Soạn bài
Câu 1 (trang 202 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
- Tình huống truyện thể hiện tình cảm cha con của ông Sáu
+ Tình huống 1: Anh Sau được về phép 3 ngày nhưng bé Thu không nhận anh Sáu là ba
+ Tình huống 2: Trước lúc trở lại chiến khu, bé Thu đã nhận ra ba thì hai ba con phải chia tay
+ Tình huống 3: Anh Sáu ở chiến khu làm chiếc lược ngà và hi sinh
Câu 2 (trang 202 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
Diễn biến tâm trạng của bé Thu trong 2 ngày đầu
- Khi nghe thấy anh Sáu gọi “Ba đây con”, bé Thu giật mình gọi”mẹ”
- Mặc kệ những cử chỉ âu yếm của anh Sáu, bé thu bướng bỉnh, thờ ơ, lạnh lùng, khó hiểu
- Khi bị dọa dánh, bắt buộc phải gọi thì nó nói trống không
- Khi bị anh Sáu đánh thì nó nhặt cái trứng cá vào bát, lặng lẽ bỏ sang bên bà ngoại
Diễn biến tâm trạng của bé Thu trong buổi chia tay
- Con bé như bị bỏ rơi, đứng nép vào góc nhà
- Nhìn ba với vẻ nghĩ ngợi sâu xa
- Bỗng nó kêu thét lên tiếng “ba”. Nó xô tới, chạy như một con sóc, nó dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai, và hôn cả vết thẹo dài trên má ba nó. Nó dang cả hai chân ôm chặt lấy ba nó
- Nó không cho ba nó đi, muốn ba nó ở nhà
Qua đó ta thấy Thu là một cô bé có tính cách sâu sắc, mạnh mẽ, dứt khoát, rạch ròi, quyết liệt. Ở bé có những tính cách rất cứng cỏi đến ương ngạnh nhưng vẫn hồn nhiên, ngây thơ và yêu thương ba hết mực
Câu 3 (trang 202 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Tình cảm yêu thương con của ông Sáu
- Mong ngóng được trở về với con
- Ngạc nhiên, hụt hẫng buồn khi thấy đứa con sợ hãi, bỏ chạy không nhận ra mình
- Tìm mọi cách để làm thân, vỗ về, mong con gọi một tiếng ba
- Không nén được tức giận đã đánh mắng con
- Đau khổ bất lực khi muốn ôm con trước khi đi mà sợ con phản kháng
- Sung sướng cảm động khi con gái kêu to tiếng ba
- Chăm chút từng tí một để khắc chiếc lược ngà
- Trao chiếc lược ngà cho người bạn trước khi chết
Qua đó, ta thấy anh Sáu không chỉ là một người chiến sĩ có trách nhiệm mà còn là một người cha yêu thương con vô bờ bến
Câu 4 (trang 202 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1):
- Truyện được kể theo lời trần thuật của nhân vật “tôi” – Bạn anh Sáu
- Cách chọn vai kể như vậy giúp cho câu chuyện được diễn ra một cách khách quan, toàn cảnh
Luyện tập Câu 1 (trang 203 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Thái độ và hành động của bé Thu trái ngược nhau nhưng vẫn nhất quán trong tính cách của nhân vật là vì: Bé Thu vẫn luôn hết mực yêu thương ba của mình. Nhưng vì ông Sáu có một vết thẹo dài trên má trông rất dữ tợn, không giống với hình ảnh của ba trong ảnh nên bé Thu đã không nhận ra ba. Khi được nghe lời giải thích của bà, bé Thu dồn hết tình cảm của mình để cất lên tiếng “ba”
Câu 2 (trang 203 Ngữ Văn lớp 9 Tập 1): Buổi sáng cuối cùng ba tôi còn ở nhà, tôi theo ngoại về nhà. Nhà tôi sáng hôm ấy rất đông họ hàng nội ngoại. Ba tôi bận bịu tiếp khách, tôi đứng nép vào góc nhà, tựa cửa và nhìn mọi người đang vây quanh ba tôi. Sau khi được bà giả thích, tôi biết người đàn ông ấy chính là ba tôi. Tôi muốn chạy lại phía ba, gọi ba nhưng lại ngại ngùng và xấu hổ. Đến khi ba tôi đến chào tôi một cách đầy nuối tiếc, tôi mới giật mình nhận ra, hôm nay có thể là ngày cuối cùng tôi được gặp ba. Tôi sợ hãi, nỗi nhớ ba không thể kìm nén được nữa, thét lên "Ba...a...a...ba!". Tôi ôm cổ ba, vừa khóc vừa nói không muốn cho ba đi. Tôi hôn cả vết thẹo dài bên má ba tôi. Ba tôi một tay ôm tôi, một tay rút khăn lau nước mắt, rồi hôn lên tóc tôi và bảo "Ba đi rồi ba về với con". Tôi vẫn không thể, không muốn chấp nhận sự chia li này. Tôi biết ba tôi đang mang trong mình trách nhiệm cao cả với Tổ quốc điều đó càng làm tôi hối hận về những hành động của mình trước kia. Tôi mếu máo nói với ba “Ba về! Ba mua cho con một cây lược nga nghe ba!”. Tôi không muốn cây lược, tôi chỉ mong ba tôi có thể trở về. Cây lược chỉ là một vật làm tin giữa tôi và ba.

Tóm tắt nội dung bài học
1.1. Nội dung

• Thể hiện tình cha con sâu nặng, một nét đẹp tâm hồn của một người cán bộ cách mạng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.

1.2. Nghệ thuật

• Người kể ở đây là Bác Ba - người bạn thân thiết của ông Sáu, chọn vai kể này có tác dụng biểu hiện cảm xúc một cách khách quan và đan xen những lời nhận xét, bình luận và đánh giá. Sáng tạo tình huống bất ngờ mà tự nhiên, hợp lí.
• Thành công trong việc miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật.
• Cốt truyện chặt chẽ.

Soạn bài Chiếc lược ngà
Câu 1: Em hãy kể tóm tắt cốt truyện của đoạn trích. Tình huống nào đã bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu?

• Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến.Mãi đến khi con gái lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà, thăm con. Bé Thu không nhận ra cha vì vết sẹo trên mặt làm ba em không giống với người cha trong bức ảnh mà em biết. Em đối xử với ba như người xa lạ. Đến khi Thu nhận ra cha,tình cha con thức dậy mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải lên đường trở về khu căn cứ. Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương đứa con vào việc làm một chiếc lược bằng ngà voi để tặng con. Trong một trận càn, ông Sáu hi sinh. Trước lúc ra đi mãi mãi, ông đã kịp trao cây lược cho bác Ba, nhờ bạn chuyển cho con gái.
• Tình huống truyện:
  • Tình huống 1: Đó là cuộc gặp gỡ của hai cha con ông Sáu sau tám năm xa cách, nhưng thật trớ trêu là bé Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông Sáu lại phải lên đường.
  • Tình huống 2: Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và lòng mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng ông đã hi sinh khi chưa kịp trao món quà ấy cho con gái.

Câu 2. Tìm hiểu và phân tích diễn biến tâm lí, hành động của bé Thu trong lần gặp cha cuối cùng, khi ông sáu được về phép. Qua đó hãy nhận xét về tính cách của nhân vật bé Thu và nghệ thuật miêu tả tâm lí của tác giả.

• Thái độ và hành động của Thu trước khi nhận ra ông Sáu là cha.
  • Gặp lại con sau nhiều năm xa cách với bao nỗi nhớ thương nên ông Sáu không kìm được nỗi vui mừng trong phút đầu nhìn thấy đứa con. Nhưng thật trớ trêu, đáp lại sự vồ vập của người cha, bé Thu lại tỏ ra ngờ vực lảng tránh, và ông Sáu càng muốn gần con thì đứa con lại càng tỏ ra lạnh nhạt, xa cách. Bé Thu được biểu hiện qua hàng loạt chi tiết mà người kể chuyện quan sát và thuật lại rất sinh động: hốt hoảng, mặt tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên khi mới gặp ông Sáu; chỉ gọi trống không với ông Sáu mà không chịu gọi cha; nhất định không chịu nhờ ông chắt nước nồi cơm to đang sôi; hất cái trứng cá mà ông đã gắp cho ra khỏi bát; cuối cùng khi bị ông Sáu tức giận đánh một cái thì bỏ về nhà bà ngoại, khi xuống xuồng còn cố ý khua dây cột xuồng rổn rảng thật to.
  • Sự ương ngạnh của bé Thu hoàn toàn không đáng trách. Trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá bé nhỏ để có thể hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le của đời sống và người lớn cũng không ai kịp chuẩn bị cho nó những khả năng bất thường, nên nó không tin ông Sáu là ba nó chỉ vì trên mặt ông có thêm vết sẹo, khác với hình ba mà nó được biết. Phản ứng tâm lí của em là hoàn toàn tự nhiên, nó còn chứng tỏ em có cá tính mạnh mẽ, tình cảm của em sâu sắc, chân thật, em chỉ yêu ba khi tin chắc đó đúng là ba. Trong cái cứng đầu của em có ẩn chứa cả sự kiêu hãnh trẻ thơ về một tình yêu dành cho người cha khác-người trong tấm hình chụp chung với má em.
• Thái độ và hành động của Thu khi nhận ra người cha.
  • Trong buổi sáng cuối cùng, trước phút ông Sáu phải lên đường, thái độ và hành động của bé Thu đã đột ngột thay đổi hoàn toàn. Lần đầu tiên Thu cất tiếng gọi ba và tiếng kêu của nó như xé, rồi “ nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó”, “Nó hôn ba nó cùng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa”, “hai tay nó siết chặt lấy cổ, chắc nó nghĩ hai tay không thể giữ được ba nó, và đôi vai nhỏ bé của nó run run”.
  • Trong đêm bỏ về nhà bà ngoại, Thu đã được bà giải thích về vết thẹo làm thay đổi khuôn mặt ba nó. Sự nghi ngờ bấy lâu được giải tỏa và ở Thu nảy sinh một trạng thái như là sự ân hận nuối tiếc: “ Nghe bà kể nó nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn”. Vì thế trong giờ phút chia tay với cha, tình yêu và nỗi mong nhớ với người cha xa cách đã bị dồn nén bấy lâu, nay nay bùng ra thật mạnh mẽ và hối hả, cuống quýt có xen lẫn cả sự hối hận.
  • Chứng kiến những biểu hiện tình cảm ấy trong cảnh ngộ cha con ông Sáu phải chia tay, có người không cầm được nước mắt và người kể chuyện thì cảm thấy như có bàn tay ai nắm lấy trái tim mình.
• Một số nét tính cách của Thu biểu hiện qua tâm lí và hành động.
  • Đó là tình cảm thật sâu sắc, mạnh mẽ, nhưng cũng thật dứt khoát rạch ròi. Ở Thu còn có nét cá tính là cứng cỏi tưởng như ương ngạnh, nhưng Thu vẫn là một đứa trẻ với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của con trẻ.
  • Qua những diễn biến tâm lí của bé Thu được miêu tả trong truyện, ta thấy tác giả tỏ ra rất am hiểu tâm lí trẻ thơ và diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến và trân trọng những tình cảm trẻ thơ.

Câu 3. Tình cảm sâu nặng và cao đẹp của ông Sáu đối với con đã được thể hiện qua những chi tiết, sự việc nào? Điều đó đã bộc lộ thêm nét đẹp gì trong tâm hồn của người cán bộ cách mạng ấy?

• Tình cảm của ông Sáu với con thể hiện phần nào trong chuyến về thăm nhà nhưng được biểu hiện tập trung, sâu sắc ở phần cuối truyện khi ông Sáu ở trong rừng, tại khu căn cứ.
• Nỗi ân hận,day dứt cứ ám ảnh ông nhiều ngày vì ông đã nóng giận đánh con trong những ngày nghỉ phép.
• Lời dặn dò của con gái: "Ba về! Ba mua cho con một cây lược ngà nghe ba" đã thôi thúc ông nghĩ đến việc làm một cây lược ngà cho con.
• Khi kiếm được khúc ngà voi, ông mừng vô cùng, ông dành hết tâm trí, công sức vào làm một cây lược: "Anh cưa từng chiếc răng lược, thận trọng, tỉ mỉ và cố công như người thợ bạc", "trên sống lưng lược có khắc một hàng chữ nhỏ mà ông đã gò lưng, cần mẩn khắc từng nét: Yêu nhớ tặng Thu, con của ba". Chiếc lược ngà đã trở thành một báu vật đối với ông. Nó làm dịu đi nỗi ân hận day dứt. Nó chứa đựng bao tình cảm yêu mến, nhớ thương, mong đợi của người cha những ngày xa cách. Nhưng rồi tình cảnh đau thương lại đến với cha con ông Sáu. Ông Sáu hi sinh khi chưa kịp gặp lại con. Chiếc lược ngà chưa tới được tay bé Thu.
• Câu chuyện về chiếc lược ngà không chỉ nói lên tình thương thắm thiết, sâu nặng muôn đời của cha con ông Sáu mà còn gợi cho ta nghĩ đến nỗi đau của chiến tranh. Chiến tranh gây đau thương mất mát cho biết bao con người, biết bao gia đình.

Câu 4. Truyện được kể theo lời trần thuật của nhân vật nào? Cách chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc xây dựng nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của truyện?

• Truyện được kể theo ngôi thứ nhất, đặt vào nhân vật bác Ba, người bạn chiến đấu của ông Sáu và cũng là người chứng kiến, tham gia vào câu chuyện.
• Với ngôi kể này, người kể chuyện xen vào những lời bình luận, suy nghĩ, bày tỏ sự đồng cảm, chia sẻ với nhân vật, và câu chuyện vẫn mang tính khách quan.