Di tích lịch sử, văn hóa Căng và Đồn Nghĩa Lộ là công trình thể hiện tình cảm, lòng biết ơn và truyền thống uống nước nhớ nguồn của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc vùng Mường Lò - Nghĩa Lộ đối với các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp - Mỹ.

Khu di tích đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1996. Di tích không chỉ là minh chứng lịch sử về truyền thống cách mạng hào hùng, lòng yêu nước của dân tộc mà còn là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng.

Di tích lịch sử văn hóa Căng và Đồn Nghĩa Lộ có diện tích 3,5 ha gồm 3 khu chính: khu mộ và đài tưởng niệm 9 tù chính trị đã hy sinh năm 1945 gắn với cuộc bạo động của tù chính trị yêu nước khi bị giặc Pháp giam tù tại đây; khu nhà bia khắc tên 403 anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp - Mỹ; khu tượng đài chiến thắng Nghĩa Lộ gắn với chiến dịch giải phóng Nghĩa Lộ năm 1952 mở màn cho chiến dịch Tây Bắc toàn thắng. Nhiều trường học trên địa bàn thị xã Nghĩa Lộ từ bậc học mầm non cho đến trung học phổ thông đều tổ chức cho học sinh lên thắp hương, tham quan di tích để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. 

Nhiều trường học tổ chức các buổi học trải nghiệm thực tế tại di tích trong chương trình bộ môn học lịch sử địa phương, các hoạt động ngoại khóa. Cô giáo Phạm Thị Thanh Hiền - Trường TH & THCS Lý Tự Trọng, thị xã Nghĩa Lộ cho biết: "Thông qua các buổi trải nghiệm thực tế này, các em tiếp thu tốt hơn, hiểu hơn về Căng và Đồn Nghĩa Lộ, nhất là Chiến dịch giải phóng Nghĩa Lộ. Từ đó tự bản thân các em có thể giới thiệu và tuyên truyền về khu di tích tới bạn bè, người thân, khách tham quan khi đến với Nghĩa Lộ”.

Anh Hoàng Văn Mầu - Bí thư Đoàn Trường Trung cấp Nghề dân tộc nội trú Nghĩa Lộ cho biết: "Trong năm học 2021 - 2022, Đoàn trường đã tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa tại Khu di tích Căng và Đồn Nghĩa Lộ như tổ chức 6 buổi lao động với 380 lượt đoàn viên tham gia; tổ chức được 2 lễ kết nạp đoàn cho 269 đoàn viên mới; tổ chức 2 buổi dâng hương, dâng hoa và huy động 30 đoàn viên thanh niên tham gia hoạt động thắp nến tri ân. Đây là những hoạt động cụ thể, thiết thực nhất để các em học sinh tìm hiểu về lịch sử cũng như góp phần nhỏ bé của mình thể hiện lòng biết ơn, đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc, từ đó bồi đắp thêm niềm tự hào dân tộc, lòng yêu nước và trách nhiệm của mình để xây dựng quê hương, đất nước”. 

Đặc biệt, các đoàn viên thanh niên thị xã Nghĩa Lộ đã thường xuyên tổ chức các hoạt động ý nghĩa tại Căng và Đồn Nghĩa Lộ, như vào dịp 27/7 hàng năm đều tổ chức đêm thắp nến tri ân các anh hùng liệt sĩ, tặng quà các gia đình chính sách, các thương bệnh binh tiêu biểu; tổ chức nhiều hoạt động lao động vệ sinh, trồng hoa, cây cảnh, thể hiện tấm lòng tri ân với các anh hùng, liệt sĩ.

Các thế hệ cựu chiến binh trên địa bàn thị xã, mặc dù không phải là những người được trực tiếp tham gia vào chiến thắng Nghĩa Lộ nhưng để tưởng nhớ những người đồng đội, dịp lễ, tết nào cũng tổ chức các đoàn đến dâng hương, dâng hoa. 

Ông Lò Văn Hem - cựu chiến binh tổ 1 ở phường Tân An chia sẻ: "Chúng tôi là những người lính chiến trường từng vào sinh ra tử mới thấy trân quý cuộc sống hòa bình đã đổi bằng máu thịt của quân và dân ta. Bởi vậy, vào những dịp tri ân chúng tôi đều trực tiếp đến Khu di tích để thắp nén tâm nhang tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ. Đồng thời, khi các nhà trường, Thị đoàn tổ chức các buổi giao lưu với các chủ đề về truyền thống "Bộ đội Cụ Hồ” hoặc các chiến dịch lịch sử, chúng tôi đều nhiệt tình tham gia kể chuyện lịch sử để các em hiểu hơn và tự hào hơn về lịch sử của quê hương, đất nước”.

Hằng năm, vào các dịp lễ tết, kỷ niệm các ngày lễ kỷ niệm lớn của dân tộc. Đảng bộ, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc thị xã Nghĩa Lộ, lực lượng vũ trang và nhân dân các dân tộc trên địa bàn đều đến dâng hoa, dâng hương tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ và ôn lại truyền thống cách mạng của dân tộc và quê hương tại Khu di tích lịch sử, văn hóa Căng và Đồn Nghĩa Lộ; tổ chức nhiều hoạt động có ý nghĩa tại khu tưởng niệm như bắn pháo hoa chào đón năm mới; tổ chức các sự kiện gặp mặt, giao lưu nhân chứng lịch sử nhân dịp kỷ niệm Chiến thắng Nghĩa Lộ; gặp mặt các gia đình thương binh, bệnh binh tiêu biểu nhân dịp 27/7... 

Để tỏ lòng thành kính và đời đời biết ơn các anh hùng liệt sĩ cũng như làm tốt công tác giáo dục truyền thống cách mạng trong cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, thị xã Nghĩa Lộ luôn quan tâm đầu tư tôn tạo, bảo tồn di tích, quy hoạch khuôn viên, trồng hoa ban, tạo cảnh quan xanh, sạch, đẹp, đưa Di tích lịch sử, văn hóa Căng và Đồn Nghĩa Lộ không chỉ là "địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng mà còn trở thành địa điểm du lịch ý nghĩa đối với du khách.