(2) Hồ Gươm

Đêm 30, Ngọc Hoàng sau khi nghe các Táo trình bày, liền nảy ra một sáng kiến.

Ngọc Hoàng (NH) : – Nam Tào, Bắc Đẩu, 30 Tết rồi, ta muốn xuống trần thưởng thức tết hạ giới xem sao.

Nam Tào (NT) – Bắc Đẩu (BĐ) : – Bẩm Ngọc Hoàng, vậy Bệ hạ muốn đi đầu ạ ?

NH : – Ta nghĩ rồi, đêm nay hồ Hoàn Kiếm là nơi thích hợp nhất cho ta thưởng ngoạn. Vậy ta hổi các khanh có ai biết gì về cái hồ đó không ? Nam Tào, ngươi hiểu rộng chắc biết.

NT : – Thưa Bệ hạ, thần không biết rõ về hồ Hoàn Kiếm ạ.

NH : – Còn Bắc Đẩu, ngươi thì sao ?

BĐ : – Thưa, thần cũng không rõ lắm.

NH : – Các ngươi thật chán, đến cả di tích nổi tiếng cũng không rõ, hỏi các ngươi biết gì ? Đi chơi mà cũng không biết đi chơi cái gì thì buồn quá!!!

NT – BĐ : – Thưa, chúng thần đã có cách.

NH : – Cách gì ?

NT – BĐ : – Bệ hạ cứ cho truyền Táo du lịch vào chầu, chắc là ông ấy rõ.

NH : – Được, truyền Táo du lịch.

Táo du lịch (TDL) bước uào chầu.

TDL : – Ngọc Hoàng vạn tuế, vạn vạn tuế!

NH : – Miễn lễ chọ khanh.

TDL : – Bẩm! Thưa Bệ hạ truyền thần có việc gì ạ?

NH : – Ta muốn đi chơi đêm Hồ Gươm, khanh nghĩ sao?

TDL : – Dạ bẩm Ngọc Hoàng, đó là ý kiến rất hay, tuy nhiên…

NH : – Tuy nhiên sao ?

TDL : – Đêm 30 hồ Hoàn Kiếm đông lắm vì năm nào tại đây cũng tổ chức bắn pháo hoa chào mừng xuân mới, e rằng Ngọc Hoàng xuống đó sẽ bị chen lấn xô đẩy, không thể xem được gì. Thần đề nghị ngày mai – mùng một ta hãy đi, sẽ vắng hơn nhiều ạ.

NH : – Chuẩn tấu.

Sáng hôm sau, mùng một Tết.

TDL : – Khởi bẩm Ngọc Hoàng, đây chính là Hồ Gươm.

NH : – ừ, thế nhưng ngươi có biết rõ về hồ này không ?

TDL : – Thưa, việc này Bệ hạ khỏi phải nói, hằng năm Hồ Gươm chính là điểm thu hút hàng triệu du khách trong và ngoài nước đến tham quan, cho nên đây là công việc sở trường của thần. Nếu Ngọc Hoàng không chê thì thần xin tình nguyện làm hướng dẫn viên du lịch cho Bệ hạ.

NH (gật gù) : – Vậy thì ta yên tâm rồi.

TDL : – Thần xin được bắt đầu. Thưa Bệ hạ, Hồ Gươm khá nhổ so với các hồ trong thành phố Hà Nội, có chu vi 1800 mét, diện tích 60 000 mét vuông, nằm ở Quận Hoàn Kiếm, một trong những quận thuộc trung tâm thành phố. Hồ giáp với đường Đinh Tiên Hoàng, Lê Thái Tổ, Hàng Khay. Hồ tuy nhỏ nhưng lịch sử của Hồ Gươm thì khá là dài đấy ạ, vì thế thần mới gọi Hồ Gươm là một chứng nhân lịch sử của Hà Nội.

NH : – ừ, ta thấy cũng có lí.

TDL: – Thưa Bệ hạ, từ thời cổ, vùng Hồ Hoàn Kiếm vốn nằm trong dòng chảy của sông Hồng. Về sau, sông đổi dòng dịch sang phía đông do các bằi phù sa bồi lên phía bắc và phía đông nên trở thành hồ rộng, dài đến tận đông nam thành phố (cuối Hàng Chuối, Lò Đúc ngày nay). Trên Hồng Đức đổ bản năm 1490 vẫn còn thấy hồ thông với sông Hồng đấy ạ. Nước Hồ Gươm không chỉ xanh trong bốn mùa khác nhau mà xanh quanh năm, nên xưa kia hồ còn có tên là Lục Thuỷ. Tuy bây giờ nước hồ đã hơi đổi màu do ô nhiễm môi trường. Tới thế kỉ XV, do sự tích Lê Lợi trả gươm cho Rùa thần nên từ đó Hồ Gươm được gọi là hồ Hoàn Kiếm, Bệ hạ đã nghe sự tích này chưa ạ ?

NH : – Chưa, ngươi kể ta nghe đi.

TDL : – Vâng, chuyện kể rằng, Lê Lợi trước khi khởi nghĩa bắt được một thanh gươm. Thanh gươm ấy luôn ở bên ông trong suốt mười năm chinh chiến đánh quân Minh đô hộ. Khi giặc tan (1427), ông về Thăng Long (bây giờ là Hà Nội). Ông ngồi thuyền dạo chơi trên hồ, Rùa thần hiện lên đòi lại gươm. Lê Lợi trả gươm cho Rùa. Rùa thần ngậm gươm lặn mất. Lê Lợi nói rằng : Thần cho mượn gươm đánh giặc, nay giặc yên thần lấy lại gươm. Truyền thuyết thì rất dài, thần chỉ kể tóm tắt thôi, sau này có dịp thần sẽ kể lại để Bệ hạ rõ hơn.

NH : – Thôi được ! Ngươi hãy tiếp tục đi.

TDL : – Vâng. Đầu thời Lê trung hưng thế kỉ XVII, chúa Trịnh dựng phủ chúa (Vương phủ) ở khu vực Quang Trung – Hà Nội. Hai phần hồ như chầu về phủ chúa nên bắt đầu hồ có tên là hồ Tả Vọng (Bắc) và hồ Hữu Vọng (Nam), có lẽ hồi ấy đắp con đê mới, cũng .bắt đầu từ Hàng Than, nhưng dịch hẳn sang phía đông, nhân đó các chúa Trịnh biến vùng hồ Tả Vọng thành nơi du ngoạn, nghỉ ngơi. Đời vua Tự Đức (1847 – 1883) hồ Hữu Vọng là nơi duyệt thuỷ quân nên được đổi tên là hồ Thuỷ Quân. Năm 1884, nhà nước bảo hộ Pháp giữ lại hồ Tả Vọng, gọi là hồ Hoàn Kiếm, lấp dần hồ Thuỷ Quân để lấy đất xây dựng, mở mang thành phố Hà Nội đấy ạ, nên lúc đầu hồ khá rộng nhưng bây giờ chỉ bé như thế đó ạ.

NH : – Chà! Cũng lòng vòng thật!

TDL : – Đúng đấy ạ! Thần xin tiếp tục. Từ khi sông Hồng chuyển dòng đã để lại trọng hồ hai hòn đảo nhổ, nhân dân thựờng gọi là núi Ngọc và núi Rùa. Bệ hạ có thấy không ? Vua Lê Thánh Tông hay ra núi Ngọc câu cá giải trí nên một bên đá được xây dựng tại đây cho vua ngồi nên gọi là Điếu Đài. Từ thế kỉ XVII trở đi, các vua rất chú ý sử dụng hồ. Năm 1739, Chúã Trịnh Giang lập cung Khánh Thuỵ trên nền Điếu Đài làm nơi hóng gió ngày hè, vì thế vùng đất ven hồ về sau phân thành hai thôn là Khánh Thuỵ hữu và Khánh Thuỵ. Chục năm sau, Chúa Trịnh Giang lại cho đắp một gò đất đặt tên là núi Độc Tôn để kỉ niệm chiến thắng nghĩa quân Quận Hẻo tại núi Độc Tôn. Năm 1751, sau khi chiếm được căn cứ Ngọc Bội của Nghĩa quân Nguyễn Danh Phương, chúa Trịnh Doanh cho xây đắp núi Ngọc Bội, đăng đối với núi Độc Tôn trên bờ phía Đông. Năm 1786 dựa vào thế Nguyễn Hữu Chỉnh mà tranh giành ngôi vua, có tài liệu nói rằng vua Lê Chiêu Thống để trả thù họ Trịnh đã phóng hoả thiêu huỷ toàn bộ phủ Chúa, lầu Ngũ Long, cúng Khánh Thuỵ và các lâu đài khác do nhiều đời chúa Trịnh xây dựng nên, lửa cháy mười đêm mới tàn. Mời Bệ hạ đi vào trong này. Năm 1865 – 1866, tiến hành tu sửa tất cả các công trình kiến trúc cung văn hoá Hồ Gươm, mà người thiết kế là một nhà thơ nổi tiếng Hà Nội đương thời là Phương Đình Nguyễn Siêu, mở đầu là hàng cột hoa biển uy nghi mà thanh thoát, Bệ hạ có thấy không? Hai bên tường có chữ “Phúc”, “Lộc” như lời chúc tốt lành. Qua hàng cột bên trái là núi Độc Tôn. Trên núi vào năm 1865, ngọc tháp đá 5 tầng được xây có hình bút lông, trên thân tháp nổi bật 3 chữ “Tả thanh thiên” (nghĩa là “viết lên trời xanh”) và một bài kí kể lại sự tích hồ, gò, tháp. Đó chính là Tháp Bút, Bệ hạ thấy Tháp Bút có cao không ? Đi qua Tháp Bút là Đài Nghiên, một cửa cuốn trên có nghiên mực nửa quả đào đặt trên ba con ếch. Một nét kiến trúc tài hoa là khi mặt trời mọc thì bóng ngọn bút chấm vào nghiên mực. Thỉnh thoảng ờ trên thiên, Bệ hạ có thể ngó xuống để xem, rất thú vị đấy ạ. Xin Bệ hạ bước lên cầu này.

TDL: (tiếp tục)  – Chúng ta đang đứng trên cầu Thê Húc. Tên cầu có nghĩa là “ánh nắng ban mai đậu lại”. Cầu có màu đỏ với mười lăm nhịp, mặt cầu có hình cầu vồng. Tương truyền ngày xưa đứng trên cầu có thể nhìn thấy sông Hồng.

NH: – Cũng hay thật.

TDL : – Xin mời Ngọc Hoàng nhìn thẳng phía trước. Bệ hạ có thấy cái cổng có lầu cao kia không ? Đó là Đắc Nguyệt Lầu. Qua lầu ta đi theo con đường cong này là tới sân đền, nhìn thẳng ra hồ là Trấn Ba Đình (Đình chắn sóng) vững vàng giữa nền văn hoá đương thời. Đền chính gồm ba nếp nhà, nhà ngoài coi như tiền sảnh, nhà giữa thờ ông Thánh Văn Xương coi việc văn học ; Lã Tổ coi việc thuốc thang chữa bệnh ; Quan Vũ coi việc võ. Nhà trong thờ Trần Hưng Đạo – vị anh hùng có công chống giặc Nguyên – Mông. Giờ chúng ta cùng đi xem… Rất uy nghi phải không ạ ? Mời Ngọc Hoàng xuống phòng này. Đây là đền phụ có trưng bày xác một con rùa là tiêu bản vào ngày 2 tháng 5 năm 1967, xung quanh ta có thể nhìn thấy rất nhiều ảnh. Như vậy, tín ngưỡng của đền Ngọc Sơn gồm cả văn, võ và nghề thuốc. Do vậy mà một hệ thống hàng trăm bức đại tự, câu đối ngoài nội dung ca ngợi cảnh quan còn có ý biểu thị ba hoạt động trên. Văn chương của các đại tự, câu đối cũng rất sáng giá. Diện mạo của tất cả các công trình kiến trúc vẫn giữ nguyên như ngày nay. Vậy là Bệ hạ đã xem xong kiến trúc của núi Ngọc rồi đấy ạ.

NH: – Thế còn núi Rùa, ngươi kể về núi Rùa đi !

TDL: – Vâng ! Bệ hạ hãy ra đây, nhìn thẳng Bệ hạ sẽ thấy một toà nhà. Đó chính là Đảo Rùa và Tháp Rùa đấy ạ. Năm 1884, Bá Hộ Kim, nhà ở thôn Vũ Thạch tin vào thuyết phong thuỷ, cho gò Rùa là linh địa, mứu tính chuyện táng hài cốt tổ tiên của y ở đó nên xin chính quyền cho xây toà tháp làm đẹp hồ, nhưng bị dân chúng xung quanh hồ phản đối kịch liệt, y không thực hiện được mưu đồ nhưng đã trót hứa với quân Pháp nên phải xây cho xong toà tháp. Trông ở đây nhổ vậy nhưng tháp có 4 tầng. Tầng một, tầng hai được chạm trổ theo lối gốc tích giống như nhà thờ Thiên Chúa giáo. Trên nóc tháp có ba chữ “Quy sơn tháp” (tháp núi Rùa). Trên gò Rùa là nơi rùa thường lên phơi nắng và đẻ trứng nên gọi là Tháp Rùa.

NH (tấm tắc khen) : – Thật là thú vị !

TDL: – Sẽ là thiếu sót nếu thần không nói đến quần thể thực vật điểm tô cho kiến trúc. Đủ các loại cây quen thuộc của đất nước : Đa, Đề, Si, Sanh, Gạo, Me, Sung, Sấu, Liễu rủ, Lộc vừng,… Đặc biệt nhất là có một kho báu của hồ : đàn rùa trong hồ, chưa biết đích xác có bao nhiêu, chỉ biết hằng năm chúng vẫn nổi lên ghé vào gò tháp, biết đâu những con rùa này là con cháu hay chính Rùa thần đã lấy lại gươm của vua ?… Vậy là Bệ hạ và thần đã tham quan xong Hồ Gươm, di tích độc đáo nhất của thành phố Hà Nội.

NH: – Thật là tuyệt vời! Theo khanh, ta có nên xây một Hồ Gươm trên Thiên đình không ?

TDL: – Xin Bệ hạ cho thần nói thẳng, Hồ Gươm là quần thể giao hoà độc đáo giữa thiên tạo và nhân tạo, là một kiến trúc đặc sắc. Nếu Bệ hạ xây thêm một cái trên Thiên đình nữa, dù giống tới mức nào thì nó cũng mãi không phải là Hồ Gươm đâu ạ.

NH :    – Khanh cũng có lí, ta quyết định năm sau sẽ đón giao thừa ở Hồ Gươm. Hôm nay ta thấy thật là ngắn ngủi !