Đôn-ki-hô-tê là tác phẩm nổi bật nhất của nhà văn Xec-van-tec và văn học Tây Ban Nha. Bằng tài năng của mình, tác giả đã khắc họa thành công tính cách của nhân vật chính Đôn-ki-hô-tê và những bài học nhân sinh giá trị trong cuộc sống. Đoạn trích Đánh nhau với cối xay gió tuy chỉ là một trích đoạn nhỏ song cũng phần nào thấy được những tính cách điển hình của nhân vật này.

Đôn-ki-hô-tê là một người đã lớn tuổi, người gầy gò, cao lênh khênh, đọc truyện hiệp sĩ quá nhiều sinh ra bệnh ảo tưởng.Chính vì vậy ông đã tự phong mình là hiệp sĩ và lấy con ngựa gầy gò làm người bạn đồng hành. Không chỉ vậy, để biến mình thành một hiệp sĩ thực thụ, ông còn lôi những dụng cụ của tổ tiên để lại như giáo, áo giáp nhưng đều đã bị han rỉ để khoác lên mình. Nhìn bề ngoài quả thật Đôn-ki-hô-tê vô cùng đáng cười. Nhưng bên trong sâu thẳm lại mang mục đích cao cả, tốt đẹp, diệt trừ bọn gian ác, đem lại cuộc sống yên ấm, hạnh phúc cho nhân dân.

Mở đầu đoạn trích, ta vừa thấy cái nực cười của ông lại vừa thấy mục đích tốt đẹp mà ông mang trong mình. Nhìn thấy những chiếc cối xay gió, Đôn-ki-hô-tê lại nhầm tưởng rằng đó là những gã khổng lồ, chuyên làm những việc xấu xa. Bởi vậy, Đôn-ki-hô-tê không ngần ngại xông vào chúng và khẳng định “ Chớ có chạy trốn, lũ hèn mạt nhát gan kia, bởi duy nhất chỉ có một hiệp sĩ tấn công bọn mi là ta đây” . Trong câu nói của lão ta thấy sự kiên gan, dũng cảm, thấy được khí phách của một kẻ anh hùng mang trong mình tư tưởng lớn lao, trượng nghĩa. Mục đích của Đôn-ki-hô-tê hết sức đẹp đẽ, dù biết đây là cuộc chiến điên cuồng và không cân sức với những tên khổng lồ, bỏ mặc sự can ngăn của giám mã, ông vẫn lao lên để thực hiện lí tưởng của mình.

Chỉ tiếc rằng đầu óc của lão quá hoang đường, ảo tưởng nên phải chịu kết quả thảm bại, cả người và ngựa bị văng ra xa. Có lẽ vết thương không hề nhẹ. Dù bị thất bại, lão vẫn kiên quyết không nhận ra mình ảo tưởng, mà cho đó là vì pháp thuật của pháp sư thâm thù với lão, đã làm lão thất bại, để tước đi vinh quang mà đáng ra lão sẽ phải được hưởng. Mục đích tuy cao cả tốt đẹp nhưng hành động lại điên cuồng, hoang tưởng, mang tính chất phá phách, cùng với cái thua đau đớn khiến cho người đọc không khỏi bật cười.

Trong giờ khắc gian nan sau chiến đấu, lại chịu thất bại thảm hại và bị thương, nhưng Đôn-ki-hô-tê vẫn không hề nản lòng, không hề ai oán, rên rỉ, trái lại vẫn mang trong mình một niềm tin cháy bỏng vào những hành động trượng nghĩa. Đây quả là bản lĩnh đáng khâm phục mà tất cả chúng ta phải học tập và noi theo.

Vì bệnh hoang tưởng, vì chỉ đọc sách hiệp sĩ mà không căn cứ vào tình hình thực tế, nên sau khi đánh nhau với cối xay gió, lão vẫn giữ trong mình những ý nghĩa hoang đường, lãng mạn: “Ta không kêu đau là ì các hiệp sĩ giang hồ có bị thương như thế nào cũng không được rên rỉ, dù xổ cả ruột gan ra ngoài” . Chính những người hiệp sĩ trong những cuốn sách kiếm hiệp kia đã động viên, khích lệ tinh thần cho lão. Lão không cần ăn uống gì mà chỉ cần nghĩ về tình nương của mình là đã đủ no rồi.

Nghệ thuật kể chuyện tài tình, đã tái hiện thành công trận chiến điên cuồng và không cân sức giữa Đôn-ki-hô-tê và cối xay gió. Ngoài ra, ngôn ngữ, cử chỉ hành động của nhân vật được miêu tả hết sức kĩ lưỡng. Kết hợp với biện pháp đối lập tương phản đã làm nổi bật tính cách của nhân vật.

Đánh nhau với cối xay gió tuy chỉ là một đoạn trích ngắn nhưng cũng đã giúp người đọc hình dung một cách tương đối đầy đủ tính cách nhân vật. Đằng sau vẻ gàn dở, hoang tưởng khác người là một tâm hồn cao đẹp, yêu tự do, công lý và sẵn sàng chiến đấu vì những lý tưởng mà mình đã đề ra. Đồng thời ra cũng thấy được bút pháp xây dựng nhân vật, và nghệ thuật kể chuyện bậc thầy của nhà văn Xéc-van-téc