Nơi đầu tiên được thắp đèn điện ở Sài Gòn hiện là công trình nào?

Trong lúc Sài Gòn đã dùng đèn dầu lửa được 17 năm để chiếu sáng đường phố ở khu trung tâm thì đến tháng 3/1887, lần đầu tiên Hội đồng thành phố lập riêng một ủy ban xem xét các dự án chiếu sáng bằng đèn điện. Đầu năm sau đó, họ đã quyết định mở một cuộc thi tận bên Pháp để chọn dự án.

Hội đồng thành phố có nhiều ý kiến không đồng ý với nguồn năng lượng mới mẻ này và dư luận bên Pháp cũng thế. Bởi lúc bấy giờ ở bên Pháp, người ta vẫn coi đèn điện là một thứ đồ xa xỉ, tốn kém nên ở xứ Đông Dương thuộc địa không thể đủ ngân sách mà thực hiện.

Đèn khí đốt ở Paris khi đó vẫn rẻ hơn so với đèn điện. Tuy nhiên vào đầu năm 1889, Paris đã thông qua một hợp đồng ký với hãng Pope để chiếu sáng bằng đèn điện cho một số khu trung tâm hành chính của thành phố Paris. Tháng 3 năm đó, Hội đồng thành phố cũng biểu quyết đồng ý làm thử đèn điện.

Sang tháng 4 năm ấy, Ferret trình lên một bản đề nghị cho làm thí điểm đèn điện ở Nhà hát Thành phố và một đoạn đường Catinat (nay là Đồng Khởi) dùng đèn dây tóc và đèn hồ quang, cùng với các thiết bị phát điện, cột đèn, dây dẫn điện. Tổng số tiền dự kiến từ 25.000 đến 30.000 Franc. Vì ngân sách lúc này thành phố đã cạn nên chính quyền Sài Gòn đành dừng lại dự án này.

Bốn năm sau đó, Catoire trình ra một dự án khác thắp sáng đường phố Sài Gòn bằng đèn điện và đèn dầu lửa: làm 393 bóng đèn điện Edison, mỗi bóng có sức tỏa sáng đến 16 nến cho khu phố trung tâm; hơn 570 đèn dầu lửa cho các khu phố khác.

Sau khi xem xét, Hội đồng thành phố nhận thấy phương án làm đèn điện đắt hơn dầu lửa, lại vừa không sáng bằng loại đèn dầu lửa phổ thông có sức tỏa sáng đến 25 nến. Do đó, họ đã quyết định cho dùng loại đèn dầu lửa phổ thông với hai kiểu: kiểu có bóng đèn 15 lignes (ligne là một loại đơn vị đo cổ của Pháp, bằng 2,25 mm), kiểu có bóng đèn 25 lignes cho trung tâm thành phố và loại đèn dầu có bóng đèn 14 lignes cho các khu phố còn lại.

Báo cáo của Monceaux cho Hội đồng thành phố giữa năm 1893 đã xác nhận điều nói trên: những bóng đèn điện ở hãng Messageries Maritimes (tức bến Nhà Rồng) chỉ có sức tỏa sáng 16 nến mỗi bóng, tức là yếu hơn nhiều so với đèn phổ thông thắp bằng dầu lửa mà thành phố đã cho thử nghiệm ở đường Catinat.

Như vậy, theo tư liệu này, nơi đầu tiên ở Sài Gòn thắp đèn điện là tại bến Nhà Rồng, tuy còn ở quy mô thử nghiệm nhỏ hẹp và sức tỏa sáng còn yếu ớt.