Bài thơ "Ngắm trăng" là một trong những tác phẩm đặc sắc của Hồ Chí Minh, được sáng tác trong hoàn cảnh tù đày ở Trung Quốc vào năm 1942. Đây là một bài thơ tứ tuyệt mang đậm phong vị cổ điển, nhưng đồng thời cũng thể hiện sâu sắc tâm hồn lạc quan, yêu thiên nhiên và tinh thần thép của vị lãnh tụ vĩ đại.

Nguyên văn bài thơ:

Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ;
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.

Phân tích chi tiết:

Mở đầu bài thơ, Hồ Chí Minh đã thẳng thắn nêu lên hoàn cảnh ngặt nghèo của mình trong hai câu đầu:

"Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ."

Trong thơ cổ, thường có rượu và hoa làm bạn khi ngắm trăng. Thế nhưng, trong hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt, Bác không có những thú vui tao nhã đó. Tuy nhiên, dù không có rượu, không có hoa, nhưng trước vẻ đẹp của thiên nhiên, của ánh trăng đêm, tâm hồn người thi sĩ vẫn không thể "hững hờ". Hai câu thơ mở đầu vừa thể hiện hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn, vừa cho thấy niềm say mê với cái đẹp của thiên nhiên không hề giảm sút dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào.

Trong hoàn cảnh lao tù, thay vì bị sự khắc nghiệt của nhà tù đè nặng, Hồ Chí Minh lại hướng lòng mình về thiên nhiên, về trăng sáng. Điều này thể hiện tâm hồn thanh cao, vượt lên trên hoàn cảnh của Bác. Đối với Người, thiên nhiên luôn là nguồn cảm hứng lớn, giúp vượt qua những khó khăn, đau khổ.

Hai câu cuối của bài thơ tiếp tục diễn tả mối tương giao giữa nhà thơ và ánh trăng:

"Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ."

Hình ảnh “người ngắm trăng” và “trăng nhòm nhà thơ” tạo nên một sự giao hòa tuyệt đẹp giữa thiên nhiên và con người. Trăng là biểu tượng của tự do, của cái đẹp vĩnh cửu, và nó luôn tự do soi chiếu dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Còn người tù – Hồ Chí Minh – dù bị giam cầm trong không gian chật hẹp của nhà lao, nhưng tâm hồn ông vẫn vượt qua mọi rào cản, để ngắm nhìn trăng, cảm nhận cái đẹp từ thiên nhiên. Sự tương tác giữa trăng và người như khẳng định rằng: dù bị giam cầm về thể xác, nhưng tinh thần và tình yêu thiên nhiên của Hồ Chí Minh không bao giờ bị khuất phục.

Qua hai câu thơ này, ta thấy rõ tinh thần lạc quan và nghị lực phi thường của Bác. Dù bị giam giữ, ông vẫn giữ vững tâm hồn tự do, trong sáng. Thậm chí, ông còn hình dung ra hình ảnh trăng “nhòm” vào ngắm mình, điều này không chỉ tạo ra nét hài hòa giữa con người và thiên nhiên mà còn thể hiện trí tưởng tượng phong phú, tinh thần tự do bất diệt của Hồ Chí Minh.

"Ngắm trăng" không chỉ là một bài thơ miêu tả cảnh thiên nhiên, mà còn là bức tranh tâm hồn của một con người luôn yêu cái đẹp, yêu tự do và luôn vượt qua những nghịch cảnh khắc nghiệt nhất. Với hình thức thơ tứ tuyệt ngắn gọn, súc tích, Hồ Chí Minh đã gửi gắm tinh thần tự do, khát vọng hướng tới cái đẹp, và đặc biệt là sự lạc quan, kiên cường trong mọi hoàn cảnh khó khăn.

Bài thơ "Ngắm trăng" đã cho thấy một tâm hồn thi nhân tràn đầy sức sống và tinh thần thép của người chiến sĩ cách mạng. Dù trong cảnh tù ngục, Người vẫn ngắm trăng, vẫn thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên với tâm thế thanh thản, tự tại.