Nguyễn Du không chỉ là bậc thầy về ngôn ngữ trong việc miêu tả tâm lý nhân vật mà còn là “họa sĩ” vẽ tranh bằng chữ. Đoạn trích “Cảnh ngày xuân” trích Truyện Kiều là một ví dụ điển hình. Người đọc phải khâm phục và ngưỡng mộ khả năng quan sát cũng như những nét vẽ tài hoa của Nguyễn Du. Bức tranh ngày xuân hiện lên với những nét đẹp tươi mới, tràn đầy sức sống nhất.
Có thể nói mùa xuân là đề tài bất tận trong thi ca, khơi nguồn cảm hứng cho rất nhiều nghệ sĩ. Mỗi người có một cảm nhận riêng về mùa xuân. Đối với Nguyễn Du, mùa xuân gắn với cảnh vật và con người, với những ngày lễ truyền thống của dân tộc Việt Nam. Bao trùm lên cả đoạn thơ này là một bức tranh thiên nhiên đẹp, hữu tình nhưng có nhuốm màu buồn khi ngày đã ngả về chiều hôm.
Những câu thơ đầu được sử dụng với chất liệu ngôn ngữ đẹp như tranh, sự mượt mà của câu chữ đã tạo nên sự mượt mà của cảnh sắc thiên nhiên khi xuân về:
Ngày xuân con én đưa thoi
Thiều quang chin chục đã ngoài sáu mươi
Cỏ non xanh rợn chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa
Một không gian đầy chất thơ, thi vị và hữu tình biết bao nhiêu. Sự rộng lớn của đất trời khi mùa xuân về được diễn tả một cách tinh tế và tràn ngập niềm vui. Cánh én chính là báo hiệu cho mùa xuân về, một mùa gợi lên sự ấm áp, sự sống căng đầy và niềm vui trọn vẹn. Với từ ngữ “đưa thoi” vừa gợi lên khung cảnh bầu trời tràn ngập cánh én, vừa diễn tả sự trôi đi quá nhanh của thời gian. Có phải chăng ý niệm về thời gian của Nguyễn Du có phần giống với Xuân Diệu, thời gian trôi đi nhanh, mùa xuân và tuổi trẻ cũng trở nên chông chênh hơn. Đồng nghĩa với thời gian trôi đi, tuổi trẻ trôi đi thì đời người bỗng nhiên ngắn lại.
Trong lúc đấy, chỉ với hai nét vẽ Nguyễn Du như vẽ lên trang giấy một bức tranh thiên nhiên mùa xuân đẹp tuyệt vời. NGhệ thuật điểm xuyết chấm phá đã được sử dụng dứt điểm, khiến cho câu thơ trở nên mềm mại và căng tràn sức sống hơn. Màu xanh của cỏ non tạo nên sự tươi mới và tinh khiết của đất trời. Từ “rợn” vừa tả cái xa, vừa gợi cái rộng lớn của mùa xuân, của cảnh vật khi xuân về. Nó làm cho câu thơ như được ngân dài ra, bứng sang lên sức sống tràn đầy Trên nền xanh của cỏ, của bầu trời có điểm xuyết “một vài bông hoa” trắng tinh khiết. CHính sự điểm xuyết này khiến cho cả bài thơ như bừng lên một sức sống mãnh liệt, khó có thể dập tắt.
Có thể nói với chỉ 4 câu thơ này, Nguyễn Du như người họa sĩ tài hoa vẽ nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp, có sự giao thoa và hòa quyện giữa đất và trời. Không khí mùa xuân, hương sắc mùa xuân và cả ý vị mùa xuân cứ thế tràn ra trong từng câu thơ đẹp như vậy.
Không khí mùa xuân như tươi đẹp hơn với lễ hội tảo mộ tháng Ba:
Thanh minh trong tiết tháng ba
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh
Có lẽ không khí vui tươi, tưng bừng, phấn khởi của con người trong dịp đi tảo mộ thật sự khiến cho người đọc như sống lại với không khí những ngày xuân tươi mới nhất. Con người cũng hiện lên như tô điểm thêm bức tranh ngày xuân tươi đẹp đó
Dập dìu tài tử giai nhân
Ngựa xe như nước áo quần như nêm
Mùa xuân là dịp để “tài tử giai nhân” được vui chơi, giãi bày tâm sự với nhau. Có vẻ như mùa xuân là thời điểm thích hợp cho chuyện tình yêu nảy nở, cho những yêu thương còn bỏ ngỏ được phép căng trào ra. Hình ảnh “ngựa xe”, “áo quần” gợi lên sự tấp nập, nhộn nhịp và huyên náo. Nguyễn Du đã rất tài tình khi sử dụng một loạt hình ảnh có tính chất gợi hình, ảnh tả khiến cho người đọc có cảm giác như đang bước vào không khí của mùa xuân.
Ngổn ngang gò đống kéo lên
Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay
Những phong tục tập quán khi mùa xuân về, khi được đi tảo mộ đã được Nguyễn Du vẽ lên chân chất, mộc mạ, gợi nhớ và gợi thương. Đó chính là tấm lòng thành kính hướng về quá khứ với một sự biết ơn chân thành nhất. Hai câu thơ này thực sự khiến người đọc xúc động khi nhớ về những người đã khuất, những người tạo dựng nên cuộc sống hiện nay của chúng ta.
Tuy nhiên những câu thơ cuối dường như cảnh vật và con người trở nên buồn vã và đìu hiu hơn:
Tà à bóng ngả về tây
Chị em thơ thẩn dan tay ra về
Bước dần theo ngọn phong khê
Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh
Nhịp thơ trở nên nhẹ nhàng, trầm bổng khiến cho tâm trạng của con người trở nên nặng nề và buồn rầu hơn. Với từ láy “tà tà” đã phần nào gợi tả thời gian đã xế chiều và không gian dường như tĩnh mịch và ảm đạm hơn. Mỗi bước chân cũng trở nên nặng nề hơn khi màn đêm sắp buông xuống, con người cũng cảm nhận được một nỗi buồn nào đó len vào trongt trái tim. Tâm sự của con người như nhuốm vào cảnh sắc thiên nhiên, khiến cho nó trở nên tiêu điều và xơ xác hơn.
Có thể nói dù cảnh trong thơ Nguyễn Du buồn hay vui thì vẫn mang phong vị riêng của nhà thơ. Đoạn trích “Cảnh ngày xuân” là một ví dụ điển hình như thế. Bức tranh ngày xuân vui tươi, rộn rang, náo nức và có chút buồn phiền được Nguyễn DU khắc họa thành công với sự cảm nhận tinh tế cũng như sự tài hoa trong cách dụng công xây dựng ngôn ngữ.

Việt Nam là nước thuần nông, có vốn văn hóa vô cùng phong phú và đa dạng, một trong số đó có thể kể đến đó chính là những lễ hội. Nguyễn Du đã đưa những truyền thống văn hóa dân tộc vào một tác phẩm vô cùng nổi tiếng của mình, đó là Truyện Kiều, đặc biệt thể hiện rõ nét qua đoạn trích Cảnh ngày xuân.
Nhắc đến mùa xuân người ta thường liên tưởng đến không gian sự sống, không gian sinh sôi nảy nở của vạn vật trong tự nhiên. Thiên nhiên trong thơ NGuyễn Du không chỉ thể hiện được những đặc tính về sự sống ấy mà còn được thi vị thành một bức tranh mùa xuân tuyệt sắc, thu hút sự chú ý của người đọc, người nghe:
“Ngày xuân con én đưa thoi
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi
Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”
Nguyễn Du đã đưa vào trong thơ mình những hình ảnh được xem là biểu tượng của mùa xuân, đó chính là những cánh én chao liệng, là những luồng ánh sáng rực rỡ của ngày xuân. Mùa xuân tuy đẹp nhưng cũng chỉ tồn tại trong những khoảnh khắc ngắn ngủi, nó trôi nhanh tựa thoi đưa “Ngày xuân con én đưa thoi”, thời gian cũng nhanh chóng đến tháng cuối cùng của mùa xuân “Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi”.
Cảnh sắc thiên nhiên trong bức tranh mùa xuân của Nguyễn Du vô cùng độc đáo, sáng lên bởi màu của sự sống, của sự thanh khiết. Đó chính là những đám cỏ xanh tươi, trải dài đến cuối chân trời, là những cánh hoa lê mỏng manh, tinh khiết dưới ánh nắng của ngày xuân “Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”.
“Thanh minh trong tiết tháng ba
Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh
Gần xa nô nức yến anh
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân”
Thanh minh là lễ hội tiêu biểu của mùa xuân, nó thường diễn ra vào tháng ba hàng năm, đây là dịp để những người thân trong gia đình cùng nhau đi tảo mộ, sửa sang lại phần mộ của gia đình mình, cũng là thời điểm diễn ra những lễ hội đầy sôi động, thu hút sự tham gia của đông đảo mọi người, đặc biệt là những người trẻ. Trong lễ hội mùa xuân này, khắp nơi gần xa đều tấp nập người qua kẻ lại cùng rủ nhau đi trảy hội. Chị em Thúy Kiều cũng không nằm ngoài không khí tấp nập đó mà náo nức chuẩn bị quần áo chơi xuân.
“Dập dìu tài tử giai nhân
Ngựa xe như nước áo quần như nêm
Ngổn ngang gò đống kéo lên
Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay”
Khắp nơi đều có tiếng nói cười, kẻ qua người lại đầy tấp nập tạo ra không gian nhộn nhịp của lễ hội ngày xuân. Những thanh niên nam nữ rủ nhau trảy hội, đây không chỉ là thời gian để thưởng ngắm cảnh sắc tươi đẹp của đất trời mà còn là cơ hội để kết bạn, kết đôi nam nữ, bởi vậy ai cũng mang trong mình sự náo nức, mong chờ. Trái với không khí náo nhiệt của những người đi chơi xuân, bên những con đường lớn là hình ảnh những tiền giấy được đốt nghi ngút cho người đã khuất.
Đoạn trích Cảnh ngày xuân của Nguyễn Du đã tái hiện lại không khí đầy náo nhiệt của lễ hội Thanh min cũng như sự náo nức, sục sôi của những thanh niên nam nữ khi tham gia trảy hội. Bức tranh mùa xuân cũng hiện lên tươi đẹp rực rỡ mà không kém phần chân thực.