Nam Cao được biết đến là một nhà văn lớn của người nông dân Việt Nam, đặc biệt là người nông dân trước Cách mạng tháng Tám 1945. Nam Cao cũng vẫn cảm nhận được được những vẻ đẹp cao quý trong tâm hồn của họ trước bờ vực của cái đói, cái nghèo. Thông qua truyện ngắn “Lão Hạc” với nhân vật lão Hạc – dù có một hoàn cảnh bất hạnh và vô cùng đau đớn nhưng lão vẫn giữ được tình yêu thương đối với con trai lão và cả lòng tự trọng nữa.

Xây dựng lên nhân vật lão Hạc cũng như bao người nông dân Việt Nam khác phải đối mặt với cái nghèo, đối mặt với cái đói của cuộc sống cơ cực, tăm tối trước Cách mạng. Thế nhưng Nam Cao lại tinh tế hơn khi ông còn phát hiện ra được lão Hạc lại có những hoàn cảnh riêng vô cùng bất hạnh. Lão Hạc sống khổ và lại còn cô vợ lão chết sớm, thế rồi con trai lão phẫn chí vì nghèo khó quá không lấy được người mình yêu nên bỏ đi đồn điền cao su. Lúc này đây thì lão cũng chỉ có con Vàng là kỷ vật của con để làm bạn mà thôi. Cùng một lúc lão Hạc cũng phải đối mặt với biết bao nhiêu cái khổ. Đó là tuổi già, sự cô đơn, sự nghèo khó, ốm đau, bệnh taajtt,… Khi bán cậu Vàng thì lão vô cùng buồn và đau khổ “Mặt co rúm lại, những nếp nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra, cái đầu ngoẹo về một bên, cái miệng móm mém mếu như con nít” và rồi lão còn hu hu khóc trông thật tội nghiệp.

Lão Hạc hiện ra là một người cha vô cùng yêu thương con rất mực. Văn học Việt Nam cũng đã có biết bao nhiêu tác phẩm ca ngợi về tình phụ tử thế nhưng quả là thiếu sót khi không nhắc đến “Lão Hạc”. Lão Hạc vì thương con cho nên lão cũng đã chấp nhận đối mặt với sự cô đơn mà để con ra đi cho thỏa chí. Khi con đi rồi, thế rồi lão Hạc cũng lại dồn cả yêu thương vào con chó Vàng. Lão yêu quý con chó vàng vì đó là thứ duy nhất để lão bầu bạn. Và đây là kỷ vật duy nhất mà con trai lão để lại cho lão cho nên khi thấy nó thì lão Hạc như được thấy con mình vậy.

Lão Hạc cũng luôn luôn thương con đến độ chấp nhận cái đói thế rồi cả cái chết chứ không chịu bán đi mảnh vườn của con. Nếu như lão bán mảnh vườn thì chắc chắn rằng lão cũng sẽ đủ ăn tiêu để vượt qua thời khốn khó. Thế nhưng lão Hạc cũng lại lo khi con trai về không có đất sinh sống làm ăn. Lão đã nhận lấy cái chết rồi nhờ ông giáo giữ đất cho con. Thực sự người đọc cũng không thể không xúc động với tình cảm thương yêu con của lão.

Bên cạnh tình yêu thương với những người thân yêu thì lão Hạc còn là một người sống đầy tự trọng khi đứng trước cuộc đời nhiều cám dỗ và tội lỗi. Nếu như đặt vào hoàn cảnh như lão, thì người ta đã có thể ăn trộm hay ăn bám người khác giống như Binh Tư hay bà cụ trong “Một bữa no”,…thế nhưng với lão Hạc lão đã chọn lòng tự trọng và nhân phẩm. Để có thể giữ được lòng tự trọng của mình thì lão đã chọn cái chết. Không chỉ thế mà khi nhận được sự giúp đỡ của ông giáo nhưng lão vẫn cứ kiên quyết chối từ đến hách dịch. Thế rồi cũng chính cả Binh Tư khi thấy lão xin thì cứ nghĩ lão cũng đi ăn trộm. Ông giáo cũng thất vọng và nghĩ cuộc đời thật đáng buồn. Nhưng kết quả cuối cùng đó chính là cái chết của lão Hạc cũng đã khiến cho mọi người sửng sốt, lão Hạc thà chết chứ không bao giờ ăn vào mảnh vườn của con.

Khi mà lòng tự trọng của lão Hạc đã rực sáng nhất ngay khi thân xác lão đau đớn nhất. Lão Hạc đã chọn cái chết, một cái chết khốc liệt để cho tâm hồn mình được trong sạch, và để giữ được trọn vẹn tình nghĩa với tất thảy mọi người – kể cả với con chó Vàng tội nghiệp mà lão đau đớn khi phải bán nó đi. Khi chế lão cũng đã lo hết cho chính mình và để lại tuền cho con trai lão chứ đói khổ lão nhất định không ăn vào phần lão đã dành cho con.

Xây dựng nhân vật lão Hạc, nhà Nam Cao đã sử dụng nghệ thuật khắc họa nhân vật tài tình. Thông qua nhân vật lão Hạc, nhà văn đã thể hiện tinh thần nhân đạo tiến bộ sâu sắc của nhà văn. Ca ngợi vẻ đẹp của người nông dân trong xã hội cũ cho dù hoàn cảnh khó khăn, khi mà cái đói đè nặng thì họ cũng cứ vẫn giữ được lòng tự trọng và nhân phẩm của chính mình.