"Bao giờ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây" là câu nói của ai?

Tháng 2 năm 1859, ngay từ khi đặt chân lên đất Sài Gòn, liên quân Pháp - Tây Ban Nha đã phải đối đầu với lực lượng 5800 nông dân Gia Định gậy gộc giáo mác tập hợp cùng quân triều đình dưới sự chỉ huy của các sĩ phu yêu nước, quân xâm lăng rơi vào tình thế bị bao vây 1 năm trời “Sĩ phu và dân chúng liều mình đứng lên, khảng khái chịu chết không kể xiết được…, (Nguyễn Thông), “Gươm giáo dùng bằng lưỡi dao phay… trong tay cầm một gậy tầm vông mà chọi với súng sắt tàu đồng” (Nguyễn Đình Chiểu). Quân Pháp phải trả một giá đắt mới lấy được đồn Chí Hòa dưới sự chỉ huy của Nguyễn Tri Phương (từ năm 1859 đến năm 1861). Hàng loạt cuộc khởi nghĩa nối tiếp nhau, đứng đầu là các sĩ phu yêu nước Trương Định, Nguyễn Trung Trực, Phan Văn Đạt… ở miền Đông, phối hợp với các cuộc khởi nghĩa ở đồng bằng sông Cửu Long của Nguyễn Hữu Huân, Võ Duy Dương, đốc binh Kiều, Phan Tôn, Phan Liêm, Phan Tòng… Khi thực dân Pháp đặt xong ách đô hộ ở Nam Kì không có nghĩa là các phong trào đã chấm dứt. Cuộc khởi nghĩa “18 thôn vườn trầu” năm 1886 do Phan Công Hớn và Phan Công Bường tổ chức là một trong những chứng minh. Chỉ một đêm 30 Tết, nghĩa quân đã đốt trụi đồn Hóc Môn, trừng trị tên đốc phủ Việt gian Trần Tử Ca. Đầu thế kỉ hai mươi, phong trào yêu nước tiếp tục nổ ra: phong trào Phan Xích Long và Thiên Địa Hội (năm 1913), các phong trào Duy Tân, Đông Du (từ năm 1925 đến năm 1926), đảng Thanh Hoa (Thanh niên cao vọng đảng) của các nhà yêu nước Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu, Nguyễn An Ninh, Võ Công Tồn… Do hạn chế lịch sử, các cuộc khởi nghĩa, các phong trào ấy đều thất bại, nhưng đã chứng minh câu trả lời bất hủ của Nguyễn Trung Trực trước những lời dụ dỗ của tên thống đốc Chier “Bao giờ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”.