Ngày nay, du lịch là một loại hình nghỉ dưỡng, ăn chơi, tham quan, cúng viếng,…đã không còn xa lạ với con người bởi những địa điểm du lịch về sinh thái hay tâm linh đều được rất nhiều người quan tâm. Nếu nói về du lịch sinh thái, ta không còn quá xa lạ với những cái tên như vườn Quốc gia Ba Vì ở Hà Nội, Vịnh Hạ Long ở Quảng Ninh,…nhưng đối với loại hình du lịch về tâm linh, chùa Một Cột, khu du lịch tâm linh núi Bà Đen, chùa Hương,..lại được rất nhiều du khách viếng thăm. Trong đó, không thể không kể đến miếu Bà Chúa Xứ núi Sam với kiến trúc, các lễ hội và câu chuyện tâm linh nơi đây.

Du lịch tâm linh là loại hình du lịch đến và để cầu nguyện, chúc phúc, cầu bình an, tài lộc,…của con người ngày nay và miếu Bà Chúa Sứ ở núi Sam cũng là một trong những địa điểm du lịch tâm linh được nhiều khách du lịch đến viếng thăm. Miếu Bà là một công trình kiến trúc đẹp và vô cùng trang nghiêm ngự trị ở chân núi Sam, thuộc phường núi Sam ( trước thuộc xã Vĩnh Tế ), huyện Châu Đốc, tỉnh An Giang. Đươc ngự trị tại An Giang, vốn là một vùng đất có điều kiện tự nhiên vô cùng thuận lợi, hệ thống kênh rạch, sông ngòi chằng chịt, bồi đắp phù sa với những câu chuyện kì bí, miếu Bà Chúa Xứ núi Sam đã thu hút khoảng hơn hai triệu khách du lịch đến tham quan hằng năm. Tại ngôi miếu này, tượng thờ chính là Bà Chúa Xứ. Bà được xem như là thần, là phật ban phúc lợi, bình an cho người dân nơi đây nhưng truyền thuyết về Bà và ngôi miếu này được xây dựng khi nào thì còn là một điều bí ẩn dù đã có nhiều sử sách ghi lại việc người dân phát hiện ra Bà và cho lập miếu thờ nhưng mỗi sách lại nói về những câu chuyện truyền thuyết khác nhau. Tương truyền rằng vào những năm 1820-1825, quân Xiêm thường xuyên qua nước ta cướp bốc, bốc lột tài sản của nhân dân ta. Trong một lần chúng đang đi trên ngọn núi Sam – trước đó núi Sam chỉ là một ngọn núi hoang vu, vắng vẻ với nhiều thú dữ – thì phát hiện một pho tượng cổ bằng đá rất đẹp. Thấy thế, chúng nỗi lòng tham, tìm đủ mọi cách xeo nại, nhấc bỗng,..nhưng không làm cho pho tượng dịch chuyển. Sau vài giờ cố gắng mang pho tượng đi, chúng trở nên tức giận, cáu gắt và trong sự nỗi giân nhất thời, chúng đánh gãy cánh tay trái của pho tượng và rời đi. Cùng lúc đó ở một ngôi làng có một cô bé đang nô đùa bỗng đứng lại, mặt đỏ bừng, đầu lắc lư và tự xưng là ” Chúa Xứ Thánh Mẫu ” , nói với các bô lão rằng tượng Bà đang ở trên núi Sam, bị giặc Xiêm tàn phá, bảo mọi người lên đó mang Bà xuống. Nghe thế, bô lão cùng với mọi người leo lên núi Sam và phát hiện tượng Bà quả thật đang nằm trên núi Sam. Bô lão liền gọi các anh chàng thanh niên to con, khỏe mạnh vác tượng Bà đi nhưng không sao cử động dù tượng Bà rất nhẹ. Tưởng như còn việc gì khiến Bà chưa hài lòng, bô lão liền sai người cầu khẩn và lời cầu đã linh nghiệm khi Bà lại nhập vào cô bé hôm nọ bảo rằng ” Hãy chọn chín cô gái đồng trinh để đem bà xuống núi “. Đúng như lời Bà bảo, bô lão liền chọn chín cô gái đồng trinh mang tượng Bà xuống núi nhưng không ngờ khi họ nâng tượng Bà thì pho tượng lại vô cùng nhẹ. Khi xuống chân núi thì pho tượng bỗng nặng trịch như Bà muốn tọa lạc tại chỗ này. Hiểu được ý đồ, bô lão liền cùng người dân xây một miếu thờ để cúng, thờ Bà, mong Bà phù hộ cho người dân nơi đây làm ăn thuận lợi, hạnh phúc, sống trong cuộc sống yên vui, ấm no. Lúc đầu , miếu Bà Chúa Xứ được xây dựng bằng tre lá đơn sơ, nằm trên một mãnh đất trũng, lưng hướng về vách núi còn chánh điện thì hướng về nơi cánh đồng xanh ngắt như phù hộ cho con dân làm ăn thuận lợi, thuận buồm xuôi gió. Đến năm 1870, miếu được xây dựng lại bằng đá miểng và lợp ngói. Vào năm 1972, miếu lại được trùng tu, xây dựng mới hơn theo lối phương đông cổ kính với dãy đông lang, tây lang, chánh điện và nhà khách nhưng nữa chừng thì bị dang dở, mãi đến năm 1995 mới được xây dựng phần còn lại.

Ngày nay, miếu Bà được xây dựng khang trang, uy nghiêm hơn với hình dạng chữ Quốc được xây bằng gạch có bốn ngói hình vuông, hình khối tháp dạng hoa sen nở với mái tam cấp ba tầng lầu. Nóc miếu được lợp bằng ống ngói màu xanh, bên trong còn giữ lại tấm vách đá dài khoảng mười mét. Ngóc mái vuốt cao, hai bên vách được xây bằng đá cẩm thạch có nguồn gốc từ Ý, Nhật, Đài Loan. Nhìn từ xa, miếu Bà Chúa Xứ núi Sam như một cung điện nguy nga, tráng lệ nhưng vẫn hiện lên nét trang trọng, tôn nghiêm của nơi thờ thần, thờ phật. Tại miếu, tượng của Bà Chúa Xứ núi Sam được đặt trước chánh điện với áo bào thêu rồng phụng, lấp lánh và chiếc mão sặc sỡ.

Miếu Bà ( sau này người dân thường gọi miếu Bà Chúa Xứ núi Sam ) không những thu hút nhiều khách du lịch đến tham quan bởi công trình kiến trúc, truyền thuyết hình thành nên miếu Bà mà còn là bởi những lễ hội đặc sắc, náo nhiệt nơi đây từ 23 – 27 tháng tư âm lịch ( còn gọi là lễ ” vía Bà Chúa Xứ núi Sam” ). Đông đảo du khách từ xa đến gần đến viếng và tham gia lễ hội với các trò chơi vui như hát bội, múa lân, đánh cờ,…Ngoài ra, để tạo thêm tính náo nhiệt, sôi nổi cho lễ hội, ban quản lý nơi đây còn tổ chức các trò như đua bò, các trò chơi dân gian,…Lễ vía bà Chúa Sứ núi Sam bao gồm các lễ ” Tắm Bà “, lễ ” Thính Sắc “, lễ ” Túc Yết “, lễ ” Chánh Tế” và lễ ” Hồi sắc”.Diễn ra vào nữa đêm 23 rạng sáng24 tháng tư âm lịch, lễ Tắm Bà được diên ra khoảng một giờ để tắm sạch pho tượng của Bà Chúa Xứ. Lễ Tắm Bà được chuẩn bị vào 23 giờ 30 phút và tới 0 giờ sẽ bắt đầu làm nghi thức. Các bô lão sẽ mặc các trang phục áo dài khăn đóng lên đèn, dâng rượu, dâng trà, niệm kinh và thắp hương,…Sau đó sẽ có khoảng 4 đến 5 người phụ nữ chững trạc có uy tính trong làng sẽ tiến hành nghi thức tắm pho tượng của Bà Chúa Xứ sau một tấm màn với nước thơm thoang thoảng mùi hoa nhài. Sau khi tắm xong, họ xịt nước hoa lên pho tượng và tiến hành mặc áo mão mới cho Bà. Chiếc áo cũ sẽ được cắt thành những mảnh vải nhỏ và đem phân phát cho những người đến viếng như Bà ban phúc cho. Sau lễ Tắm Bà là lễ Thỉnh Sắc. Lễ Thỉnh Sắc được tiến hành vào lúc 16 giờ ngày 25 tháng 4 âm lịch. Như được biết, các chức lớn và bô lão sẽ tiến hành từ miếu Bà Chúa Xứ đến lăng Thoại Ngọc Hầu để làm lễ. Dẫn đầu là đội múa lân, các lính hầu cằm cờ theo sau và long đình. Sau khi đến miếu thờ, ông chánh bái sẽ ra làm lễ niệm hương. Trong quá trình làm lễ có tổng cộng 4 bài vị của những người đã khuất là ông Thoại Ngọc Hầu ( người có công lớn đánh giặc và mang đến một ân huệ lớn cho người dân xứ An Giang khi biến nơi đây từ vùng nước sâu lũ lụt thành vùng đất canh tác màu mỡ ), vợ chính và vợ thứ của ông, được đặt lên bàn thờ chánh điện, và bài vị cuối cùng sẽ được đặt lên bàn thờ phía trước như tưởng nhớ những người lính đã đồng hành cùng ông. Tiếp đến là lễ Túc Yết được tiến hành vào 0 giờ ngày 26 tháng 4 âm lịch với hai phần cúng tế và xây chầu. Ở phần cúng tế, người dân phải chuẩn bị lễ vật cúng gồm một con heo trắng, một đĩa huyết heo và một nhúm lông nhỏ, trái cây, trầu cau, gạo,….Mọi người sẽ bắt đầu dâng hương, dâng rượu lên và tiến hành đốt giấy tiền vàng bạc sau khi ba hồi chiếng, trống và nhạc nổi lên. Sau khi kết thúc phần cúng tế mong một cuộc sống bình yên, ấm no thì sẽ đến với phần xây chầu ( hay gọi là hát chầu ). Lễ Chánh Tế được diễn ra cùng giờ vào ngày sau đó, tương tự như lễ Túc Yết, cầu bình an, mưa thuận gió hòa, làm ăn thuận lợi, ấm no hạnh phúc. Kết thúc lễ vía Bà Chúa Xứ núi Sam là lễ Hồi Sắc. lễ Hồi Sắc được tiến hành vào 15 giờ ngày 27 tháng 4 âm lịch đưa 4 bài vị của ông Thoại Ngọc Hầu, vợ và những người lính đã khuất vào trở về lăng Thoại Ngọc Hầu. Lễ Hội Vía bà Chúa Xứ núi Sam được kết thúc.

Đến với miếu Bà Chúa Xứ, khách du lịch trong quá trình tham gia lễ hội sẽ được hòa nhập vào cuộc sống và con người nơi đây, thưởng thức một lễ hội vui vẻ, độc đáo, náo nhiệt và cũng không kém phần trang nghiêm ở nơi chốn tâm linh này. Năm 2001, lễ hội này đã được Bộ Văn hóa Thông tin và Tổng cục Du lịch Việt Nam công nhận là lễ hội cấp Quốc gia và cũng bởi lẽ đó, hằng năm, nơi đây hội tụ khoảng hơn hai triệu người từ gần đến xa, từ trong nước đến ngoài nước viếng thăm. Hãy dành ra chút ít thời gian để đến nơi đây, tôi chắc rằng bạn sẽ cảm thấy vô cùng thích miếu bà Chúa Xứ núi Sam của xứ người An Giang.