Đất nước ta đã trải qua biết bao năm tháng đối mặt với chiến tranh, bao năm kiên cường chống lại giặc thù. Nhắc đến dân tộc Việt không thể không tự hào nhắc đến truyền thống yêu nước sâu sắc của nhân dân. Ca dao dân ca Việt vì thế mà đóng vai trò rất quan trọng trong kho tàng văn học dân tộc, đặc biệt là ca dao về tình yêu quê hương đất nước, con người đã được lưu truyền qua bao đời.
Ca dao Việt Nam không chỉ có nội dung phong phú mà còn rất đa dạng về hình thức thể hiện. Một cách thức thể hiện khá phổ biến và thân quen đó là hình thức đối đáp, mượn lời nói chuyện giữa trai gái để thể hiện tình yêu quê hương.
Ở đâu năm cửa nàng ơi…
Thành Hà Nội năm cửa chàng ơi…
Phần đầu là câu hỏi của chàng trai và phần sau là lời đáp lại của cô gái. Đôi trai gái ấy như đang thử tài nhau về tri thức, khả năng hiểu biết, kiến thức lịch sử, địa lý. Họ đều hiểu rõ câu trả lời bởi họ rất am hiểu và rất yêu mến quê hương mình. Họ đề cập đến nhiều địa danh, danh lam thắng cảnh thiên nhiên, di tích lịch sử, văn hóa của đất nước. Bên cạnh tình yêu trai gái, họ đang chia sẻ với nhau tình yêu quê hương đất nước và niềm tự hào về vẻ đẹp mênh mông hùng vĩ trên khắp mọi miền tổ quốc.
Tình đoàn kết và tính cộng đồng của nhân dân ta còn được thể hiện trong những câu ca dao mở đầu bằng từ “ rủ nhau”. Ví như câu ca dao sau:
Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn.
Hồ Hoàn Kiếm là di tích lịch sử, văn hóa gắn liền với truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, là nơi Rùa vàng ngoi lên đòi thanh gươm thần đã giúp Lê Lợi đuổi giặc Minh. Câu thơ như thể là một lời mời, lời giới thiệu mọi người đến thăm quan Hồ Gươm, thưởng thức vẻ đẹp hòa quyện giữa vẻ đẹp thuần túy của thiên nhiên đất trời với vẻ đẹp linh thiêng như chính bề dày thời gian nơi đây vậy. Ta có thể hình dung lên đôi mắt sáng lấp lánh lên của những người dân đang mời gọi, “rủ” ta đến với nơi đây cùng với niềm tự hào về truyền thống lịch sử vẻ vang của dân tộc từ sâu thẳm ánh mắt. Hơn thế nữa, câu “ Hỏi ai gây dựng nên non nước này?” như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà khéo léo tình cảm về sự biết ơn, trân quý và phát huy những truyền thống quý báu từ những thế hệ đi trước.
Đường vào xứ Huế lúc nào cũng rất đẹp và rất nên thơ. Non xanh nước biếc gợi vẻ thanh mát, trong lành và có phần mộng mơ. Cảnh thiên nhiên tuyệt sắc qua đôi mắt thi nhân thật thuần khiết, trong trẻo và khoáng đạt. Nó tuyệt đẹp như thế nên khiến người ta bỡ ngỡ, lầm tưởng như cảnh trong bức họa, mơ hồ hư ảo chứ không phải cảnh thật nữa, ví như “non xanh nước biếc như tranh họa đồ”. Câu ca dao “ ai vô xứ Huế thì vô” như thể lời trách cứ, hờn dỗi dễ thương của người con gái, nhưng thực chất là lời mời nhẹ nhàng mà kín đáo và thật lòng. Chỉ khi mến khách người ta mới mời họ đến chơi. Câu thơ chứng tỏ được tấm lòng dân Huế, dịu dàng và mến khách, qua đó còn có tình yêu sâu nặng đối với quê hương.
Thân em như chẽn lúa đòng đòng
Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.
Câu ca dao miêu tả vẻ đẹp của cô gái thôn quê- tượng trưng cho con người Việt Nam. Cô gái mặc dù nhỏ nhắn về dáng hình nhưng không hề bị lấp bởi cánh đồng bát ngát mênh mông mà đâu đó còn phảng phất sự nắm trọn của bàn tay con người- cô gái nhỏ bé ấy là người làm ra cánh đồng. Ánh nắng và màu vàng óng của cánh đồng lúa chín “đòng đòng” như đang hấp thu vẻ đẹp tinh hoa của đất trời và hội tụ lên bóng hình nhỏ nhắn ấy. Dường như ta có thể nhìn thấy nụ cười tỏa sáng như ánh mai rực rỡ. Ngoài ra câu ca dao còn có một cách hiểu khác, đây là lời tâm tình của cô gái. Đứng trước cảnh sắc thiên nhiên rộng lớn của đất trời, cô gái cất lên những tiếng than phiền về thân phận nhỏ bé, trôi nổi vô định và mỏng manh như đang “phất phơ giữa trời”. Dẫu vậy, câu ca dao đã thể hiện được tình yêu quê hương và cảnh sắc đất nước của những con người nơi đây.
Nếu có thể ví ca dao dân ca về tình yêu quê hương đất nước với một điều cụ thể, không hề trừu tượng, xin ví với người mẹ. Bởi lẽ khi chúng ta được sinh ra, thứ đầu tiên ta nhìn thấy là tia sáng trên đất quê hương và đó cũng là nơi ta chôn rau cắt rốn. Từng câu ca dao ru ta đi vào giấc ngủ, che chở và nuôi dưỡng tâm hồn ta như bàn tay người mẹ. Khi ta chết đi, thân xác và tâm hồn ta lại quay trở về với đất mẹ. Bởi vậy mà tình yêu quê hương đất nước luôn luôn tồn tại trong trái tim mỗi con người. Chúng ta hãy trân trọng nó, nâng niu và phát huy nó hết mức có thể để tình yêu đối với quê hương đất nước luôn đong đầy.