Tác giả tác phẩm: Lá đỏ - Ngữ văn 8 Kết nối tri thức

Lá đỏ - Ngữ văn lớp 8

- Nguyễn Đình Thi (1924- 2003), sinh ra tại Thành phố Luông Pha Băng, nước Lào.

- Ông tham gia kháng chiến và giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng.

- Nguyễn Đình Thi được xem là một nghệ sĩ đa tài, ông sáng tác nhạc, làm thơ, viết tiểu thuyết, kịch, tiểu luận phê bình, ở lĩnh vực nào ông cũng có những đóng góp đáng trân trọng.

- Thơ ông tự do, phóng khoáng mà vẫn hàm súc, sâu lắng, suy tư và có nhiều tìm tòi theo hướng hiện đại.

- Những tác phẩm văn xuôi của Nguyễn Đình Thi là sự phản ánh kịp thời cuộc chiến đấu anh dũng của nhân dân ta trong các cuộc kháng chiến. Các tác phẩm của ông đều mang tính thời sự về các cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam.

- Tác phẩm chính

+ Thơ: Người chiến sỹ (1958); Bài thơ Hắc Hải (1958); Dòng sông trong xanh (1974); Tia nắng (1985); Đất nước (1948 - 1955); Nhớ; Lá đỏ....

+ Tiểu thuyết Xung kích, Vỡ bờ; Thu đông năm nay (1954), Bên bờ sông Lô (1957), Vào lửa (1966), Mặt trận trên cao (1967)...

+ Phê bình văn học: Tiểu luận Nhận đường.

+ Kịch: Con nai đen (1961); Hoa và Ngần (1975); Giấc mơ (1983); Rừng trúc (1978); Nguyễn Trãi ở Đông Quan (1979); Người đàn bà hóa đá (1980); Tiếng sóng (1980); Cái bóng trên tường (1982); Trương Chi (1983); Hòn Cuội (1983 - 1986).

Gặp em trên cao lộng gió

Rừng lạ ào ào lá đỏ

Em đứng bên đường như quê hương

Vai áo bạc quàng súng trường

Đoàn quân vẫn đi vội vã

Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa

Chào em em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn…

Văn bản Lá đỏ thuộc thể thơ tự do

Bài thơ Lá đỏ được sáng tác tháng 12 năm 1974 - thời điểm cuộc kháng chiến thống nhất đất nước bước vào giai đoạn cuối, toàn quân và dân ta đang dồn sức cho tiền tuyến.

Lá đỏ có phương thức biểu đạt là biểu cảm

Gợi lên hình ảnh lá đỏ tạo cảm giác mạnh, mang ý nghĩa biểu trưng cho những dự báo về thắng lợi của dân tộc. Gíup hiểu thêm về những năm tháng chiến đấu khốc liệt ấy.

Bài thơ Lá đỏ là một bài thơ nổi bật của tác giả Nguyễn Đình Thi với chủ đề người lính trong thời kì kháng chiến chống Mỹ. Bài thơ đã mang đến một bức tranh chân thật về cuộc hành quân qua dãy Trường Sơn mùa cây thay lá đỏ của những người lính Cụ Hồ. Trong khung cảnh lá đỏ rơi nhuộm đỏ cả vùng trời Trường Sơn là đoàn quân đang đi không biết mệt mỏi, nối đuôi nhau để vào miền Nam, tham gia cuộc Tổng tiến công giải phóng đất nước. Quân ta với khí thế hừng hực, quyết tâm giành lại độc lập, đặc biệt trong đoàn quân đó có cả hình ảnh những cô gái đang tuổi đôi mươi cũng tham gia chiến đấu. Tất cả không phân biệt nam nữ hay bất kì điều gì, chỉ cùng nhau hướng tới một mục tiêu duy nhất là chiến thắng quân xâm lược, giành lại độc lập cho Tổ quốc.

- Phần 1: Từ đầu đến 'Những buổi ngày xưa vọng nói về': Mùa thu đất nước trong hoài niệm của nhà thơ.

- Phần 2: Còn lại: Hình ảnh đất nước kháng chiến đau thương mà anh hùng tình nghĩa.

Bài thơ đã khắc họa hình ảnh sống động: lá đỏ, cô em gái tiền phương, đoàn quân - có sức gợi tả, khái quát cao cho vẻ đẹp của đất nước, con người Việt Nam.

- Bài thơ viết theo thể tự do. Trong 8 câu thơ có 7 câu là thể lục ngôn.

- Nhịp điệu thơ mang tính dồn dập, vững bền, chắc khoẻ.

- Yếu tố nghệ thuật chính làm nên thành công của “Lá đỏ” là hình ảnh, nhịp điệu và ngôn ngữ thơ.

- Bài thơ nêu ba hình ảnh: lá đỏ, em gái tiền phương và đoàn quân như những tâm điểm và đặc tả, có sức khái quát cao về vẻ đẹp của đất nước con người Việt Nam.

- Ngôn ngữ thơ rất chân thực. Cuộc sống chiến trường sôi động, khắc nghiệt nhưng cũng rất trữ tình hiện lên một cách tự nhiên không một chút bóng bẩy, hào nhoáng.

- Số tiếng trong một dòng: tự do, linh hoạt, dòng sáu tiếng, dòng bảy tiếng. Bốn khổ, số dòng linh hoạt trong mỗi khổ

- Vần thơ: hai khổ đầu gieo vần chân (gió – đỏ, hương – trường), hai khổ cuối không gieo vần

- Về nhịp thơ:

Gặp em/ trên cao/ lộng gió

Rừng lạ/ ào ào/ lá đỏ

Em đứng bên đường/

như quê hương

Vai áo bạc/ quàng súng trường

Đoàn quân/ vẫn đi/ vội vã

Bụi Trường Sơn/ nhoà trời lửa

Chào em/ em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé/ giữa Sài Gòn..

+ Nhịp thơ không tuân theo một quy tắc nhất định, dòng ngắt nhịp 2/2/2, dòng ngắt nhịp 4/3, dòng ngắt nhịp 3/3,... Nhịp thơ linh hoạt, phù hợp với cảm xúc của nhà thơ cũng như đối tượng miêu tả.

=> Hình thức bài thơ tự do, không bị gò bó vào các quy định về số tiếng trong một dòng, vần, nhịp,... do đó đã miêu tả (dù chỉ vài nét chấm phá) hết sức sinh động hình ảnh Trường Sơn những năm khói lửa, hình ảnh đoàn quân ra trận, hình ảnh người “em gái tiền phương” cũng như niềm xúc động sâu xa, niềm tin và hi vọng của nhà thơ vào thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Bài thơ có thể chia làm 2 phần: phần 1 (4 dòng thơ đầu): Cuộc gặp gỡ trên đỉnh Trường Sơn và phần 2 (còn lại): Cuộc chia tay trên đỉnh Trường Sơn

- Mạch cảm xúc xuyên suốt bài thơ là tình yêu quê hương, đất nước. Cảm xúc ấy vận động qua các cung bậc:

+ Mến thương người em gái nhỏ – hình bóng quê hương - mà người lính tình cờ gặp gỡ trên tuyến đường Trường Sơn.

+ Yêu mến, tự hào về những người anh hùng chưa biết tên làm nên chiến thắng vĩ đại; biết ơn những cống hiến, hi sinh lớn lao, thầm lặng của hàng triệu người con cho Tổ quốc,...

+ Niềm tin mãnh liệt vào chiến thắng cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ Lá đỏ là tinh thần chiến đấu anh dũng và lạc quan, niềm tin vào ngày mai thắng lợi. Ngoai ra bài thơ còn ca ngợi tinh thần yêu nước, những đóng góp lớn lao của những người anh hùng chưa biết tên để tạo nên sức mạnh dân tộc, góp phần làm nên chiến thắng trong những cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm

- Cuộc gặp gỡ diễn ra trên đỉnh Trường Sơn “lộng gió”, “rừng lạ ào ào lá đỏ”, “bụi Trường Sơn nhoà trời lửa.

- Các hình ảnh vẽ lên khung cảnh rừng Trường Sơn khoáng đạt, gợi ấn tượng vừa lãng mạn vừa hào hùng, dữ dội với những vẻ đẹp lạ lùng của rừng lá đỏ, những trận mưa lá đổ ào ào như trút trong gió lộng trên những đỉnh núi cao giữa mùa thu của đại ngàn Trường Sơn, lửa bụi chiến tranh bay nhoà trời,... Tất cả gợi lên một khung cảnh Trường Sơn trong những năm tháng không thể nào quên. Đó là thời điểm cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ bước vào giai đoạn khốc liệt, lúc toàn quân và dân ta đang dồn sức cho tiền tuyến, quyết tâm thống nhất đất nước.

-> Nhận xét về không gian gặp gỡ: Đó là một nơi đẹp đẽ, thoáng đãng, đứng từ trên cao nguyên lộng gió ta cảm nhận được một khoảng không vô tận, bao la. Và thể hiện trước không gian đó là hình ảnh rừng lá đỏ ào ào, bay trong gió. Giữa khung cảnh bầu trời xanh mát mẻ, nổi bật lên là hình ảnh là đỏ, màu lá đỏ như tô điểm thêm cho bầu trời Trường Sơn giữa lúc khói lửa mịt mù, do bom đạn thả xuống đất Trường Sơn. Không gian này đã giúp em hiểu thêm được con đường kháng chiến vô cùng nguy hiểm và gian nan.

- Hình ảnh “em gái tiền phương” hiện lên qua những chi tiết

“Em đứng bên đường, như quê hương

Vai áo bạc, quàng súng trường”

+ Hình ảnh so sánh: em gái tiền phương – quê hương: Em là giao liên, em là TNXP và em chính là hình ảnh quê hương dịu hiền, gần gũi, thân thương, chính là nơi để trở về sau trận chiến này.

+ “em gái tiền phương”, nữ chiến sĩ giao liên hay cô gái thanh niên xung phong. Sự có mặt của cô gái trên đỉnh Trường Sơn nơi tuyến đầu Tổ quốc đã nhắc với mai sau về cuộc chiến đấu toàn dân tham gia, trong đó có những người con gái trẻ trung xinh đẹp mảnh mai, mà lẽ ra họ sinh ra để được sống yên bình.

+ Hình ảnh “vai áo bạc, quàng súng trường” thật giản dị, thân thương. Đó là chứng tích sau biết bao tháng ngày dầm mưa dãi nắng; cũng là hình ảnh nổi bật giữa núi rừng Trường Sơn “ào ào lá đỏ”.

- Trong những năm tháng máu lửa của thời kì kháng chiến chống Mỹ, Trường Sơn đã trở thành trận địa thiêng liêng:

“Đoàn quân vẫn đi vội vã

Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa”

Con đường hành quân đầy gian khổ, khốc liệt. Ta nhớ về hình ảnh con đường hành quân của những người lính Tây Tiến nơi núi rừng Tây Bắc: “Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm/Heo hút cồn mây, súng ngửi trời”. Con đường càng đi như các thách thức ý chí của những người chiến sĩ. Song, đoàn quân “vẫn đi vội vã” với những bước chân hối hả, trùng điệp, rung chuyển đất trời: “Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa”. Câu thơ gợi khung cảnh hào hùng, không khí sử thi hào tráng ở những ngày tháng cuối cùng của cuộc chiến tranh.

- Những đoàn quân cứ thế, nối tiếp nhau không ngừng nghỉ, nhà thơ – chiến sĩ chỉ kịp ghi lại dáng hình quê hương rồi gửi lời chào và hẹn gặp:

“Chào em, em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn.”

Sài Gòn – cái đích của cuộc hành quân, cuộc tiến công đã thật gần, con đường chạm tới chiến thắng, độc lập, tự do không còn xa. Lời chào, lời hẹn ước ấy chưa đựng biết bao nhiệt huyết của tuổi trẻ, khát khao, lý tưởng cao đẹp.

Nguyễn Đình Thi (1924-2003), tài năng văn chương đa dạng, quê ở Hà Nội, là một nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình văn học, và nhạc sĩ nổi tiếng. Tác phẩm của ông không chỉ độc đáo mà còn mang đậm tính nhân văn và tình yêu quê hương. Thơ của Nguyễn Đình Thi không bị ràng buộc, tự do và phóng khoáng như bản thân tác giả. Ông chăm chút từng từ ngữ, từng cảm xúc, tạo nên những tác phẩm thơ độc đáo và đậm chất cá nhân. Tính hàm súc và sự giàu chất suy tư là những đặc điểm nổi bật trong sáng tác của ông. Với Nguyễn Đình Thi, thơ không chỉ là nghệ thuật, mà còn là một phần quan trọng của tâm hồn và cuộc sống. Ông theo đuổi thể loại thơ, xem nó như một nguồn cảm hứng bất tận để diễn đạt tình yêu đối với quê hương và con người.

Bài thơ 'Lá Đỏ,' sáng tác vào tháng 12 năm 1974, là một trong những tác phẩm nổi bật của Nguyễn Đình Thi. Được viết trong bối cảnh cuộc kháng chiến thống nhất đang đi vào giai đoạn cuối, bài thơ tôn vinh sự hy sinh và niềm tự hào của quân và dân Việt Nam. Trước cảnh thiên nhiên hùng vĩ của Trường Sơn, màu lá đỏ phủ trời xanh, bài thơ chạm đến tâm hồn người đọc và trở thành một khúc ca tuyên truyền sức mạnh và lòng dũng cảm trong cuộc chiến tranh.

Nguyễn Đình Thi đã chứng kiến những bi thương của cuộc chiến tranh, nhưng từ những tổn thất ấy, ông rút ra những bài thơ lãng mạn và sâu sắc, kể về vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên và lòng yêu nước mãnh liệt. Bài thơ 'Lá Đỏ' là một tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời, giữ mãi trong lòng người đọc và truyền động lực vững vàng cho thế hệ sau.

Lá đỏ

“Gặp em trên cao lộng gió

Rừng lạ ào ào lá đỏ

Em đứng bên đường, như quê hương

Vai áo bạc quàng súng trường

Đoàn quân vẫn đi vội vã

Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa

Chào em, em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn”

(Trường Sơn, 12/1974)

Mở đầu bài thơ là hình ảnh tác giả gặp em trên cao, có thể ám chỉ việc tác giả gặp em ở những địa hình cao nguyên, đèo núi. 'Trên cao' không chỉ là vị trí về địa lý mà còn là một không gian tâm linh, nơi tình cảm thiêng liêng được đặt trên tầm cao tuyệt vời hơn. Đây là không gian mở, thoáng đãng, tạo nên một trạng thái tâm lý đặc biệt, nơi mà tác giả có thể cảm nhận sâu sắc về tình cảm của mình.

Bức tranh của bài thơ được tô điểm bởi hình ảnh lá đỏ ào ào bay trong gió, là biểu tượng của mùa lá đỏ trên đỉnh Trường Sơn. Màu đỏ không chỉ là sắc màu nổi bật giữa bầu trời xanh mát, mà còn là một cảm xúc sâu sắc trong tâm hồn tác giả. Hình ảnh lá đỏ trở thành biểu tượng cho những tâm tư, tình cảm sâu sắc, đong đầy trong tâm trạng của tác giả.

Bài thơ không chỉ dừng lại ở cái đẹp hùng tráng của thiên nhiên mà còn đi sâu vào tâm hồn con đường Trường Sơn mùa ra trận. Hình ảnh cô thanh niên xung phong đứng bên đường mở ra không gian của niềm tự hào và lòng yêu nước. Cô gái thanh niên xung phong là biểu tượng cho tình yêu quê hương, là nguồn động viên, sức mạnh tinh thần cho những người lính trên con đường gian nan và khó khăn của Trường Sơn. Từng bước chân, từng dấu vết trên con đường Trường Sơn đều trở thành dấu ấn vĩ đại của tình yêu và lòng hy sinh cao cả.

Em đứng bên đường, như quê hương

Vai áo bạc, quàng súng trường

Hình ảnh cô gái trẻ trung, xinh đẹp trong bài thơ trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp thuần khiết, sức trẻ dồi dào, và cuộc sống tràn đầy năng lượng. Tuy cô gái có thể hưởng cuộc sống yên bình và hạnh phúc, nhưng tình yêu quê hương, lòng tự hào về đất nước đang chịu sự xâm lược buộc họ phải đeo đảm trách nhiệm cao cả và hy sinh bản thân.

Thực tế, đất nước đang phải đối mặt với giặc xâm chiếm, và điều đó khiến những cô gái trẻ không ngần ngại hy sinh, sẵn sàng đeo đuổi mơ ước hạnh phúc cá nhân để gác lại lên vai những chiếc súng, xông ra chiến trường giữa biển lửa và bom đạn. Bức tranh này không chỉ là hình ảnh đẹp mắt của tuổi trẻ mà còn là sự tận tâm, lòng dũng cảm và tình yêu quê hương cao quý.

Trong bài thơ 'Cái điểm sáng ấy' của Trần Nhật Thu, hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn không chỉ là biểu tượng của sức mạnh vũ trang mà còn là điểm sáng, là nguồn động viên tinh thần, là niềm tự hào và tình yêu thương đối với đất nước. Cô gái không chỉ là một chiến sĩ mà còn là biểu tượng của tình yêu và hy sinh vô điều kiện. Bài thơ đưa người đọc chìm đắm trong không khí của một thời kỳ đầy thách thức và lòng dũng cảm.

“Mấy năm rồi chạy trên tuyến Trường Sơn

Có đêm nào như đêm nay nhớ mãi

Những cọc tiêu là những cô em gái

Thanh thản đứng bên đường trọng điểm – xe lên.”

Hình ảnh con đường Trường Sơn được tác giả nhắc đến trong hai câu thơ.

Đoàn quân vẫn đi vội vã

Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa.

Con đường Trường Sơn, mặc dù đầy gian khổ và khắc nghiệt, nhưng đoàn quân Việt Nam vẫn bước chân trập trùng, hối hả. Bước chân của họ như những nhịp rung động, đánh bại mọi khó khăn, thử thách trên con đường đầy cam go. Bức tranh 'Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa' mô tả không gian Trường Sơn trong sự nhòa lạc dưới tác động của bom đạn và súng pháo, làm cho khung cảnh trở nên mịt mù, huyền bí, và chứa đựng trong mình cảm xúc khốc liệt của chiến tranh. Mỗi đường bụi trên con đường Trường Sơn là nhưng dấu vết, biểu tượng của những trận đánh gay cấn.

Hai câu thơ cuối cùng của bài thơ đánh dấu một lời chào tạm biệt, hứa hẹn gặp lại tại Sài Gòn khi đất nước thống nhất. Lời hứa hẹn này không chỉ là niềm tin vào sự thắng lợi của quân đội Việt Nam mà còn là tâm huyết, hy sinh và lòng quyết tâm của những người lính trên con đường Trường Sơn. Bài thơ không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng cho tình yêu quê hương, lòng dũng cảm của những người chiến sĩ trên bức tranh lịch sử.

Chào em em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn....

Ở đây, em là hình ảnh sống động của một tâm huyết hiện diện, không chỉ là người phụ nữ ở hậu phương nỗ lực hết mình cho chiến trận, mà còn là chiến binh mạnh mẽ ở tiền tuyến, mang theo tâm huyết và lời hứa về một ngày trở lại, đánh dấu chiến dịch quyết định cuối cùng, mang tên Bác.

Lời chào đơn giản, nhưng ẩn sau đó là một sự hứa hẹn, một tương lai tươi sáng khi đất nước giành được độc lập. Chiến dịch cuối cùng giữa những khói bụi và tiếng gào thét sẽ chấm dứt với niềm vui không ngờ, khi đất nước nở hoa trong sự độc lập. Thể thơ tự do, với giọng thơ chân thực, chìm đắm trong hình ảnh rực rỡ của thiên nhiên và con người Việt Nam. Mỗi chi tiết, đặc biệt là hình ảnh lá đỏ, trở thành biểu tượng của hy vọng và thắng lợi, tạo nên một tác phẩm thơ đẹp, làm xao lạc và để lại ấn tượng sâu sắc trong tâm hồn người đọc.