Ngộ độc rượu Methanol là gì?

Methanol là loại rượu đơn giản nhất, chất lỏng không màu, dễ cháy. Methanol tinh khiết có mùi thoang thoảng ngọt ở nhiệt độ môi trường xung quanh; methanol thô có thể có mùi hăng, khó chịu. Nó còn được gọi là rượu gỗ, có công thức hóa học là CH3OH. Methanol tồn tại ở dạng chất lỏng và là nguồn năng lượng bắt nguồn từ khí thiên nhiên, than, chất thải sinh học và CO2.




Hóa học
Methanol, cũng được gọi là ancol metylic, alcohol gỗ, naphtha gỗ hay rượu mạnh gỗ, là một hợp chất hóa học với công thức phân tử CH3OH (thường viết tắt MeOH). Đây là rượu đơn giản nhất, nhẹ, dễ bay hơi, không màu, dễ cháy chất lỏng với một mùi đặc trưng, rất giống, nhưng hơi ngọt hơn ethanol (rượu uống). Ở nhiệt độ phòng, nó là một chất lỏng phân cực, và được sử dụng như một chất chống đông, dung môi, nhiên liệu, và như là một chất làm biến tính cho etanol. Nó cũng được sử dụng để sản xuất diesel sinh học thông qua phản ứng xuyên este hóa.

Methanol là sản xuất tự nhiên trong quá trình chuyển hóa nhiều loại vi khuẩn kỵ khí, và là phổ biến trong môi trường. Kết quả là, có một phần nhỏ của hơi metanol trong bầu khí quyển. Trong suốt vài ngày, metanol không khí bị oxy hóa với sự hỗ trợ của ánh sáng Mặt Trời để thành khí cácbonic và nước.

Methanol để trong không khí, tạo thành carbon dioxide và nước:
2 CH3OH + 3 O2 → 2 CO2 + 4 H2O

Do có tính độc hại, metanol được dùng làm phụ gia biến tính cho etanol trong sản xuất công nghiệp. Methanol thường được gọi là "cồn gỗ" (wood alcohol) bởi vì metanol là một sản phẩm phụ trong quá trình chưng cất khô sản phẩm gỗ.

Độc tính
Methanol là chất rất độc, với lượng nhỏ gây mù, nhiều hơn có thể tử vong dễ dàng. Cồn trong công nghiệp được điều chế từ gỗ, metanol là sản phẩm phụ của quá trình này, vì thế etanol dùng trong phòng thí nghiệm có chứa nhiều metanol do đó tuyệt đối không được uống cồn hoặc dùng cồn thay rượu uống.

Khi uống vào, methanol gây tổn thương não, dây thần kinh thị giác, hoại tử não, tổn thương nội tạng. Bình thường ở ngưỡng 20mg/dl đã đe doạ tổn thương thần kinh.

Trước đây, methanol được điều chế bằng cách phân hủy gỗ, nay tổng hợp bằng hydro và carbon dioxit. Methanol được dùng trong công nghiệp (nhiên liệu vận tải, nhiên liệu hàng hải, pin năng lượng mặt trời, phát điện, nấu ăn...)  và thường làm dung môi hòa tan các chất vô cơ, hữu cơ hay chiết xuất các loại dầu. Để tránh nhầm lẫn với các loại dùng để uống, người ta cho chất màu xanh vào methanol nên gọi là cồn xanh.

Về nguyên tắc, methanol có trong rượu ethylic (rượu uống) thấp dưới mức cho phép. Tuy nhiên, vì lợi nhuận nên người ta thường tạo ra các loại rượu trôi nổi có hàm lượng methanol trong rượu rất cao, dễ gây ngộ độc.

Methanol cũng là sản phẩm phụ của quá trình chưng cất rượu và là chất lỏng đầu tiên ngưng tụ khi rượu được nấu theo cách chưng cất truyền thống.Tuy nhiên, không giống rượu ethanol, methanol nguyên chất có độc tính cao và không thích hợp để uống.

Tại sao methanol dễ gây ngộ độc?
Rượu uống (rượu ethanol/ethylic) được cơ thể con người chuyển hóa thành axit citric và được xử lý thông qua gan của chúng ta. Về lý thì không ai dùng methanol nguyên chất làm rượu, tuy nhiên vì nhiều lý do (nhất là lợi nhuận) nên methanol được dùng để điều chế rượu dưới nhiều hình thức. Methanol rất độc đối với con người, bởi cơ thể chúng ta sẽ chuyển hóa methanol thành formaldehyde và tiếp đến là oxy hóa thành axit formic rồi tấn công não bộ, mắt, dây thần kinh thị giác và các bộ phận mô mềm khác như thận và gan.

Theo bác sỹ Lương Quốc Chính, Khoa cấp cứu bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), chỉ cần 10ml methanol trộn vào đồ uống là đủ để gây ra mù vĩnh viễn. Một người lớn có thể ngộ độc phải cấp cứu khi uống 1ml dung dịch 100% là methanol. Ngoài ra bạn có thể bị mù, ngộ độc dẫn tới tử vong nếu uống và đưa chỉ 30 ml dung dịch nồng độ 40% methanol vào cơ thể!

Các phương pháp điều chế rượu dễ gây hàm lượng methanol cao
Theo báo Sức khoẻ & Đời sống, các phương pháp điều chế rượu dưới đây dù là vô tình hay cố ý cũng dễ tạo ra rượu có hàm lượng methanol cao:
- Dùng nguyên liệu có lẫn bã dạng gỗ (cenlulose): Thường rượu được chưng cất từ gạo (tẻ, nếp) hoặc từ đường mía (dạng mật mía) nên một số cơ sở cất rượu thủ công dùng loại mật mía không sạch bã khiến trong quá trình lên men chưng cất, bã phân hủy cho ra methanol. Lúc này, bã mía dù ép kỹ đến mấy vẫn còn đường và nếu lên men chưng cất thì vẫn có rượu. Nhưng nếu tận dụng bã này hay dùng mật mía bị cặn (chứa bã vụn) để điều chế rượu thì hàm lượng methanol trong rượu sẽ rất cao.
- Chế từ loại cồn ethylic kém chất lượng: Một lượng lớn rượu bán trên thị trường được điều chế theo cách dùng cồn (thực phẩm/y tế) pha với nước. Tính trung bình, một lít cồn có thể dùng để chế ra 3 lít rượu và mỗi lít rượu mà không phải tốn kém gì như nấu rượu theo cách chưng cất. Điều đáng sợ là nhiều người dùng loại cồn chất lượng kém (giá rẻ hơn, vốn có hàm lượng methanol aldehyt, aceton cao vượt tiêu chuẩn – dễ ngửi thấy mùi khó chịu), nên khi pha ra rượu sẽ có nhiều methanol, aldehyt, aceton.
- Vô tình dùng cồn methanol mà không biết: Người làm rượu thường cho loại cồn khô (chứa methanol) vào khi chưng cất, khi pha rượu (từ cồn) hay chế rượu thuốc theo cách này để làm cho rượu chóng ra hơn, dậy mùi hơn, mà không biết làm thế là đưa chất độc methanol vào rượu.
- Do không biết loại bỏ phần rượu chứa methanol lúc đầu: Khi chưng cất rượu thì giai đoạn đầu tiên sẽ có tạp chất methanol, aldehyd, aceton… vì các chất này bốc hơi ở nhiệt độ thấp nên bốc ra ngay ra ở giai đoạn cất đầu. Những chất này có mùi khó chịu khác hẳn mùi của rượu ethylic. Lẽ ra phải bỏ đi, nhưng người làm rượu tiếc, giữ lại và nó cũng thường lẫn vào lớp rượu chưng nguyên chất ban đầu (rượu cốt) với nồng độ khoảng 5%.

Triệu chứng ngộ độc rượu methanol
Các biểu hiện tương tự như khi uống quá nhiều rượu nên người bị ngộ độc sẽ thấy buồn ngủ, lú lẫn, mất điều hòa vận động, nhức đầu, buồn nôn, nôn mửa, đau bụng kèm với các biểu hiện rối loạn thị giác cho đến mù mắt.

Trường hợp nhiễm độc nặng sẽ có dấu hiệu thở nhanh, hôn mê, suy thở, tụt huyết áp nặng, ngưng tim và có thể dẫn đến tử vong. Ngộ độc xảy ra rất nhanh, sau khi uống khoảng 6 - 8 giờ thì buồn nôn, nôn, nhức đầu, chóng mặt kéo dài khoảng 8 giờ sau thì tử vong. Từ khi uống cho đến khi chết chưa đầy 24 giờ.

Điều này, khác với sự say rượu thông thường: lúc đầu nói nhiều, lộn xộn, mất thăng bằng do trung tâm ức chế bị ức chế; sau đó chuyển sang trạng thái mệt mỏi, ngủ li bì do toàn bộ thần kinh trung ương bị ức chế. Say rượu thông thường ít khi tử vong, trừ trường hợp ra lạnh, hay vốn có bệnh tim mạch.

Ngộ độc xảy ra ngay khi uống chưa quá nhiều, chưa quá say, có người sau khi uống còn tỉnh táo về đến nhà mới thấy mệt vào viện thì... chết.

Cách xử lý khi ngộ độc methanol và các phòng tránh
Khi gặp biểu hiện nhiễm độc methanol bạn cần đưa nạn nhân cùng với những chất mà họ đã sử dụng (nghi tác nhân gây ngộ độc) tới cơ quan chống độc của các bệnh viện để được cấp cứu kịp thời.

Nên tránh uống các loại rượu trôi nổi chưa được kiểm định chất lượng và chưa qua kiểm tra của cơ sở y tế, của cơ quan vệ sinh an toàn thực phẩm.

Lên men từ cơm nếp/gạo hoặc pha từ cồn hay chế từ mật mía thì rượu sẽ có mùi thơm nhẹ của rượu nếp, khác với việc chế rượu từ cồn hay hóa chất công nghiệp. Tuy nhiên, người ta thường ngụy trang khéo léo bằng cách hòa dung dịch thuốc tím loãng vào cồn kém chất lượng, lọc qua gạc, cồn sẽ mất mùi hôi, nên các cách nếm, ngửi thông thường không thể phân biệt đâu là rượu nấu từ gạo chính thống, đâu là các loại rượu trá hình.

Nhìn chung, các rượu chứa nhiều methanol đang bán trên thị trường (còn gọi là rượu methanol) chủ yếu được sản xuất bằng cồn và hóa chất công nghiệp, giá rất rẻ nhưng dễ gây ngộ độc. Bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên, phụ trách Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ trên báo Tuổi Trẻ rằng, "Không thể phân biệt đâu là rượu ethanol và đâu là rượu methanol nếu chỉ dựa vào cảm quan thông thường. Tuy nhiên, người dân cần cảnh giác với những loại rượu không nhãn mác, giá rẻ, thậm chí chỉ vài nghìn đồng/lít vì đó đích thị là methanol".

Ngoài ra, một nguồn chủ yếu nhiễm độc methanol là nhà chưng cất rượu tại nhà có chứa methanol. Một số loại rượu có chứa khoảng 90% ethanol và 5% methanol, có thể làm xuất hiện những dấu hiệu điển hình của ngộ độc methanol nặng, nên những người hay uống rượu và nghiện rượu cần hạn chế để tránh tác hại lâu dài.