Hồn Trương Ba, da hàng thịt là gì?

Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một câu truyện dân gian Việt Nam kể về chuyện một người đánh cờ rất giỏi tên là Trương Ba, vì một nhầm lẫn của Nam Tào mà phải chết sớm, thương tình ông có tài, Đế Thích là một tiên cờ và cũng là người thường xuyên đánh cờ với Trương Ba đã cho ông sống lại trong thân xác của một người hàng thịt.

Bối cảnh của giai thoại được cho là ở thôn Liêu Hạ, xã Tân Lập, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên. Giai thoại này được Cụ Trần Quốc Chính là một nhà thư pháp và học giả uyên thâm biên soạn lại thành một cuốn sách có tên: Dấu ấn làng Đình Sơn, xuất bản 2011. Năm 2012 Đài Truyền Hình tỉnh Hưng Yên đã tổ chức làm phóng sự để nghiên cứu khu di tích này.

Sự tích này là nguồn cảm hứng để Lưu Quang Vũ dựng nên vở kịch nổi tiếng cùng tên. Tuy nhiên ông đã viết thêm cái kết cho vở kịch của mình, một bi kịch. Vở kịch của ông mang đến một thông điệp: "Mọi thứ nên tuân theo quy luật của tự nhiên, mọi sự kháng cự với quy luật đều trở nên kệch cỡm".

Năm 2006, Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng cũng đã chuyển thể sự tích trên cùng với vở kịch thành phim điện ảnh, nhưng với một bối cảnh hiện đại hơn, và mang phong cách hài hước hơn.



Sơ lược
Trương Ba là 1 người đánh cờ rất giỏi nổi tiếng là cư xử nhẹ nhàng với vợ nhưng hai vợ chồng không có một mụn con. Khác với Trương Ba, gia đình Hàng thịt (bán thịt lợn) là một gia đình không hạnh phúc. Hàng thịt có với vợ một người con gái. Vì không thỏa mãn điều đó nên ông thường xuyên đánh vợ mình.

Rồi một hôm, Đế Thích thấy Trương Ba đánh cờ quá hay nên ông đã xuống hạ giới để chơi cùng với Trương Ba và tặng 3 nén nhang để khi nào muốn chơi cờ với ông thì cứ đốt nén nhang. Sau đó không lâu sau, Trương Ba chết thì vợ của Trương Ba rất buồn và thắp nhang cho ông. Vô tình bà thắp nén nhang mà không hay mình đã gọi Đế Thích.

Vì thương cho bạn mình mất sớm và muốn bà Trương Ba vui nên ông hứa sẽ làm Trương Ba sống. Rồi một hôm vì bất cẩn nên ông Hàng Thịt chết. Đế Thích vì không tìm được xác của Trương Ba mà lại không muốn bà Trương Ba thất vọng nên ông đã lấy xác Hàng Thịt để hồn Trương Ba nhập vào.

Trương Ba lúc này trong thân xác Hàng thịt mừng rỡ trở về với vợ. Vợ ông thay vì vui mừng lại bất ngờ, sợ hãi vì lúc này bà không nghĩ đó là Trương Ba. Sau khi nghe Trương Ba kể lại thì bà đành tin lời và vui mừng. Còn vợ Hàng thịt thì oán ức, ghen tuông cứ nằng nặc đó là chồng mình rồi cả hai bà vợ cùng nhau kiện quan.

Quan hỏi người bán thịt nhận ai là vợ, anh ta chỉ vào vợ Trương Ba và bảo vợ cũ của mình là vợ người bán thịt ở trong xóm.

Quan hỏi cách làm heo bán thịt thế nào anh ta nói không biết, hỏi đến cách đánh cờ tướng, anh ta trả lời rất thành thạo. Viên quan lấy làm khó xử vì hồn người này lại xác người kia, mới gọi vợ Trương Ba hỏi nhỏ xem trong khi chồng chị còn sống có làm điều gì đặc biệt không. Vợ Trương Ba thật tình kể lại việc Đế Thích xuống đánh cờ, có hứa lúc nào chồng chị chết, thì gọi đến ông sẽ cứu sống lại, nhưng rồi thị quên đi, đến khi xác chồng chết đã nát thịt rồi mới nhớ gọi đến, may có người bán thịt mới chết, ông tiên mới đem hồn Trương Ba nhập vào xác người bán thịt. Viên quan cho đòi riêng người bán thịt đến (lúc này là mang hồn của Trương Ba) hỏi có biết Đế Thích không, anh ta trả lời giống y như vợ Trương Ba nói, nên được xử cho về nhà Trương Ba. Người vợ anh bán thịt đành phải chịu mất chồng.



Nội dung toàn bộ câu chuyện
Ngày xưa, có một người đánh cờ tướng rất cao tay (giỏi) tên là Trương Ba. Chưa có một tay cờ nào địch lại nổi anh ta. Một hôm, có người đánh cờ với Trương Ba, bị dồn vào thế bí, ngồi nghĩ mãi không biết đi nước nào gỡ thua được, anh ta mới bảo:
"Nước cờ này chỉ có tiên cờ là Đế Thích mới có thể gỡ được, chứ người trần chơi cờ thì chỉ có nước hàng mà thôi".
Vừa lúc ấy có một ông lão ăn mày ghé vào nhà Trương Ba xin, thấy hai người đang ngồi đánh cờ, lần đến ghé mắt xem, biết người kia đang nước bí, mới xin đi thử một nước gỡ xem sao.
Trương Ba cười rồi nói:
"Cờ này chỉ có Đế Thích hiện xuống may gỡ được cùng chăng, chứ ông thì tài cờ đến đâu mà đòi thử"?
Lão ăn mày cố nài:
"Ông cứ cho tôi đi thử một nước xem sao"?
Trương Ba nhận lời, ông lão đi ngay một nước gỡ khỏi thế bí, rồi dồn luôn Trương Ba vào chỗ phải thua. Trương Ba vừa tức vừa kinh ngạc nhìn sững ông lão hồi lâu, rồi bước xuống đất mời địch thủ ngồi lên cao, sụp lạy mà nói rằng:
"Tôi dám chắc cụ là tiên cờ Đế Thích chứ chẳng phải người phàm".
Ông lão từ chối, chỉ nói mình là kẻ nghèo hèn, nhưng Trương Ba không chịu nghe cứ lạy mãi, khiến cụ già ăn mày phải thú thật:
"Tôi là Đế Thích, nghe anh nhắc đến tôi, nên tôi phải đến xem anh đánh cờ ra thế nào, thấy anh quả thật là tay cờ giỏi, đáng khen. Cùng làng cờ với nhau, tôi muốn giúp anh một việc: số anh gần đến ngày chết, anh bảo cho vợ anh biết là khi anh nằm xuống rồi thì chị ấy nhớ thắp hương lên mà vái tên tôi, tôi sẽ hiện xuống cứu giúp anh sống lại".
Nói rồi vị tiên cờ biến mất, Trương Ba liền gọi vợ ra căn dặn theo đúng lời Đế Thích đã dặn.
Cách đó ít lâu, Trương Ba chết, người vợ thương khóc lo việc chôn cất, quên mất lời dặn của Đế Thích. Một tháng sau, dọn dẹp trong nhà trông thấy bàn cờ tướng, người vợ mới sực nhớ tới lời căn dặn của chồng, bèn thắp hương lên gọi tên Đế Thích. Chỉ chốc lác, Đế Thích hiện lên, người vợ kể lại sự tình rồi van lơn xin cứu cho chồng sống lại
Đế Thích nói:
"Anh Trương Ba chết đã lâu, da thịt rữa nát rồi, làm sao mà hồn nhận lại xác cho được nữa"?
Vợ Trương Ba lạy khóc mãi không cho Đế Thích đi, khẩn nài làm sao cho chồng sống lại. Đế Thích còn đang phân vân, thì hay tin lối xóm có người bán thịt heo vừa chết, mới bảo vợ Trương Ba.
"Chỉ còn cách cho hồn chồng chị nhập xác vào người bán thịt, chị có bằng lòng chăng?"
Vợ Trương Ba không còn biết tính làm sao, đành phải bằng lòng vậy.
Đế Thích bèn làm phép đem hồn Trương Ba nhập vào xác người bán thịt mà sống lại. Vợ người bán thịt mừng rỡ thấy chồng sống lại, song người bán thịt lại không nhận ra người vợ cũ mình là ai, xem tất cả chung quanh đều xa lạ. Vừa lúc ấy vợ Trương Ba đến, người bán thịt chạy ra mừng rỡ ôm lấy mà nhận là vợ mình. Vợ Trương Ba đã nghe lời Đế Thích bảo, nên cũng mừng rỡ nhận người bán thịt là chồng, rồi đưa về nhà.
Vợ người bán thịt chạy theo níu lại:
"Người này là chồng tôi sao chị lại dẫn đi"?
Vợ Trương Ba cãi lại:
"Chồng của tôi sao chị chạy theo giành"?
Rồi hai người đàn bà cãi lẫy, giành giựt, đánh nhau tranh chồng, kiện đến quan.
Quan hỏi người bán thịt nhận ai là vợ, anh ta chỉ vào vợ Trương Ba và bảo vợ cũ của mình là vợ người bán thịt ở lối xóm. Quan hỏi cách làm heo bán thịt thế nào anh ta nói không biết, hỏi đến cách đánh cờ tướng, anh ta trả lời rất thạo. Viên quan lấy làm khó xử vì hồn người này lại xác người kia, mới gọi vợ Trương Ba hỏi nhỏ xem trong khi chồng thị còn sống có làm điều gì đặc biệt không. Vợ Trương Ba thật tình kể lại việc Đế Thích xuống đánh cờ, có hứa lúc nào chồng thị chết, thì gọi đến ông sẽ cứu sống lại, nhưng rồi thị quên đi, đến khi xác chồng chết đã nát thịt rồi mới nhớ gọi đến, may có người bán thịt mới chết, ông tiên mới đem hồn Trương Ba nhập vào xác người bán thịt mới chết này. Viên quan cho đòi riêng người bán thịt đến (lúc  này đã mang hồn của Trương Ba) hỏi có biết Đế Thích không, anh ta trả lời y chang như vợ Trương Ba nói, nên được xử cho về nhà Trương Ba. Người vợ anh bán thịt đành phải chịu mất chồng.




Hồn Trương Ba, da hàng thịt