Để xác định hóa trị của một nguyên tố, có thể sử dụng các quy tắc sau:

- Quy ước: Để đơn giản hóa việc xác định hóa trị, ta thường chọn hóa trị của nguyên tử hydro (H) là I và oxi (O) là II.

- Xem xét số lượng liên kết của nguyên tố đó với nguyên tử hydro (H): Số liên kết này sẽ cho biết hóa trị của nguyên tố đó.

Ví dụ:

+ Trong hợp chất HCl, nguyên tử clo (Cl) liên kết với một nguyên tử hydro (H), vì vậy hóa trị của clo là I.

+ Trong hợp chất CH4, nguyên tử cacbon (C) liên kết với bốn nguyên tử hydro (H), do đó hóa trị của cacbon là IV.

+ Trong hợp chất NH3, nguyên tử nitơ (N) liên kết với ba nguyên tử hydro (H), vì vậy hóa trị của nitơ là III.

+ Trong hợp chất H2O, nguyên tử oxi (O) liên kết với hai nguyên tử hydro (H), do đó hóa trị của oxi là II.

- Xem xét số lượng liên kết của nguyên tố đó với nguyên tử oxi (O): Nếu có liên kết với oxi, số liên kết này cộng thêm vào hóa trị hiện tại của nguyên tố đó.

Ví dụ:

+ Trong hợp chất K2O, nguyên tử kali (K) liên kết với hai nguyên tử oxi (O), nhưng do oxi có hóa trị II, nên hóa trị của kali vẫn là I.

+ Trong hợp chất BaO, nguyên tử bari (Ba) liên kết với một nguyên tử oxi (O), do oxi có hóa trị II, nên hóa trị của bari cũng là II.

+ Trong hợp chất SO2, nguyên tử lưu huỳnh (S) liên kết với hai nguyên tử oxi (O), nhưng do oxi có hóa trị II, nên hóa trị của lưu huỳnh là IV.

- Xem xét hóa trị của các nhóm nguyên tử có trong hợp chất.

Ví dụ:

+ Trong hợp chất HNO3, nhóm nitrat (NO3) có một liên kết với nguyên tử hydro (H), vì vậy hóa trị của nhóm nitrat là I.

+ Trong hợp chất H2SO4, nhóm sulfat (SO4) có hai liên kết với nguyên tử hydro (H), do đó hóa trị của nhóm sulfat là II.

+ Trong hợp chất H3PO4, nhóm phosphate (PO4) có ba liên kết với nguyên tử hydro (H), vì vậy hóa trị của nhóm phosphate là III.