Tác giả tác phẩm: Đổi tên cho xã - Ngữ văn 8
I. Tác giả Lưu Quang Vũ
- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), ông sinh ra ở Phú Thọ, là con trai của nhà viết kịch Lưu Quang Thuận.
- Năm 1954, gia đình ông chuyển về sống tại Hà Nội.
- Năm 1965 đến 1970, ông nhập ngũ và gia nhập Quân chủng phòng không – không quân.
- Năm 1970 – 1978, ông xuất ngũ là làm nhiều nghề để kiếm sống: làm ở Xưởng Cao su Đường sắt do Tạ Đình Đề làm Giám đốc, làm hợp đồng cho nhà xuất bản Giải phóng, chấm công trong một đội cầu đường, vẽ pa-nô, áp phích,...
- Năm 1978 – 1988, ông làm biên tập viên “Tạp chí sân khấu”.
- Giữa lúc tài năng đang vào độ chín, Lưu Quang Vũ qua đời trong một tai nạn ô tô trên quốc lộ số 5 tại Hải Dương, cùng với người bạn đời là nhà thơ Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ.
- Ông để lại di sản văn học đồ sộ gồm kịch, thơ và tiểu luận, với các tác phẩm như Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Hương cây, Tôi và chúng ta, Sống mãi tuổi 17, Nàng Xita, Ngọc Hân công chúa,...
- Lưu Quang Vũ là hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX, và cũng là nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.
- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật sân khấu năm 2000.
II. Đọc tác phẩm Đổi tên cho xã
Phố Cà,
Trụ sở Ủy ban xã, một căn phòng rộng được trang trí bởi nhiều cờ quạt, khẩu hiệu, áp phích, bản đồ, nổi bật những dòng chữ lớn: “Hùng Tâm vươn lên giàu mạnh hạnh phúc” và “Thay trời đổi đất sắp đặt Hùng Tâm”.
Tiếng pháo nổ rầm rộ từ lúc đèn chưa sáng. Tiếng pháo dứt, tiếng nhạc rầm rộ từ một chiếc loa to. Ông Nha – chủ tịch xã – đứng bên chiếc bàn có phủ vải hoa và đặt mi-cro, vẻ quan trọng. Ngồi cạnh ông là anh Văn Sửu, thư kí của ông Nha, lăm lăm tay bút ghi chép. Các cán bộ, xã viên và đại diện những người dân của xã ngồi nghiêm chỉnh chung quanh, trong đó có ông Thình, ông bà Độp, anh Tỵ, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thủ,…
ÔNG NHA – Thưa các đồng chí đại diện Dân, Chính, Đảng, đại diện các ban ngành tổ đội, khối nhóm. Thưa các vị đại biểu phụ lão, thanh niên, phụ nữ, thưa các cụ, các ông, các bà, các bác, các anh, các chị, các em, các cháu, thay mặt cán bộ nhân dân phố Cà nói riêng và toàn xã Cà Hạ nói chung. Từ hôm nay, nói cụ thể hơn là từ giờ phút này, (xem đồng hồ) 14 giờ 30 phút ngày 1 tháng 3, lịch sử xã ta mở sang một trang mới. Xã Cà Hạ của chúng ta được đổi tên thành xã Hùng Tâm, phố Cà – thủ phủ của xã ta – sẽ thành thị trấn Hùng Tâm. Chấm dứt cái tên Cà và Cà Hạ nôm na của một quá khứ tối tăm, nghèo khổ. Là con cháu vua Hùng Vương, chúng ta chọn đặt tên mới Hùng Tâm ý nói lên cái tâm hào hùng của người dân xã ta. […]
(Tiếng trống ếch nổi lên. Hai thiếu niên một nam một nữ tiến vào bước đều theo nhịp trống, miệng hô: “Một, hai! Một, hai!”. Tiếng trống ngừng.)
Thưa các đồng chí, thưa các vị đại biểu, cũng giờ phút này, tôi xin long trọng tuyên bố kế hoạch xây dựng cách tân, toàn diện và triệt để, rộng lớn và phong phú, mới mẻ và khoa học: Hợp tác xã Cà Hạ từ nay sẽ được đổi tên là “Liên đoàn Tổ hợp tác xã Công Nông Thương Tín Hùng Tâm”. […] Đề nghị vỗ tay! (Tất cả vỗ tay). […]
(Tiếng trống, tiếng vỗ tay lại ran lên. Văn Sử đứng dậy)
VĂN SỬU – Thay mặt Hội đồng thư kí, được sự ủy nhiệm của đồng chí Nguyễn Toàn Nha, Chủ nhiệm, giờ là Giám đốc Liên đoàn Tổ hợp Công Nông Thương Tín, gọi tắt là Liên hợp xã Hùng Tâm, tôi xin tuyên đọc danh sách các đồng chí được bổ nhiệm vào các chức trách mới trong cơ cấu của Liên hợp xã chúng ta! Thứ nhất, đồng chí Bạch Bá Thình (ông Thình đứng dậy) thôi giữ chức Đội trưởng đội Sáu để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ kiêm Trưởng ban Ngoại vụ của Liên hợp xã. Đồng chí Lê Khắc Tự thôi giữ chức Tổ trưởng Tổ nề mộc để nhận chức Chủ nhiệm Trung tâm Xây dựng và kiến thiết cơ bản. Đồng chí Hà Thị Thủ thôi giữ chức Cửa hàng trưởng Cửa hàng mua bán xã để giữ chức Chủ nhiệm Công ty dịch vụ Thương nghiệp Hùng Tâm. Đồng chí Hà Văn Ruộng thôi giữ chức Đội trưởng đội Hai để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Điều phối nhân lực và sản xuất nông nghiệp. Bà Độp, nguyên Trưởng trại lợn, được cử giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Chăn nuôi gia súc. […]
ÔNG ĐỘP – (Đứng dậy) Còn tôi, Bùi Văn Độp, danh sách ngoài kia thiếu tôi, tôi ở bộ phận nào ạ?
ÔNG NHA – Trước ông làm gì nhỉ?
ÔNG ĐỘP – Linh tinh ạ. Vợ em phụ trách trại lợn, nay là Trung tâm Chăn nuôi gia súc, nghe hay thật. Còn em… Thì bác đã từng cử em đấy: việc chính của em là… hoạn lợn ạ, hoạn lợn cho cả hợp tác xã, có khi cả các xã bạn. Bác quên rồi à?
ÔNG NHA – Nhớ rồi. Cả huyện này không ai hoạn lợn khéo bằng ông Đập xã ta, hoạn cho lợn cả vùng. Ông thường làm dưới trại à?
ÔNG ĐỘP – Không a, em đi lang thang, nhà nào gọi thì mình đến tận nhà hoạn. Loáng cái xong ngay!
ÔNG NHA – Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học, bỏ cách làm việc tuy tiện ấy đi. Sẽ phân cho ông một gian sau khu kho cũ làm trụ sở. Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở.
ÔNG ĐỘP — Trụ sở? Trụ sở hoạn lợn ạ?
ÔNG NHA – (Với Văn Sửu) Có cái tên nào đẹp tại không nhỉ, chứ “hoạn lợn'.. nghe nó thô thiển làm sao ấy? Chủ nghĩ giùm tôi!
VĂN SỬU — (Suy nghĩ) Hoạn lợn ... Hoạn lợn... Đảng rồi, gọi là Trung tâm Triệt sản gia súc.
ÔNG NHA - Trung tâm Triệt sản gia súc, được đấy! (Vời ông Đập) Ông sẽ được cử làm Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm
ÔNG ĐỘP — Triệt sản
ÔNG NHA – Nghĩa là hoạn đấy!
ÔNG ĐỘP — Vâng vâng, em hiểu, triệt sản tức là hoạn! Nghe văn minh hẳn: Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm, đồng chí Bùi Văn Độp... Hay quá! (Với vợ) Có chữ nghĩa có khác. Hay quá, u nó ạ!
(Mọi người huyên náo bàn bạc, cười nói.)
ÔNG ĐỘP – (Với vợ) Tôi bây giờ là Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản đấy nhá, không phải lão Độp hoạn lợn, bà đừng có xem thường. Mà bà cũng là Chủ nhiệm Trung tâm Chăn nuôi, ghê thật, thần tình thật, đổi mới có khác!
BÀ ĐỘP — Thi vẫn thế chứ cỏ gỉ mà khác. Đúng là dở hơi!
VĂN SỬU – Này bà kia, phát ngôn cho cẩn thận!
ÔNG ĐỘP – Phát ngôn cho cẩn thận! Cứ toàn những kiểu người như bà thì đất nước bao giờ tiến lên được! (Với Sin) Bao giờ thì em được nhận chức Chủ nhiệm cùng trụ sở a?
VĂN SỬU – Ngay ngày mai. Nhưng liệu đấy, bây giờ làm ăn phải tân tiến, khoa học. Trăm mắt người ta nhìn vào. Ngay cả ăn mặc cũng không được lôi thôi, lếch thếch như thế kia nữa. Phải ăn mặc sao cho ra mình là người làm khoa học, hiểu chưa?
ÔNG ĐỘP — Rõ ạ.
(Mọi người giải tán dần, chỉ còn ông Nha, anh Văn Siu và ông Thình.)
ÔNG NHA — (Với Si) Được đấy chử, chủ Sửu? Buổi lễ rất trang nghiêm và đẩy khi thế. Nhờ có chủ. Tôi có đầu óc, có ý chí cao, hoài bão lớn nhưng chữ nghĩa thì không có nhiều. Hồi bé, cha mẹ không cho minh học hành, sau này lại bận công tác, chạy như cờ lông công suốt, nhưng phải nói mình có chỉ tiến thủ
VĂN SỬU - Vâng, gì chứ chỉ tiến thủ, đầu óc táo bạo, quy mô thì ai bị được với bác, em chỉ là thư kí giúp việc bác....
ÔNG NHA – Như Nguyễn Trãi phò Lê Lợi, chú lắm chữ nghĩa, giỏi. Riêng cái khoản đặt tên quan trọng lắm chứ! [...] Cũng như Cà Hạ đổi là Hùng Tâm vậy.
ÔNG THÀNH – Nhưng bác ạ, việc đổi tên xã, rồi kế hoạch đổi mới cách tân hợp tác xã ta thành Liên đoàn tổ hợp xã, em nghĩ là việc quan trọng, không biết trên tỉnh, trên huyện có tán thành không ạ?
ÔNG NHA — Tán thành chứ! Tôi đã báo cáo rồi. Nói thật với ông: Chú em rể tôi vừa trúng chủ tịch huyện, chú ấy nể tôi lắm. Huyện, tỉnh cũng rất cần có một nơi là điển hình đi đầu trong việc năng động bung ra, tiên tiến táo bạo. Họ sẽ ủng hộ ta. (Với Sửu) Khâu tuyên truyền tôi giao cho chú, cần nhất là khâu tuyên truyền, chú hiểu không? Thấm nhuần không?
VĂN SỬU – Thấm nhuần, quán triệt ạ.
ÔNG THỈNH - Bác ạ, còn việc của em, thủ thực là em chưa hiểu… chưa quán triệt lắm! Cái chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ kiêm Trưởng ban Ngoại vụ của em, em chưa hiểu rõ là làm những việc gì. Trước em làm Đội trưởng đội Sáu là đội làm những nghề phụ của xã: tết thảm bẹ ngô, đan sọt, làm phấn viết bảng cho học trò,…
ÔNG NHA – Dẹp những việc manh mún đỏ lại. Giờ ông là Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ, ta đi vào công nghệ, trên đã có chủ trương cho bung ra, ta bung ra, sản xuất những thứ thu lợi nhuận kinh tế nhiều hơn cho xã. Tôi đã cân nhắc kĩ, đã tham khảo ý kiến nhiều chuyên gia trên huyện, trên tỉnh. Tôi đã lên cả Binh Đà là quê vợ của thằng em chồng con em gái của vợ thẳng em vợ tôi để tìm hiểu. Ông Thỉnh ạ, tôi đã quyết định rồi: không thảm bẹ ngô, không sọt, không phấn bảng học trò gì nữa, ta bung ra pháo.
ÔNG THÌNH – “Bung ra pháo” là thế nào ạ?
ÔNG NHA – Là thế: pháo! Ta chuyển sang sản xuất pháo, ông hiểu chưa?
ÔNG THÌNH – Như vậy là ta trồng cà pháo ạ?
ÔNG NHA – Sao ông lại tối dạt thế nhỉ? Trồng cà pháo là thế nào. Không phải cà pháo mà là pháo. Pháo nổ ấy. (Làm điệu bộ) Đoành đoành đoành!
ÔNG THÌNH – À, em hiểu, pháo Tết. [...]
ÔNG NHA – Từ hôm nay ông sẽ hiểu, đồng chí Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ Hùng Tâm ạ. Ngoài việc làm pháo, ông còn phụ trách ngoại vụ, nghĩa là ngoại giao, tiếp khách, giao thiệp. Việc này cũng rất quan trọng. Phải làm sao để toàn huyện, toàn tỉnh, toàn quốc biết tiếng chúng ta.
VĂN SỬU – Đúng! Phải có chí tiến thủ, phải có hoài bão lớn.
ÔNG NHA – Tôi tuy không được học hành nhiều nhưng tôi có đầu óc nhìn xa trông rộng. Tôi quyết cho hai đứa con tôi học hành đến nơi đến chốn. Cái Nhàn hiện đã tốt nghiệp Đại học Nông nghiệp, được giữ lại viện nghiên cứu khoa học, nó sẽ trở thành một nhà khoa học, tôi giao cho nó nhiệm vụ phải trở thành một nhà khoa học có tên tuổi. [...] Không làm thì thôi, đã làm phải danh tiếng hơn người. Phải không chú Sửu?
VĂN SỬU – Dạ. Đúng ạ. Cô Nhàn thừa hưởng ở bác đầu óc táo bạo, thông minh. Nhất định cô ấy sẽ trở thành một nhà khoa học danh tiếng.
III. Tìm hiểu tác phẩm Đổi tên cho xã
1. Thể loại
- Văn bản thuộc thể loại: hài kịch.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh
- Văn bản trích từ vở kịch Bệnh sĩ, trong Tuyển tập kịch, NXB Sân khấu Hà Nội, 1994.
3. Phương thức biểu đạt
- Phương thức biểu đạt: tự sự.
4. Ý nghĩa nhan đề
+ Nhan đề 'Bệnh sĩ' -> khái quát nội dung tác phẩm => viết về một căn bệnh phổ biến trong xã hội, đáng lên án, phê phán.
+ Nhan đề 'đổi tên cho xã' -> do nhà xuất bản đặt => nhan đề khái quát nội dung văn bản
5. Tóm tắt văn bản Đổi tên cho xã
Đoạn trích Đổi tên cho xã tái hiện sự việc xã Cà Hạ thành Hùng Tâm. Nơi đây vốn là một làng quê nghèo, người dân sống hiền lành, chân chất nhưng ông Toàn Nha - chủ tịch xã lại là người háo danh, sĩ diện. Thay vì chăm lo, đổi mới để cuộc sống của người dân được no đủ, ông Toàn Nha chỉ quan tâm đến việc đặt ra những cái tên sang trọng. Việc đổi tên xã còn khiến chính quyền xã phải phân công lại nhiệm vụ, thay đổi chức danh của các cán bộ xã.
6. Bố cục văn bản Đổi tên cho xã
- Phần 1 (Từ đầu đến…tiếng trống ngừng): Bối cảnh diễn ra cuộc họp.
- Phần 2 (tiếp theo đến…anh Văn Sửu và Ông Thìn): tuyên bố, phong các chức danh mới cho từng người trong xã.
- Phần 3 (phần còn lại): Tiếng cười của truyện.
7. Giá trị nội dung
- Văn bản đã nêu lên và phê phán một hiện tượng nhức nhối trong xã hội Việt Nam, đó là thích sĩ diện. Qua đó, phản ảnh thực trạng xảy ra ở nhiều cá nhân, cơ quan, tổ chức,…
8. Giá trị nghệ thuật
- Sử dụng từ ngữ giản đơn, gần gũi với người đọc, người xem giúp thể hiện yếu tố hài hước và nội dung vở kịch trọn vẹn.
IV. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Đổi tên cho xã
1. Đặc điểm hài kịch trong văn bản
- Nội dung: cuộc họp thông báo những đổi mới của xã Hùng Tâm từ tên xã đến chức vụ của một số người.
- Trong văn bản hài kịch:
+ Lời đối thoại giữa các nhân vật với nhau, đan xen vào đó là một số câu văn miêu tả hành động của các nhân vật.
+ Ngôn ngữ: hài hước, gây cười.
- Đặc điểm hài kịch thể hiện trong văn bản:
+ Trong đoạn trích có sự mâu thuẫn giữa cái xấu và cái tốt (Ông Nha vẽ ra một viễn tưởng cao đẹp về một xã phát triển, giàu mạnh nhưng thực tế thì những gì ông làm đều chỉ đẩy người dân vào cái nghèo đói) à sự tương phản giữa áo tưởng và thực tế.
+ Nhân vật có sự không tương xứng giữa thực chất bên trong và hình thức bên ngoài, giữa suy nghĩ và hành động khiến việc làm trở nên lố bịch hài hước.
2. Bối cảnh, sự việc trong vở kịch
- Địa điểm: trụ sở Ủy ban xã.
- Thành phần tham gia:
+ Ông Nha – chủ tịch xã.
+ Văn Sửu – thư kí của ông Nha.
+ Các cán bộ, xã viên và đại diện những người dân của xã: ông Thình, ông bà Độp, anh Tỵ, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thù,…
- Mục đích cuộc họp: thông báo việc xã đổi tên thành xã Hùng Tâm, phố Cà, thủ phủ của sẽ thành thị trấn Hùng Tâm.
- Sự việc: đổi tên mới của xã là Hùng Tâm hay hơn và có ý nghĩa hơn cái tên Cà và Cà Hạ, tên cũ không có ý nghĩa gì đặc biệt.
- Ngôn ngữ hài hước:
+ Người hoạn lợn được mở một Trụ sở Hoạn lợn và được lấy với cái tên bớt thô là Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm.
+ Ngôn ngữ của ông Nha: “ta bung ra, ta bung ra pháo” à ông muốn phát triển kinh tế nhưng những công việc vốn là lợi thế ở xã lại triệt để vứt bỏ, chuyển sang sản xuất pháo, thứ mà chính những người nhận nhiệm vụ quản lí cũng không hiểu rõ à lộ ra nhiều sự thiếu hiểu biết của mình.
3. Các nhân vật trong vở hài kịch
a. Nhân vật ông chủ tịch xã
- Nhân vật tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối trong xã hội.
- Ông Nha là một người sống giả dối và tham vọng một cách mù quáng.
- Ông mong ước xây dựng và phát triển một xã khoa học để ông vẻ vang với các xã khác và với cấp trên.
- Ông tìm hiểu những nơi khác nhưng chỉ tìm hiểu một cách hời hợt, chưa có sự phân tích tình hình thực tế của xã mình đã vội vàng đổi mới.
- Ông muốn phát triển kinh tế nhưng lại vứt bỏ những thứ vốn là cần câu cơm của người dân nơi đây.
- Ông nói những từ ngữ khoa chương, lố bịch như “Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học....Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở”
- Lời ông nói sáo rỗng, phong chức một cách tràn lan nhưng thực tế thì chẳng ra đâu vào đâu, chính những người giữ chức đó còn chẳng hiểu mình sẽ làm gì.
à Mắc bệnh sĩ, gắn mác oai, sang trọng nhưng thực chất lại không có gì.
b. Các nhân vật còn lại
- Những người thiếu hiểu biết, thiếu kinh nghiệm à dễ dàng nghe, làm theo, không hiểu cụ thể tình hình.
=> Làm nổi bật lên sự hoang đường của chủ tịch xã, vừa thể hiện bản chất và hiện thực không giống nhau.
I. Tác giả Lưu Quang Vũ
- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), ông sinh ra ở Phú Thọ, là con trai của nhà viết kịch Lưu Quang Thuận.
- Năm 1954, gia đình ông chuyển về sống tại Hà Nội.
- Năm 1965 đến 1970, ông nhập ngũ và gia nhập Quân chủng phòng không – không quân.
- Năm 1970 – 1978, ông xuất ngũ là làm nhiều nghề để kiếm sống: làm ở Xưởng Cao su Đường sắt do Tạ Đình Đề làm Giám đốc, làm hợp đồng cho nhà xuất bản Giải phóng, chấm công trong một đội cầu đường, vẽ pa-nô, áp phích,...
- Năm 1978 – 1988, ông làm biên tập viên “Tạp chí sân khấu”.
- Giữa lúc tài năng đang vào độ chín, Lưu Quang Vũ qua đời trong một tai nạn ô tô trên quốc lộ số 5 tại Hải Dương, cùng với người bạn đời là nhà thơ Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ.
- Ông để lại di sản văn học đồ sộ gồm kịch, thơ và tiểu luận, với các tác phẩm như Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Hương cây, Tôi và chúng ta, Sống mãi tuổi 17, Nàng Xita, Ngọc Hân công chúa,...
- Lưu Quang Vũ là hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX, và cũng là nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.
- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật sân khấu năm 2000.
II. Đọc tác phẩm Đổi tên cho xã
Phố Cà,
Trụ sở Ủy ban xã, một căn phòng rộng được trang trí bởi nhiều cờ quạt, khẩu hiệu, áp phích, bản đồ, nổi bật những dòng chữ lớn: “Hùng Tâm vươn lên giàu mạnh hạnh phúc” và “Thay trời đổi đất sắp đặt Hùng Tâm”.
Tiếng pháo nổ rầm rộ từ lúc đèn chưa sáng. Tiếng pháo dứt, tiếng nhạc rầm rộ từ một chiếc loa to. Ông Nha – chủ tịch xã – đứng bên chiếc bàn có phủ vải hoa và đặt mi-cro, vẻ quan trọng. Ngồi cạnh ông là anh Văn Sửu, thư kí của ông Nha, lăm lăm tay bút ghi chép. Các cán bộ, xã viên và đại diện những người dân của xã ngồi nghiêm chỉnh chung quanh, trong đó có ông Thình, ông bà Độp, anh Tỵ, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thủ,…
ÔNG NHA – Thưa các đồng chí đại diện Dân, Chính, Đảng, đại diện các ban ngành tổ đội, khối nhóm. Thưa các vị đại biểu phụ lão, thanh niên, phụ nữ, thưa các cụ, các ông, các bà, các bác, các anh, các chị, các em, các cháu, thay mặt cán bộ nhân dân phố Cà nói riêng và toàn xã Cà Hạ nói chung. Từ hôm nay, nói cụ thể hơn là từ giờ phút này, (xem đồng hồ) 14 giờ 30 phút ngày 1 tháng 3, lịch sử xã ta mở sang một trang mới. Xã Cà Hạ của chúng ta được đổi tên thành xã Hùng Tâm, phố Cà – thủ phủ của xã ta – sẽ thành thị trấn Hùng Tâm. Chấm dứt cái tên Cà và Cà Hạ nôm na của một quá khứ tối tăm, nghèo khổ. Là con cháu vua Hùng Vương, chúng ta chọn đặt tên mới Hùng Tâm ý nói lên cái tâm hào hùng của người dân xã ta. […]
(Tiếng trống ếch nổi lên. Hai thiếu niên một nam một nữ tiến vào bước đều theo nhịp trống, miệng hô: “Một, hai! Một, hai!”. Tiếng trống ngừng.)
Thưa các đồng chí, thưa các vị đại biểu, cũng giờ phút này, tôi xin long trọng tuyên bố kế hoạch xây dựng cách tân, toàn diện và triệt để, rộng lớn và phong phú, mới mẻ và khoa học: Hợp tác xã Cà Hạ từ nay sẽ được đổi tên là “Liên đoàn Tổ hợp tác xã Công Nông Thương Tín Hùng Tâm”. […] Đề nghị vỗ tay! (Tất cả vỗ tay). […]
(Tiếng trống, tiếng vỗ tay lại ran lên. Văn Sử đứng dậy)
VĂN SỬU – Thay mặt Hội đồng thư kí, được sự ủy nhiệm của đồng chí Nguyễn Toàn Nha, Chủ nhiệm, giờ là Giám đốc Liên đoàn Tổ hợp Công Nông Thương Tín, gọi tắt là Liên hợp xã Hùng Tâm, tôi xin tuyên đọc danh sách các đồng chí được bổ nhiệm vào các chức trách mới trong cơ cấu của Liên hợp xã chúng ta! Thứ nhất, đồng chí Bạch Bá Thình (ông Thình đứng dậy) thôi giữ chức Đội trưởng đội Sáu để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ kiêm Trưởng ban Ngoại vụ của Liên hợp xã. Đồng chí Lê Khắc Tự thôi giữ chức Tổ trưởng Tổ nề mộc để nhận chức Chủ nhiệm Trung tâm Xây dựng và kiến thiết cơ bản. Đồng chí Hà Thị Thủ thôi giữ chức Cửa hàng trưởng Cửa hàng mua bán xã để giữ chức Chủ nhiệm Công ty dịch vụ Thương nghiệp Hùng Tâm. Đồng chí Hà Văn Ruộng thôi giữ chức Đội trưởng đội Hai để giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Điều phối nhân lực và sản xuất nông nghiệp. Bà Độp, nguyên Trưởng trại lợn, được cử giữ chức Chủ nhiệm Trung tâm Chăn nuôi gia súc. […]
ÔNG ĐỘP – (Đứng dậy) Còn tôi, Bùi Văn Độp, danh sách ngoài kia thiếu tôi, tôi ở bộ phận nào ạ?
ÔNG NHA – Trước ông làm gì nhỉ?
ÔNG ĐỘP – Linh tinh ạ. Vợ em phụ trách trại lợn, nay là Trung tâm Chăn nuôi gia súc, nghe hay thật. Còn em… Thì bác đã từng cử em đấy: việc chính của em là… hoạn lợn ạ, hoạn lợn cho cả hợp tác xã, có khi cả các xã bạn. Bác quên rồi à?
ÔNG NHA – Nhớ rồi. Cả huyện này không ai hoạn lợn khéo bằng ông Đập xã ta, hoạn cho lợn cả vùng. Ông thường làm dưới trại à?
ÔNG ĐỘP – Không a, em đi lang thang, nhà nào gọi thì mình đến tận nhà hoạn. Loáng cái xong ngay!
ÔNG NHA – Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học, bỏ cách làm việc tuy tiện ấy đi. Sẽ phân cho ông một gian sau khu kho cũ làm trụ sở. Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở.
ÔNG ĐỘP — Trụ sở? Trụ sở hoạn lợn ạ?
ÔNG NHA – (Với Văn Sửu) Có cái tên nào đẹp tại không nhỉ, chứ “hoạn lợn'.. nghe nó thô thiển làm sao ấy? Chủ nghĩ giùm tôi!
VĂN SỬU — (Suy nghĩ) Hoạn lợn ... Hoạn lợn... Đảng rồi, gọi là Trung tâm Triệt sản gia súc.
ÔNG NHA - Trung tâm Triệt sản gia súc, được đấy! (Vời ông Đập) Ông sẽ được cử làm Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm
ÔNG ĐỘP — Triệt sản
ÔNG NHA – Nghĩa là hoạn đấy!
ÔNG ĐỘP — Vâng vâng, em hiểu, triệt sản tức là hoạn! Nghe văn minh hẳn: Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm, đồng chí Bùi Văn Độp... Hay quá! (Với vợ) Có chữ nghĩa có khác. Hay quá, u nó ạ!
(Mọi người huyên náo bàn bạc, cười nói.)
ÔNG ĐỘP – (Với vợ) Tôi bây giờ là Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản đấy nhá, không phải lão Độp hoạn lợn, bà đừng có xem thường. Mà bà cũng là Chủ nhiệm Trung tâm Chăn nuôi, ghê thật, thần tình thật, đổi mới có khác!
BÀ ĐỘP — Thi vẫn thế chứ cỏ gỉ mà khác. Đúng là dở hơi!
VĂN SỬU – Này bà kia, phát ngôn cho cẩn thận!
ÔNG ĐỘP – Phát ngôn cho cẩn thận! Cứ toàn những kiểu người như bà thì đất nước bao giờ tiến lên được! (Với Sin) Bao giờ thì em được nhận chức Chủ nhiệm cùng trụ sở a?
VĂN SỬU – Ngay ngày mai. Nhưng liệu đấy, bây giờ làm ăn phải tân tiến, khoa học. Trăm mắt người ta nhìn vào. Ngay cả ăn mặc cũng không được lôi thôi, lếch thếch như thế kia nữa. Phải ăn mặc sao cho ra mình là người làm khoa học, hiểu chưa?
ÔNG ĐỘP — Rõ ạ.
(Mọi người giải tán dần, chỉ còn ông Nha, anh Văn Siu và ông Thình.)
ÔNG NHA — (Với Si) Được đấy chử, chủ Sửu? Buổi lễ rất trang nghiêm và đẩy khi thế. Nhờ có chủ. Tôi có đầu óc, có ý chí cao, hoài bão lớn nhưng chữ nghĩa thì không có nhiều. Hồi bé, cha mẹ không cho minh học hành, sau này lại bận công tác, chạy như cờ lông công suốt, nhưng phải nói mình có chỉ tiến thủ
VĂN SỬU - Vâng, gì chứ chỉ tiến thủ, đầu óc táo bạo, quy mô thì ai bị được với bác, em chỉ là thư kí giúp việc bác....
ÔNG NHA – Như Nguyễn Trãi phò Lê Lợi, chú lắm chữ nghĩa, giỏi. Riêng cái khoản đặt tên quan trọng lắm chứ! [...] Cũng như Cà Hạ đổi là Hùng Tâm vậy.
ÔNG THÀNH – Nhưng bác ạ, việc đổi tên xã, rồi kế hoạch đổi mới cách tân hợp tác xã ta thành Liên đoàn tổ hợp xã, em nghĩ là việc quan trọng, không biết trên tỉnh, trên huyện có tán thành không ạ?
ÔNG NHA — Tán thành chứ! Tôi đã báo cáo rồi. Nói thật với ông: Chú em rể tôi vừa trúng chủ tịch huyện, chú ấy nể tôi lắm. Huyện, tỉnh cũng rất cần có một nơi là điển hình đi đầu trong việc năng động bung ra, tiên tiến táo bạo. Họ sẽ ủng hộ ta. (Với Sửu) Khâu tuyên truyền tôi giao cho chú, cần nhất là khâu tuyên truyền, chú hiểu không? Thấm nhuần không?
VĂN SỬU – Thấm nhuần, quán triệt ạ.
ÔNG THỈNH - Bác ạ, còn việc của em, thủ thực là em chưa hiểu… chưa quán triệt lắm! Cái chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ kiêm Trưởng ban Ngoại vụ của em, em chưa hiểu rõ là làm những việc gì. Trước em làm Đội trưởng đội Sáu là đội làm những nghề phụ của xã: tết thảm bẹ ngô, đan sọt, làm phấn viết bảng cho học trò,…
ÔNG NHA – Dẹp những việc manh mún đỏ lại. Giờ ông là Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ, ta đi vào công nghệ, trên đã có chủ trương cho bung ra, ta bung ra, sản xuất những thứ thu lợi nhuận kinh tế nhiều hơn cho xã. Tôi đã cân nhắc kĩ, đã tham khảo ý kiến nhiều chuyên gia trên huyện, trên tỉnh. Tôi đã lên cả Binh Đà là quê vợ của thằng em chồng con em gái của vợ thẳng em vợ tôi để tìm hiểu. Ông Thỉnh ạ, tôi đã quyết định rồi: không thảm bẹ ngô, không sọt, không phấn bảng học trò gì nữa, ta bung ra pháo.
ÔNG THÌNH – “Bung ra pháo” là thế nào ạ?
ÔNG NHA – Là thế: pháo! Ta chuyển sang sản xuất pháo, ông hiểu chưa?
ÔNG THÌNH – Như vậy là ta trồng cà pháo ạ?
ÔNG NHA – Sao ông lại tối dạt thế nhỉ? Trồng cà pháo là thế nào. Không phải cà pháo mà là pháo. Pháo nổ ấy. (Làm điệu bộ) Đoành đoành đoành!
ÔNG THÌNH – À, em hiểu, pháo Tết. [...]
ÔNG NHA – Từ hôm nay ông sẽ hiểu, đồng chí Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ Hùng Tâm ạ. Ngoài việc làm pháo, ông còn phụ trách ngoại vụ, nghĩa là ngoại giao, tiếp khách, giao thiệp. Việc này cũng rất quan trọng. Phải làm sao để toàn huyện, toàn tỉnh, toàn quốc biết tiếng chúng ta.
VĂN SỬU – Đúng! Phải có chí tiến thủ, phải có hoài bão lớn.
ÔNG NHA – Tôi tuy không được học hành nhiều nhưng tôi có đầu óc nhìn xa trông rộng. Tôi quyết cho hai đứa con tôi học hành đến nơi đến chốn. Cái Nhàn hiện đã tốt nghiệp Đại học Nông nghiệp, được giữ lại viện nghiên cứu khoa học, nó sẽ trở thành một nhà khoa học, tôi giao cho nó nhiệm vụ phải trở thành một nhà khoa học có tên tuổi. [...] Không làm thì thôi, đã làm phải danh tiếng hơn người. Phải không chú Sửu?
VĂN SỬU – Dạ. Đúng ạ. Cô Nhàn thừa hưởng ở bác đầu óc táo bạo, thông minh. Nhất định cô ấy sẽ trở thành một nhà khoa học danh tiếng.
III. Tìm hiểu tác phẩm Đổi tên cho xã
1. Thể loại
- Văn bản thuộc thể loại: hài kịch.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh
- Văn bản trích từ vở kịch Bệnh sĩ, trong Tuyển tập kịch, NXB Sân khấu Hà Nội, 1994.
3. Phương thức biểu đạt
- Phương thức biểu đạt: tự sự.
4. Ý nghĩa nhan đề
+ Nhan đề 'Bệnh sĩ' -> khái quát nội dung tác phẩm => viết về một căn bệnh phổ biến trong xã hội, đáng lên án, phê phán.
+ Nhan đề 'đổi tên cho xã' -> do nhà xuất bản đặt => nhan đề khái quát nội dung văn bản
5. Tóm tắt văn bản Đổi tên cho xã
Đoạn trích Đổi tên cho xã tái hiện sự việc xã Cà Hạ thành Hùng Tâm. Nơi đây vốn là một làng quê nghèo, người dân sống hiền lành, chân chất nhưng ông Toàn Nha - chủ tịch xã lại là người háo danh, sĩ diện. Thay vì chăm lo, đổi mới để cuộc sống của người dân được no đủ, ông Toàn Nha chỉ quan tâm đến việc đặt ra những cái tên sang trọng. Việc đổi tên xã còn khiến chính quyền xã phải phân công lại nhiệm vụ, thay đổi chức danh của các cán bộ xã.
6. Bố cục văn bản Đổi tên cho xã
- Phần 1 (Từ đầu đến…tiếng trống ngừng): Bối cảnh diễn ra cuộc họp.
- Phần 2 (tiếp theo đến…anh Văn Sửu và Ông Thìn): tuyên bố, phong các chức danh mới cho từng người trong xã.
- Phần 3 (phần còn lại): Tiếng cười của truyện.
7. Giá trị nội dung
- Văn bản đã nêu lên và phê phán một hiện tượng nhức nhối trong xã hội Việt Nam, đó là thích sĩ diện. Qua đó, phản ảnh thực trạng xảy ra ở nhiều cá nhân, cơ quan, tổ chức,…
8. Giá trị nghệ thuật
- Sử dụng từ ngữ giản đơn, gần gũi với người đọc, người xem giúp thể hiện yếu tố hài hước và nội dung vở kịch trọn vẹn.
IV. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Đổi tên cho xã
1. Đặc điểm hài kịch trong văn bản
- Nội dung: cuộc họp thông báo những đổi mới của xã Hùng Tâm từ tên xã đến chức vụ của một số người.
- Trong văn bản hài kịch:
+ Lời đối thoại giữa các nhân vật với nhau, đan xen vào đó là một số câu văn miêu tả hành động của các nhân vật.
+ Ngôn ngữ: hài hước, gây cười.
- Đặc điểm hài kịch thể hiện trong văn bản:
+ Trong đoạn trích có sự mâu thuẫn giữa cái xấu và cái tốt (Ông Nha vẽ ra một viễn tưởng cao đẹp về một xã phát triển, giàu mạnh nhưng thực tế thì những gì ông làm đều chỉ đẩy người dân vào cái nghèo đói) à sự tương phản giữa áo tưởng và thực tế.
+ Nhân vật có sự không tương xứng giữa thực chất bên trong và hình thức bên ngoài, giữa suy nghĩ và hành động khiến việc làm trở nên lố bịch hài hước.
2. Bối cảnh, sự việc trong vở kịch
- Địa điểm: trụ sở Ủy ban xã.
- Thành phần tham gia:
+ Ông Nha – chủ tịch xã.
+ Văn Sửu – thư kí của ông Nha.
+ Các cán bộ, xã viên và đại diện những người dân của xã: ông Thình, ông bà Độp, anh Tỵ, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thù,…
- Mục đích cuộc họp: thông báo việc xã đổi tên thành xã Hùng Tâm, phố Cà, thủ phủ của sẽ thành thị trấn Hùng Tâm.
- Sự việc: đổi tên mới của xã là Hùng Tâm hay hơn và có ý nghĩa hơn cái tên Cà và Cà Hạ, tên cũ không có ý nghĩa gì đặc biệt.
- Ngôn ngữ hài hước:
+ Người hoạn lợn được mở một Trụ sở Hoạn lợn và được lấy với cái tên bớt thô là Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm.
+ Ngôn ngữ của ông Nha: “ta bung ra, ta bung ra pháo” à ông muốn phát triển kinh tế nhưng những công việc vốn là lợi thế ở xã lại triệt để vứt bỏ, chuyển sang sản xuất pháo, thứ mà chính những người nhận nhiệm vụ quản lí cũng không hiểu rõ à lộ ra nhiều sự thiếu hiểu biết của mình.
3. Các nhân vật trong vở hài kịch
a. Nhân vật ông chủ tịch xã
- Nhân vật tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối trong xã hội.
- Ông Nha là một người sống giả dối và tham vọng một cách mù quáng.
- Ông mong ước xây dựng và phát triển một xã khoa học để ông vẻ vang với các xã khác và với cấp trên.
- Ông tìm hiểu những nơi khác nhưng chỉ tìm hiểu một cách hời hợt, chưa có sự phân tích tình hình thực tế của xã mình đã vội vàng đổi mới.
- Ông muốn phát triển kinh tế nhưng lại vứt bỏ những thứ vốn là cần câu cơm của người dân nơi đây.
- Ông nói những từ ngữ khoa chương, lố bịch như “Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học....Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở”
- Lời ông nói sáo rỗng, phong chức một cách tràn lan nhưng thực tế thì chẳng ra đâu vào đâu, chính những người giữ chức đó còn chẳng hiểu mình sẽ làm gì.
à Mắc bệnh sĩ, gắn mác oai, sang trọng nhưng thực chất lại không có gì.
b. Các nhân vật còn lại
- Những người thiếu hiểu biết, thiếu kinh nghiệm à dễ dàng nghe, làm theo, không hiểu cụ thể tình hình.
=> Làm nổi bật lên sự hoang đường của chủ tịch xã, vừa thể hiện bản chất và hiện thực không giống nhau.
Thưởng th.10.2024
Bảng xếp hạng
