Điện (tức phủ Điện Bàn) trở vào Nam là đất cũ của người Chăm, dân cư thưa thớt, nếu đem chúng an tháp vào đất ấy, cấp cho canh ngưu điền khí, chia ra từng bộ từng xóm, tính nhân khẩu, cấp cho lương ăn để chúng khai khẩn ruộng hoang, thời trong mấy năm, thuế má thu được, có thể giúp quốc dụng, và sau hai mươi năm sinh sản ngày nhiều, có thể thêm vào quân số, có gì mà lo về sau”.

Nói xong, chúa tha cho hơn 60 tỳ tướng trở về, còn ba chục nghìn tù binh được chia nhỏ ra ở các nơi, cứ 50 người lập thành một ấp, cấp cho lương ăn nửa năm. Chúa Nguyễn lại lệnh cho nhà giàu bỏ thóc cho vay và cho họ được tìm lấy những nguồn lợi ở nơi sinh sống.

Từ đó, vùng đất Thăng, Điện đến Phú Yên làng mạc liền nhau, sau thành hộ khẩu. Đây là cuộc thiên cư lớn của họ Nguyễn trong công cuộc khai phá miền đất Nam Trung Bộ.