- Căn cứ chủ yếu để xác định chủ đề là dựa vào các thành tố cơ bản tạo nên nội dung tác phẩm (cốt truyện, chi tiết, nhân vật, sự kiện, xung đột, mạch cảm xúc chủ đạo,…); trong đó, cốt truyện đơn tuyến, đa tuyến, số lượng và tính chất nhân vật,… giúp người đọc phân biệt chủ đề chính, chủ đề phụ,…

- Đề tài tác phẩm cũng là một căn cứ, nhờ việc xác định tác phẩm viết về cái gì, có thể xác định được vấn đề cơ bản của tác phẩm (chủ đề).

- Một số nhan đề của tác phẩm cũng có thể là căn cứ để xác định chủ đề. Ví dụ, từ nhan đề Đoạn trường tân thanh (Tiếng kêu đứt ruột mới) người đọc có thể suy đoán được chủ đề của Truyện Kiều.