Sọ Dừa là một trong những truyện cổ tích vô cùng quen thuộc trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam.

Truyện kể về cuộc đời của Sọ Dừa, một nhân vật có ngoại hình xấu xí - đây là một trong những nhân vật phổ biến của thể loại truyện cổ tích. Các tác giả dân gian đã sử dụng các yếu tố tưởng tượng, kì ảo để kể về cuộc đời của nhân vật Sọ Dừa. Truyện mở đầu bằng mô-típ quen thuộc “ngày xưa”, “tại một làng nọ” có hai vợ chồng nghèo hiền lành, chăm chỉ nhưng đã ngoài năm mươi mà vẫn chưa có con. Một hôm, trời nắng to, người vợ vào rừng lấy củi cho chủ, khát nước quá không tìm thấy suối. Bà nhìn thấy cái sọ dừa bên cạnh gốc cây đựng đầy nước mưa, bà bưng lên uống, về nhà thì có mang. Chẳng bao lâu sau, bà sinh ra một đứa bé không chân không tay, tròn như một quả dừa nhưng lại biết nói. Rõ ràng sự ra đời của Sọ Dừa ở đây là kì lạ, trái với quy luật tự nhiên thông thường. Qua đó, tác giả dân gian muốn đề cập đến những người đau khổ, thấp hèn trong xã hội xưa, vẻ ngoài xấu xí, nhân dân nhận thức sâu sắc về số phận và địa vị xã hội của mình.

Khi trưởng thành, Sọ Dừa xin mẹ cho đi chăn bò ở nhà phú ông. Cậu chăn bò rất giỏi, con nào con nấy bụng no căng. Không chỉ vậy, Sọ Dừa có tài thổi sáo rất hay. Nhân vật Sọ Dừa cũng mang đặc điểm của các nhân vật có ngoại hình xấu xí trong truyện cổ tích là có tài năng hơn người. Truyện tiếp tục thú vị hơn khi đến mùa gặt, người giúp việc trong nhà phú ông phải ra đồng làm việc hết. Vì vậy, ba cô con gái của phú ông phải thay phiên nhau đưa cơm cho Sọ Dừa. Nhưng cách đối xử của họ với Sọ Dừa là hoàn toàn khác nhau. Hai cô chị ác nghiệt kiêu kỳ, chỉ có cô út là đối đãi tử tế với Sọ Dừa. Cô út đem lòng yêu mến, có của ngon vật lạ đều giấu đem cho chàng. Nhân vật cô út được xây dựng đại diện cho những con người có phẩm chất tốt đẹp - hiền lành, tốt bụng. Cô đã đem lòng cảm mến tài năng và vẻ đẹp bên trong của Sọ Dừa.

Cuối mùa ở, Sọ Dừa đòi mẹ đến hỏi con gái phú ông làm vợ. Phú ông đưa ra lễ vật thách cưới rất nặng gồm một chĩnh vàng cốm, mười tấm lụa đào, mười con lợn béo, mười vò rượu tăm. Đến ngày cưới, Sọ Dừa đã chuẩn bị đủ lễ vật cho mẹ mang sang nhà phú ông. Trong ngày cưới, Sọ Dừa trở về hình dáng con người là một chàng trai khôi ngô tuấn tú khiến tất cả mọi người đều kinh ngạc, còn hai cô chị thì vừa ghen vừa tức. Cuộc sống của hai vợ chồng Sọ Dừa rất hạnh phúc, Sọ Dừa học hành chăm chỉ đỗ trạng nguyên và được vua cử đi sứ. Có thể thấy, việc thay đổi hình dạng và đỗ trạng nguyên của Sọ Dừa đã thể hiện mơ ước đổi đời của nhân dân lao động với những con người hiền lành, tốt bụng.

Lúc này, một biến cố lại xảy đến, trong thời gian Sọ Dừa đi sứ, hai cô chị sinh lòng đố kị, bày mưu hãm hại em gái. Hai cô chị rủ em chèo thuyền ra biển chơi, rồi đẩy em xuống nước. Cô út bị một con cá kình nuốt chửng vào bụng. Sẵn có con dao mà Sọ Dừa đưa cho cô rạch bụng nó, con cá chết xác dạt vào hòn đảo. Nhờ có những đồ vật mà Sọ Dừa đưa cho, cô út sống sót trên đảo hoang. Sọ Dừa gặp lại vợ trên đảo hoang, hai vợ chồng đoàn tụ. Còn hai cô chị vì xấu hổ bỏ đi biệt xứ. Kết thúc của câu chuyện đã thể hiện niềm tin của nhân dân ta rằng cái thiện luôn chiến thắng cái ác.

Như vậy, truyện cổ tích Sọ Dừa là một tác phẩm giàu ý nghĩa, gửi gắm bài học nhân văn cao đẹp.