Bong bóng công nghệ là gì? Bong bóng Dot-com

Bong bóng công nghệ hay còn gọi là Bong bóng Dot-com là thuật ngữ chỉ thời kỳ mà giá trị của các công ty công nghệ bị thổi phồng lên quá cao so với giá trị thực. Bong bóng tức là vật rỗng chỉ được hình thức bên ngoài với lớp màng mỏng bao bọc là to đẹp, còn bên trong thì rỗng toàn là không khí.



Thung lũng Silicon là gì? Silicon Valley

Thuật ngữ Bong bóng công nghệ (bong bóng Dot-com) được hình thành từ năm 1995, khi giá cổ phiếu Netscape tăng từ 28 lên 71 USD chỉ trong phiên chào sàn đầu tiên. Hiện tượng công ty này tăng giá liên tiếp trong 3 tháng, đưa giá trị vốn hóa của Netscape cao hơn cả của Hãng hàng không Delta đã làm nảy sinh kỳ vọng với cổ phiếu của các công ty công nghệ khác, giúp chỉ số Dow Jones và NASDAQ luôn xác lập các mốc cao mới từ năm 1995 - 2000.

Không thể phủ nhận "bong bóng Dot-com" đã góp phần tạo nên sự thịnh vượng của kinh tế Mỹ cuối thập niên 1990 với sự bùng nổ của các tập đoàn công nghệ tại "Thung lũng Silicon". Nhưng đúng như nhiều chuyên gia đã nhận định, vụ nổ "bong bóng công nghệ" của giai đoạn "thịnh vượng bất thường" này cuối năm 2000 đã mở màn cho thời kỳ suy thoái kinh tế mới.

Bong bóng Dot-com
Bong bóng Dot-com ("Bong bóng chấm com" - .com -, dot là dấu chấm, ý nói những trang web các công ty trên mạng lưới toàn cầu với tên miền là.com) là một bong bóng thị trường cổ phiếu khi các cổ phiếu của các công ty công nghệ cao, nhất là các công ty mạng, được đầu cơ. Bong bóng này, theo Alan Greenspan - cựu Chủ tịch Fed, sinh ra vào ngày 9 tháng 8 năm 1995 khi mà Netscape Communications bắt đầu niêm yết cổ phiếu của mình và vỡ vào ngày 10 tháng 3 năm 2000 khi chỉ số tổng hợp NASDAQ đạt đỉnh cao nhất. Bong bóng Dot-com đã góp phần cùng các nhân tố khác tạo nên sự thịnh vượng kinh tế của Hoa Kỳ cuối thập niên 1990, thời kỳ mà nhiều người gọi là Nền Kinh tế Mới, còn Alan Greenspan gọi là "sự thịnh vượng bất thường".


Chỉ số tổng hợp NASDAQ trong thời kỳ bong bóng Dot-com

Bối cảnh
Năm 1995, Microsoft giới thiệu hệ điều hành Windows 95 với nhiều cải tiến vượt trội so với bản 3.x. Sự canh tranh giữa các hãng chế tạo phần cứng máy tính, nhất là chế tạo bộ vi xử lý đã làm cho máy tính cá nhân rẻ hơn. Hai yếu tố này mở ra cơ hội sử dụng rộng rãi máy tính cá nhân tại doanh nghiệp và gia đình. Trình duyệt Internet của Netscape (Netscape Navigator) ra đời năm 1994, phiên bản thứ 4 của protocol ra đời cùng năm này với những phát triển đáng kể so với các phiên bản trước và được ứng dụng vào Internet, sự ra đời của các search engines của Yahoo và Altavista vào năm 1995, v.v... đã cho phép mọi người khai thác, trao đổi thông tin, mua bán qua mạng, mở ra kỷ nguyên của thương mại điện tử và khai thác sức mạnh của hệ thống thông tin quản lý. Niềm tin vào tương lai của ngành công nghệ thông tin và do đó là vào sự phát triển của các công ty trong ngành này đã thôi thúc các nhà đầu tư quan tâm tới các cổ phiếu của các công ty công nghệ cao. Nó cũng kích thích các nhà đầu tư mạo hiểm (venture capitalists) rót vốn cho các dự án thành lập các trang web kinh doanh.

Bong bóng
Ngày 9 tháng 8 năm 1995, công ty Netscape thực hiện IPO. Ngay trong ngày hôm đó, giá cổ phiếu của Netscape đã tăng vọt từ 28 lên 71 dollar Mỹ. Chỉ trong 3 tháng tiếp theo, giá trị vốn hóa thị trường của Netscape đã được đẩy lên vượt cả của Hãng Hàng không Delta. Hiện tượng cổ phiếu Netscape đã làm nảy sinh kỳ vọng vào điều tương tự đối với cổ phiếu của các công ty mạng khác. Nó khuyến khích các công ty mạng ra đời và phát hành cổ phiếu ra công chúng cũng như khuyến khích các nhà đầu tư mua cổ phiếu này. Các chỉ số bình quân công nghiệp Dow Jones và tổng hợp NASDAQ luôn tạo ra những mốc mới trong suốt các năm 1995 đến 2000. Ngày 10 tháng 3 năm 2000, chỉ số tổng hợp NASDAQ đạt mức cao lịch sử 5048,62 - cao gấp đôi so với thời điểm trước đó 1 năm. Thời gian còn lại trong năm 2000, chỉ số này giảm 50% và tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.

Tác động
Bong bóng Dot-com góp phần cùng nhiều nhân tố khác tạo ra sự thịnh vượng kinh tế của Hoa Kỳ trong nửa cuối thập niên 1990 theo những cách sau:
- Giá cổ phiếu công nghệ cao tăng nhanh đã khuyến khích sự phát triển của các công ty trong ngành công nghệ thông tin. Điều này làm cho công nghệ thông tin tiến bộ nhanh chóng và việc ứng dụng nó vào quản lý, sản xuất đã làm năng suất lao động tăng lên. Greenspan (2008) cho rằng sự bùng bổ của công nghệ cao diễn ra nhanh chóng đã mở ra một giai đoạn hủy diệt mang tính sáng tạo, làm năng suất lao động và làm thị trường lao động trở nên linh hoạt hơn. Đây chính là những nhân tố quan trọng nhất tạo nên tăng trưởng kinh tế cao và duy trì một thời gian khá lâu.
- Giá cổ phiếu tăng nhanh khiến các nhà đầu tư cổ phiếu cảm thấy tài sản của mình tăng lên. Lúc đó, họ sẽ tiêu dùng nhiều hơn (hiệu ứng tài sản). Nhu cầu cá nhân nhờ vậy tăng lên cùng hiệu ứng lan tỏa của nó tới sản xuất của các ngành khác nhau trong nền kinh tế khiến đầu tư tư nhân tăng. Nói cách khác, nhìn từ mặt nhu cầu của nền kinh tế, giá cổ phiếu tăng làm tổng cầu tăng lên.

Việc vỡ và xẹp bong bóng Dot-com mở đầu cho thời kỳ suy thoái kinh tế đầu thập niên 2000 ở Hoa Kỳ mà sự kiện 11 tháng 9 và các vụ bê bối kế toán trong các năm 2001 và 2002 làm trầm trọng hơn.

Xem thêm: Thung lũng Silicon là gì? Silicon Valley