Tuổi thơ trong chiến tranh - Chương 9

HỌC BỔNG KHÔNG CHO CON.. CỘNG SẢN!

Thuở nhỏ, tôi là thằng bé gầy còm nên thường hay đau ốmhoài. Thêm vào đó, dưới thời lửa đạn chiến tranh, ở quê tô

i không có trường lớp để cho con trẻ học hành; hoặc nếu cóthì cũng cách nhà quá xa... Thành ra, thời gian tôi cắp sách đến trường học tậpvui chơi cùng bè bạn chang được bao nhiêu! Chủ yếu tôi tự học ở nhà. Và ngườihướng dẫn, kèm cặp cho tôi học là ba tôi rồi các anh tôi. Nhờ gia đình thườngxuyên cổ vũ động viên, tôi cũng tự giác học xong bậc tiểu học. Mùa hè năm 1973,tôi nộp đơn thi vào trường Trung học Tiên Phước. Mẹ tôi cứ nghĩ rằng tôi sẽ rớt,vì không mấy tin tưởng vào sức học của tôi. Bởi mẹ tôi thấy thời gian tôi ngồihọc bài giải toán ít hơn thời gian tôi cùng bạn bè trong xóm chạy nhảy lôngbông... Vả lại, nhà trường chỉ tuyển sinh có bốn lớp 6, với tổng số học sinhkhông quá 200 em. Trong khi đó cả quận có gần 1200 thí sinh nộp đơn đăng ký dựthi! Một chọi sáu. Đó là tỷ lệ khiến tôi cũng cảm thấy không mấy tin tưởng vàosức học của mình! Nhưng thi không đỗ thì tôi lại phải tiếp tục tự học ở nhà!Như thế, chán không gì bằng! Vì vây tôi quyết tâm với bất cứ giá nào cũng phảithi cho đỗ đế được đi dép săng-đan có quai hậu và mặc đồng phục quần xanh áo trắngcùng bè bạn đến trường học tập... Tôi tập trung ôn thi cật lực. Và qua kỳ thituyển, tôi là một trong hai mươi thí sinh được xếp đỗ đầu bảng! Hoàn toàn bấtngờ với kết quả đó, cho nên tôi vô cùng mừng vui sung sướng...

Ngày tựu trường. Tôi được Ban giám hiệu sắp xếp học ở lớp6/2. Lúc bấy giờ chính quyền tề ngụy đã cải tổ hệ thống giáo dục. Bậc Trung họcđược bỏ cái đuôi “đệ nhị cấp”. Và lớp 6 cũng không còn gọi là lớp đệ thất” nhưtrước nữa! Giáo sư cố vấn [45] của lớp tôi là cô Nguyễn Thị Minh Nguyệt. Khithi tuyển vào lớp 6, tôi không đỗ thủ khoa hay á khoa, cũng không nằm ở thứ hạngthuộc diện “top ten”, nhưng trong quá trình học tập, tôi lại vượt trội lên trêntất cả. Tôi dẫn đầu lớp 6/2 và cả khối lớp 6 của trường. Thi học kỳ 1, các mônhọc tôi đều đạt “sơ-mi” với số điểm tuyệt đối 20/20. Nhất là môn văn tôi tỏ racó năng khiếu đặc biệt. Được giáo sư cố vấn lớp giao làm Tổ trưởng, tôi chịutrách nhiệm chính trong việc viết bài thuyết trình về tác phẩm Dế mèn phiêu lưuký của nhà văn Tô Hoài để tham gia thi Thuyết trình văn học của hai khối lớp 6và 7 do nhà trường tổ chức. Sau một tuần suy nghĩ và viết, tôi hoàn thành “đềtài thuyết trình” xuất sắc. Và trong cuộc thi, tôi cũng đã thay mặt các bạn trongtổ trả lời khá lưu loát các câu hỏi hóc búa mà Ban giám khảo là các giáo sư giảngdạy môn văn của trường đưa ra và giành giải nhất cho lớp 6/2.

Đúng vào thời điểm ấy, chính quyền tề ngụy Trung ương thựchiện chủ trương “người cày có ruộng” và cấp học bổng cho con nhà nghèo hiếu họcnhằm thu phục nhân tâm. Trường Trung học Tiên Phước được phân bổ một suất học bổngduy nhất. Và tôi là học sinh được Hội đồng giáo sư và Ban giám hiệu nhà trườngchọn trao suất học bổng đó.

Thầy Võ Du - Hiệu trưởng, cho gọi tôi lên Văn phòng Ban giámhiệu. Thầy bảo: “Em đem tập hồ sơ biểu mẫu này về kê khai đầy đủ, rồi nhờ mẹcha tới Hội đồng xã chứng thực, đóng dấu. Cuối tuần sau, em nộp cho giáo sư cốvấn của lớp để chuyển cho Ban giám hiệu nhà trường”. Và thầy nói thêm: “Suất họcbổng này có giá trị lớn lắm! Em cố gắng hoàn thành các thủ tục càng nhanh càngtốt!”. Kết thúc buổi học hôm đó, trên đường cuôc bộ từ trường trở về nhà, tôimường tượng gương mặt mẹ tôi và các anh tôi rạng ngời niềm vui khi hay tin tôihọc hành giỏi giang, được Ban giám hiệu nhà trường chọn trao học bổng khôngquên hình dung vẻ hân hoan của thằng Cu Đen và thằng Cu Em lúc đón nhận cái điềuquan trọng mà tôi “công bố” với cả nhà! Hai đứa hắn sẽ phải “tâm phục khẩu phục”sức học của tôi. Đồng thời, hai đứa hắn cũng sẽ không dám hó hé so bì, xeo cạykhi tôi lén bỏ học đi chơi, hoặc tối đến chỉ ngồi ê a một lát rồi lẻn lên giườngngủ sớm. Tôi rất khoái với ý nghĩ đó. Và tôi cũng “phổng mũi” lúc nhớ tới thằngLý, thằng Đào, thằng Khương... Bọn hắn sẽ vô cùng ngỡ ngàng, ngạc nhiên đến“nghệt mặt” khi được thằng Cu Đen và thằng Cu Em khoe “Anh Năm tao học giỏi vàoloại... nhất! Ảnh vừa được nhà trường chọn trao học bổng... Chúng mày thấy cókhiếp không?”. Mải nghĩ ngợi lông bông nên tôi không cảm thấy bụng đói cồn càonhư thường lệ. Tôi đi bộ một mạch gần năm cây số về nhà giữa trưa nắng changchang...

Mọi chuyện hoàn toàn không đúng như tôi mường tượng. ThằngCu Đen và thằng Cu Em chẳng hiểu “học bổng” là gì, vì thế hai đứa hắn bỏ ngoàitai cái điều quan trọng mà tôi “công bố” với cả nhà! Còn mẹ và các anh tôi chưakịp mừng vui đã vội buồn xo! Mẹ nhìn tôi rất lâu rồi khẽ khàng bảo: “Gia đìnhta là đối tượng mà chính quyền tề ngụy ghi vào “sổ đen” theo dõi từ hồi mô tớichừ! Nhà ta không phải là gia đình quốc gia, Hội đồng xã Phước Kỳ không dễ dàngchi chứng thực để cho con được nhận học bổng! Con đừng có trông mong...”. Nghemẹ nói vậy, tôi tiu nghỉu như mèo cụt đuôi. Anh Ba tôi lên tiếng: “Ông Võ Du -Hiệu trưởng trường Trung học, là một trong những nhân vật chóp bu của đảng phái“Quần dài đen” ở quận. Ông ta không phản đối thì mấy tay Hội đồng xã chắc cũngkhông đến nỗi hẹp hòi với một đứa trẻ con như thằng “Cúc đẹt”! Mình cứ làm. Đượccũng tốt. Mà không được cũng chẳng sao!”. Mẹ tôi không nói gì, chỉ im lặng thởdài. Tôi cũng không còn hào hứng với suất học bổng “có giá trị lớn lắm” ấy nữa.Tôi đút tập hồ sơ biểu mẫu trong kẹt phên chỗ góc bàn học và nhanh chóng quênđi. Một hôm anh Ba tôi hỏi, tôi mới nhớ tới, lôi ra. Anh cẩn thận hướng dẫn tôiđiền những điều cần thiết vào chỗ trống, đồng thời kê khai kết quả học tập rồighi ngày tháng và ký tên. Xong, anh cười bảo: “Ngày mai, học hai giờ đầu, lúcra chơi, em xin phép giáo sư cố vấn chạy ù ra Hội đồng xã nhờ họ chứng thực vàđóng dấu cho. Chỉ có em đi thì họa may mới được...”. Tôi gật đầu.

Trường Trung học Tiên Phước ở mé sau cái dốc dài thoai thoảivà cách trụ sở Hội đồng xã Phước Kỳ khoảng bảy trăm mét. Nếu đi đường tắt bằngcách băng qua các xóm nhà dân thì chỉ cách xa độ nửa cây số. Sáng hôm ấy, giờra chơi, tôi xin phép giáo sư cố vấn lớp, đến Hội đồng xã.

Cả “mâm tề” đang đứng trước hiên trụ sở, vừa hút thuốc, vừanói cười rôm rả. Thấy tôi cầm tập hồ sơ bước đến, gã Xã trưởng hất hàm: “Mày làcon cái nhà ai? Tới đây có việc gì?”. Tôi đáp: “Cháu con ông Thái Nguyên Châuvà bà Võ Thị Hiền ở thôn Hữu Lâm. Cháu đến nhờ ông chứng thực vào tập hồ sơ nàyđể nộp cho Ban giám hiệu trường trung học Tiên Phước”. Gã Xã trưởng chỉ gã Xãphó an ninh và nói: “Con ông Thái Nguyên Châu thì đưa giấy tờ cho ông này xemxét!”. Gã Xã phó an ninh có nước da đen nhẻm như cột nhà cháy, người ngợm lạilùn tịt, bảo tôi đưa tập hồ sơ. Gã rút xấp giấy tờ đựng trong phong bì ra, nhìnlướt qua một lượt, mặt đanh lại: “Thằng này con Cộng sản! Vậy mà thằng cha VõDu có mắt cũng như mù, chọn hắn để trao học bổng của Chính phủ Quốc gia! Đúnglà chuyện trái khoáy, ngược đời!”. Gã Xã phó hành chính nhìn tôi rồi bảo với gãXã phó an ninh: “Trẻ con học giỏi, ngoan hiền thì khuyến khích... Hơn nữa, ôngVõ Du đã đồng ý thì ông cứ việc bút phê và đóng dấu! Hơi đâu mà câu mâu vặn vẹovới một đứa trẻ con?”. Gã Xã phó an ninh nổi quạu: “Ông bênh vực cho gia đình Cộngsản? Ông nên nhớ, nếu tấn công vào đây lần nữa như năm 1972 thì bọn chúng cũngchẳng tha cho những người ba phải như ông!”.

Không thèm cãi lại, gã Xã phó hành chính cười khẩy, bỏ đi.Gã Xã phó an ninh càng thêm bực tức. Gã xé đôi tập hồ sơ của tôi và nói: “Màyđem mà nộp cho thằng cha Võ Du...”. Tôi nhặt tập hồ sơ bị xé làm hai mảnh vàngó trân trân vào mặt gã Xã phó an ninh. Gã quát: “Mày dám nhìn tao như ơi nuốtsống vậy hả? Cút xéo ngay!”. Tôi chạy về đến trường đúng vào lúc tiếng trốngvang lên kết thúc giờ ra chơi. Gặp tôi ngoài cửa lớp, giáo sư cố vấn ngạc nhiênhỏi: “Hồ sơ của em sao lại thế này?”. “Thưa cô! Ông Xã phó an ninh không chứngthực mà còn xé cả hồ sơ... Ổng bảo, học bổng không cho con Cộng sản!”. Giáo sưcố vấn nén tiếng thở dài, an ủi tôi: “Đúng là “phép vua thua lệ làng”! Thôi, nhậnđược học bổng cũng tốt, mà không nhận được học bổng cũng chẳng sao, em ạ!”.Trưa hôm ấy, tôi về thuật lại mọi chuyện cho mẹ và anh Ba tôi nghe. Anh Ba tôicười. Còn mẹ tôi thở dài rồi nói: “Mẹ biết ngay mà...”.

NGƯỜI ĐÀN BÀ GIẢ DẠI GIẢ NGY...

Sau sự kiện “mùa thu giải phóng bảy hai”, bà con ở các khu dồnxã Phước Tiên siêng đi lễ chùa Tế Nam

hơn trước. Vào ngày rằm, mồng một, đạo hữu đem bánh trái,xôi chè, gạo nếp... tới chùa cúng Phật rất đông. Chính quyền tề ngụy cũng chẳngcấm đoán nên có không ít người tự nguyện ở lại làm công đức bằng cách phát vườntược, làm ruộng nương, trồng khoai, tỉa đậu... Bà Hai Xước tuy đã có tuổi nhưngvẫn tích cực giúp nhà chùa nấu cơm, xách nước, dọn rửa chén bát. Bà có người emgái tuổi ngoài ba mươi, mọi người thường gọi là cô Ba Lùng. Tôi không rõ chồngcô Ba Lùng làm gì, ở đâu; chỉ biết cô có đứa con gái cùng trang lứa với anh Bốntôi, tên Xin, bị thiểu năng trí tuệ, hay cười ngô nghê, nói giọng ồ ề y hệt ngườigià bị viêm phế quản lâu năm. Bà Hai Xước quen thân với mẹ tôi, lúc rảnh rỗihay tới chơi nhà. Và hai mẹ con cô Ba Lùng cũng coi gia đình tôi như chỗ bàcon, vô ra ăn ở thường xuyên.

Cô Ba Lùng nghiện thuốc lá nặng. Lúc nào trên môi cô cũngphì phèo điếu thuốc lá quấn bằng chính lá thuốc màu nâu sậm, to như ngón taycái, phả thứ khói khét lẹt bay mù mịt. Là người hay chuyện, cô luôn nói huyênthuyên đủ thứ trên trời dưới đất rồi cười hậc hậc nghe như xé vải. Ai cũng bảocô ruột để ngoài da và có tính khí thất thường. Nói thẳng ra, cô là người đànbà vừa ngây ngô khờ dại, lại vừa bộc trực, không biết tế nhị ý tứ gì cả! Ghét kẻnào, nói toạc móng heo kẻ đó, cho dù họ có ngồi trước mặt cũng thây kệ ! Đã thế,cô lại hay lý sự. Cứ cãi lấy được. Cãi đến bao giờ phần thắng thuộc về mình mớithôi! Có lần tôi chứng kiến cô ngang nhiên “đấu khẩu” với gã liên gia trưởngngay tại nhà tôi. Hôm ấy, gã liên gia trưởng đi quyên tiền mua quà bánh cấpphát cho trẻ con nhân dịp Tết trung thu sắp tới. Cô Ba Lùng cười hỏi: “Ông làliên gia hả? Úi chu cha! Liên gia là ác ôn số một đó nghe!”. Gã liên gia trưởngđỏ mặt tía tai quát: “Cô là ai mà lại dám ăn nói lung tung, coi chừng đi tù mọtgông!”. Cô Ba Lùng sừng sộ: “Bộ ông tưởng tôi sợ đi tù lắm hả?”. Và cô cười toetoét, khoe: “Nhà giam Chi cảnh sát quận tôi đã từng ăn dầm nằm dề ở đó rồinghe! Và tôi cũng nói cho ông biết, nếu bọn liên gia các ông không ác ôn thì mắcmớ chi bà con lại có câu ca “Bắt được Tổng thống thì tha, bắt được liên gia: chặtđầu!”? Ông trả lời được thì con Ba Lùng này xin chịu thua!”. Gã liên gia trưởngquày quả bước nhanh ra khỏi ngõ nhà tôi, miệng lầm bầm: “Đúng là đi không coigiờ nên mới gặp phải mụ đàn bà dở khùng dở điên...”.

Khác với em gái, bà Hai Xước hiền hậu, ăn nói nhỏ nhẹ. ChịNgôn - con bà, thoát ly đi kháng chiến. Vì vậy, chính quyền tề ngụy nghi ngờ,nhiều lần “Tên sát nhân mắt vằn tia máu” bắt bớ khảo tra bà một cách dã man tànbạo. Chẳng rõ bọn chúng đánh đập thế nào mà bà đi đứng lom khom như người bị gùlưng. Bà cười bảo với mẹ tôi: “Mấy thằng cảnh sát ác ôn quá chừng! Cứ đánh mỏitay lại hỏi. Và hỏi đến mỏi miệng lại đánh! Đánh đã thèm, hỏi đã thèm, bọnchúng lại dùng giày da đá vô háng, vô bụng... Nhưng trước sau như một, tôi cứnói không biết! Bọn chúng đánh miết, giam giữ miết, đâm ngán, buộc phải thảra...”. Và qua theo dõi, bọn chúng thấy bà chỉ là một lương dân như bao ngườikhác nên cho đi lại tự do. Còn cô Ba Lùng chính quyền tề ngụy hai xã Phước Tiênvà Phước Kỳ bí mật điều tra nhưng không phát hiện ra mối quan hệ “dây mơ rễ má”đáng ngờ với các gia đình có người thân tham gia cách mạng. Năm lần bảy lượtvào tù ra khám, cô đâm ghiền ở nhà giam hơn sống lang bang ở ngoài xã hội! Bọncảnh sát biết thế nên không thèm bắt cô ngồi tù. Là người vô gia cư, cứ tá túcnơi này ít hôm, nơi kia dăm bữa nửa tháng và tự nguyện làm không công cho ai chịunuôi cơm hai mẹ con cô. Hết ở nhờ các gia đình lính ngụy tại khu dồn PhướcTiên, hai mẹ con cô lại vô ở nhờ gia đình mấy gã Liên toán trưởng, Liên toánphó nhân dân tự vệ ở khu dồn Phước Lộc tại ngã ba bà Xù. Hằng ngày cô theo mọingười ra vùng giải phóng ở bên kia cầu Cà Đong tìm kiếm đồng nhôm phế liệu chiếntranh đem về bán lấy tiền sinh sống. Khi họ không muốn chứa chấp, tìm cách tốngkhứ đi thì hai mẹ con cô lại đến ở nhà tôi.

Cũng như mọi người, tôi đinh ninh cô Ba Lùng là người đàn bàdở khùng dở điên, dở ngây dở dại. Nhưng thực ra, đó chỉ là cái vỏ bề ngoài màcô khéo léo tạo ra để đánh lừa thiên hạ mà thôi! Tình cờ tôi biết được điều hệtrọng ấy vào một buổi trưa hè 1974. Từ khu dồn Phước Tiên cô lặn lội tới nhà mẹtôi thăm chơi. Vừa bước đến ngõ cô cất giọng oang oang: “Chị Hường ơi, chị Hường!Có thương con Ba Lùng thì còn cơm thừa canh cặn mau dọn cho hắn ăn với... Đóiquá trời rồi!”. Tiếp theo là chuỗi cười hậc hậc nghe như xé vải. Khi cô Ba Lùngvào nhà khiến tôi nhăn mũi. Mùi thuốc lá quấn khét lẹt trộn lẫn với mùi mồ hôinách và mùi chua khẳn của chiêc áo lá mà cô đang mặc đã lâu ngày chưa giặt tỏara nồng nặc. Dứt cơn ho sặc sụa vì thứ “mùi tổng hợp” do cô Ba Lùng mang tới,bà hàng xóm “cu dê đê” [46] đang ngồi chơi với mẹ tôi, vội đứng dậy cáo lui. CôBa Lùng cười hềnh hệch: “Răng chị không ở chơi? Tôi định hỏi chị, nhà có chuyệnchi làm cho tôi làm kiếm cơm ăn ít bữa? Xưa rày thất nghiệp, muốn được ngồi tù,nhưng xin hoài mà mấy thằng cha ấp trưởng, liên gia... ở xã Phước Tiên cứ lắc đầuquầy quậy!”. Nghe thấy thế, vừa từ chối “chẳng có việc chi làm” vừa gỡ tay côBa Lùng để đi như chạy về nhà. Thằng cu Đen và thằng cu Em xuống dưới ngõ bứtrêu chơi đá gà. Tôi giả vờ nằm ngủ trên chiếc võng đay. Mồm miệng nói cười rổnrảng, nhưng mắt cô Ba Lùng lại quan sát kỹ quanh vườn, quanh nhà. Và khi biếtchắc không có ai, cô Ba Lùng nhanh chóng lấy từ dây quai nón cời đưa cho mẹ tôimảnh giấy gấp làm nhiều bận và một tấm ảnh trắng đen cỡ nhỏ.

Thái độ khác thường của cô Ba Lùng khiến tôi nhớ lại nhữnghôm cô đến nhà mẹ tôi chơi, tới lúc trời chạng vạng tối, nhờ anh Ba tôi đưa quakhu dồn Phước Lộc. Hai cô cháu kẻ trước người sau, vừa đi vừa nói cười rổn rảng.Nhưng đến đoạn đường khuất gần giếng cô Mày, hai cô cháu lại thì thầm trao đổivới nhau điều gì đó có vẻ quan trọng lắm. Tôi bắt gặp nhiều lần do chăn trâu vềmuộn. Tuy nhiên, tôi cứ nghĩ là hai cô cháu lầm rầm khấn vái cho đỡ sợ ma khiqua truông vắng. Nào ngờ, xâu chuỗi các sự việc lại, tôi mới biết cô Ba Lùngkhông khùng mà cũng chẳng điên! Cô làm liên lạc cho cách mạng. Để tránh bại lộ,cô sống lang bang ở khắp nơi trong vùng bị tạm chiếm, tự nguyện làm mướn khôngcông cho những gia đình có người nhà tham gia chính quyền tề ngụy, vừa bí mậtkhai thác tình hình địch, vừa tạo cho mình những lớp vỏ bọc chắc chắn hơn. Vàcô đã qua mặt được “Tên sát nhân mắt vằn tia máu”. Dầu còn nhỏ tuổi nhưng tôi vẫnnhớ “vụ đụng độ” giữa cô với gã tại ngã ba bà Xù. Thấy tính khí cô Ba Lùng hoàntoàn trái ngược với bà Hai Xước, gã nghi ngờ có sự mờ ám vì lý do gì đó. Mộthôm gặp cô ở ngã ba bà Xù, gã ách lại khám xét. Cô không sợ đến tái mét mặt màynhư gã tưởng. Đứng giữa ngã ba đường, cô vừa lột áo quần vừa la oai oái: “Cộngsản chi cái con Ba Lùng dở điên dở khùng ni, hỉ? Các ông ưng ngó trong ngóngoài thì nói một tiếng, con Ba Lùng cởi hết cho coi, mắc mớ chi phải giả vờkhám xét để sờ chỗ ni, bóp nắn chỗ tê, cực rứa?”. Rồi cô cười hậc hậc nghe nhưxé vải... “Tên sát nhân...” và đám tay chân bị một phen bẽ bàng, ê mặt với bàcon làng nước...

Không được huấn luyện qua một trường lóp nhưng cô Ba Lùng sắmvai người đàn bà “manh manh chập chập” một cách hoàn hảo. Và bằng sự thông minhtài trí cô đã xử lý ổn thỏa nhiều tình huống “chết người như chơi” để sống“trơi đời” trong vùng bị tạm chiếm mà chính quyền tề ngụy không làm gì được!Khi quê hương Tiên Phước sạch bóng quân thù, cô vào chùa Tế Nam đón bà Hai Xướcvà hai chị em cùng ghé thăm mẹ tôi. Không ngờ đấy là lần cuối cùng tôi gặp “côBa Lùng dở khùng dở điên”. Bởi sau đó, cô về Tiên Thọ tham gia tấn công đồng cỏtrả lại màu xanh cho mộng đồng đồi nương và chẳng may vướng phải mìn, tử nạn.Năm tháng trôi qua. Nhưng tôi vẫn nhớ mãi cái dáng người thấp đậm và cái giọngcười hậc hậc nghe như xé vải của cô...