Bài phú chữ gì cổ nhất nước ta còn truyền lại "Bạch Vân chiếu xuân hải phú" của Khương Công Phụ (780-805)?

Khương Công Phụ để lại một bài phú Bạch vân chiếu xuân hải phú và bài văn Đối trực ngôn cực gián cách đều được lưu lại trong Toàn Đường văn quyển 446 và đã có bản dịch trong công trình Sưu tầm và khảo luận tác phẩm Chữ Hán của người Việt Nam trước thế kỉ X của Gs. Trần Nghĩa. Ngoài ra, các tài liệu liên quan đến Khương Công Phụ còn có các bài văn can gián và tấu biểu của Lục Chí cũng như các văn chương thời Đường mà hiện nay chúng ta chưa biên dịch. Trong bài viết này, chúng tôi đề cập một số thơ văn có quan hệ với Khương Công Phụ trong giai đoạn ông đã về ở ẩn tại Cửu Nhật sơn về sau.

Nhiều nhà thơ của Trung Quốc về Cửu Nhật sơn đã để lại thơ văn ca ngợi Khương Công Phụ, cũng như Tần Hệ. Trong đó đáng kể như Tuyền Châu Thái thú Vương Thập Bằng, Tuyền Châu Thái thú Chân Đức Tú thời Tống, Hoàng Cơ, Truyền Khải thời Minh ở Nam An….

王十朋Vương Thập Bằng, làm quan 泉州太守Thái Thú Tuyền Châu thời Tống, ông để lại nhiều bài thơ ca ngợi Khương Công Phụ, trong đó như bài Khương Tướng Phong姜相峰:

相国忠如宋广平

危言流落晋江城

天资自直无心卖

何处青山亦得名

Phiên âm:

Tướng quốc trung như Tống Quảng Bình

Nguy ngôn lưu lạc Tấn giang thành.

Thiên tư tự trực vô tâm mãi.

Hà xứ thanh sơn diệc đắc danh.

Dịch nghĩa:

Lòng trung của Tướng quốc như Quảng Bình thời Tống,

Lời nói ngay thẳng nên lưu lạc đến thành Tấn Giang.

Thiên tư ngay thẳng không phải lòng bán mua được,

Nơi nào núi xanh chẳng vang danh.

泉州太守Thái thú Tuyền Châu là 真德秀Chân Đức Tú cũng có bài tế văn ở mộ phần Khương Công Phụ. Bài tế như sau:

疑疑姜公

巉巉东峰

峰以公名

千古并崇

Phiên âm:

Nghi nghi Khương công

Sàm Sàm đông phong

Phong dĩ công danh

Thiên cổ tịnh sùng

Dịch nghĩa:

Ngời ngợi Khương công

Nguy nga núi phía đông

Núi lấy tên người làm tên

Nghìn năm vẫn tôn sùng

Thơ văn các thời ca ngợi cũng như đồng cảm với Khương Công Phụ và cảnh núi non Cửu Nhật sơn. Ca ngợi sự trung thành vủa vị Tể tướng Đường triều cũng thể hiện trong thơ văn các văn nhân sĩ phu như: 孤忠曾记犯龙鳞Cô Trung tằng kí phạm long lần – Lòng trung cô đơn từng ghi vào lòng vua chúa (long lân) như thơ Vương Thập Bằng đã viết. Còn nhiều thơ văn ca ngợi Khương Công Phụ của danh nhân các thời, còn lưu lại trong các bộ sử sách, thơ văn các thời của Trung    quốc cũng như Việt Nam.

Ở Việt Nam, theo Khương Công Phụ sự trạng khảo cho biết tại Thanh Hoá có 2 đền thờ Khương Công Phụ ở huyện Hoằng Hoá và huyện Yên Định. Ngày nay còn đền thờ tại xã Định Thành huyện Yên Định với nhiều tài liệu hán Nôm còn đến ngày nay. Trong đó đáng chú ý là văn bia Cung tiến bi kí và Khương Tiên sinh từ bi vào năm Tự Đức thứ 13 (1860) ghi chép  lại việc trùng tu đền thờ. Ngoài ra, còn hệ thống sắc phong, trong đó đáng kể là sắc thời Tự Đức thứ 3 (1850) ban cho thờ Khương Công Phụ là Tinh trung hiển tiết Gia danh Phương Trục Quang ý Trung đẳng thần. Đến nay, đền thờ nhiều lần trùng tu, sửa chữa để làm nơi thờ tự cho vị Tể tướng người Việt thời Đường.