Lặng lẽ Sa pa là một trong những truyện ngắn đặc sắc của Nguyễn Thành Long. Tác phẩm được sáng tác sau chuyến đi thực tế ở Lào Cai năm 1970. Toàn câu truyện là một bài thơ, bài ca ca ngợi những con người mới, những con người nhiệt tình lao động, những con người có lý tưởng sống cao đẹp, khao khát cống hiến sức lực tuổi trẻ, hạnh phúc của cuộc đời mình cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tất cả những vẻ đẹp đó đã được tác giả thể hiện thành công qua nhân vật anh thanh niên, một chàng trai trẻ không rõ tên tuổi nhưng tràn đầy nhiệt tình yêu nước và say mê công việc

Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa được xây dựng xoay quanh một tình huống truyện khá đơn giản mà tự nhiên. Đó chính là cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên chuyến xe lên Sa Pa với anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn. Qua cuộc trò chuyện, tác giả khắc họa vẻ đẹp nhân vật anh thanh niên. Đó là một chàng trai 27 tuổi, tầm vóc nhỏ bé, khuôn mặt tươi tắn, luôn luôn rạng rỡ nụ cười, làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét.

Có lẽ với vẻ bề ngoài đó, anh cũng chỉ là một chàng trai bình thường như bao nhiêu người khác nhưng điều đáng nói là ẩn bên trong cái con người tưởng chừng như bình thường ấy ta bỗng nhận ra biết bao những phẩm chất tốt đẹp mà không phải ai cũng có được.

Trước hết ở nhân vật anh thanh niên là một con người có lý tưởng sống cao đẹp, khao khát cống hiến sức lực và tuổi trẻ của mình vào công cuộc xây dựng đất nước. Anh ngày đêm lao động hăng say, bền bì, không ngại khó khăn, gian khổ.

Như bao thanh niên khác, anh từ bỏ chốn phồn hoa đô hội, từ bỏ gia đình để một mình lên triền núi cao xa xôi ngày đêm làm công tác khí tượng, gắn cuộc đời mình với gió mây đèo núi, không gian bao la bát ngát, lặng lẽ và heo hút nơi núi đồi Sapa. Vì nhiệt tình yêu nước, nhiệt tình cống hiến nên anh sẵn sàng chấp nhận làm việc trong một môi trường đầy khó khăn và gian khổ.

Nếu công việc của anh chỉ là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hằng ngày” thì thiết nghĩ nó cũng không mấy gì khó khăn. Nhưng công việc ấy được đặt trong một môi trường làm việc rất nghiêm khắc trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m “bốn bề chỉ cây cỏ, mây mù lạnh lẽo”, mà tuyệt nhiên không một bóng người. Trong hoàn cảnh sống và làm việc đó, con người không chỉ đối mặt với cái lạnh, cái rét, gió bão mù mịt mà bên cạnh đó còn đối mặt với sự cô đơn, buồn chán, cái này mới thật là đáng sợ.

Cho nên trong những ngày đầu lên nhận công tác, vì chưa quen nên chàng trai dũng cảm và đầy nhiệt huyết ấy cũng thấy buồn vì “thiếu hơi người”. Anh thấy mình như vì sao kia lẻ loi đơn độc giữa bầu trời cao rộng. Từ đó anh đã có một suy nghĩ, hành động rất ngộ nghĩnh và đáng yêu để giải tỏa nỗi buồn, nỗi cô đơn của mình bằng cách lấy khúc cây chắn ngang giữa đường, để cho chiếc xe khách nào đó đi qua phải dừng lại, anh có dịp cùng bác tài xế khuân khúc cây ấy đi. Trong những giây phút ngắn ngủi ấy anh được nhìn, được thấy, được trò chuyện dù trong giây lát cùng với những hành khách trên xe.

Công việc của anh vô cùng nhọc nhằn, vất vả. Mỗi ngày phải “ốp” đến bốn lần. Nhưng “gian khổ nhất là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng”. Nửa đêm đang ngủ, “nghe chuông đồng hồ chỉ muốn đưa tay tắt đi”. Nhưng rồi phải vùng dậy, chui ra khỏi chăn, xách ngọn đèn bão ra vườn giữa lúc “gió tuyết và bóng đêm lặng im bên ngoài như chỉ chực chờ mình ra là ào ào xô tới…mà gió thì giống như những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả…”. Đến khi “xong việc trở vào không tài nào ngủ được”.

Công việc gian khổ vất vả nhưng ngày cũng như đêm, dù mưa gió gầm thét dữ dội, anh thanh niên vẫn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ của mình. Sở dĩ như vậy là vì anh ý thức được tầm quan trọng và ý nghĩa trong công việc của mình. Nếu làm việc bê trễ hoặc báo cáo kết quả không chính xác có thể gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc không chỉ cho đồng đội anh mà còn ảnh hưởng tới nhiều người, ảnh hưởng đến cả một vùng. Ngược lại nếu anh luôn luôn làm việc với tinh thần trách nhiệm cao độ, tin tức của anh được báo về chính xác, kịp thời, nó sẽ đem lại nhiều lợi ích lớn lao, phục vụ cho chiến đấu, cho sản xuất.

Nói sao hết những niềm vui mừng, hạnh phúc, sung sướng, tự hào về công việc của anh . Chính từ niềm vui trong công việc, anh càng cảm thấy yêu đời, yêu công việc của mình hơn bao giờ hết. Có thể nói cái chiến thắng của quân đội ta mà có một phần không nhỏ là công lao của anh đã trở thành nguồn động lực thôi thúc anh thanh niên chịu đựng gian khổ, sống đơn độc một mình bốn năm trời nơi núi rừng Sa Pa lạnh lẽo mà không có người thăm viếng.

Cũng từ đây ta nhận thấy hiện lên ở anh thanh niên một con người mang trong mình nhiều phẩm chất cao đẹp, có tinh thần trách nhiệm với công việc, sẵn sàng chịu đựng gian khổ, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ, khao khát cống hiến tài năng sức lực của mình cho công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nước.

Anh thanh niên con là người rất lạc quan yêu đời, có những suy nghĩ sâu sắc về lẽ sống, công việc của bản thân mình. Sống thui thủi một mình trên triền núi cao lạnh lẽo, heo hút nhưng không bao giờ anh cảm thấy cô đơn buồn chán. Bởi anh luôn tâm niệm: “khi ta làm việc ta với công việc là đôi sao lại bảo một mình”. Huống chi việc của anh lại gắn liền với các anh em đồng chi dưới kia. Công việc ấy tuy gian khổ nhưng nếu cất nó đi thì anh sẽ buồn đến chết mất.

Như vậy đối với anh thanh niên công việc là niềm vui, là lẽ sống, là người bầu bạn, anh luôn tìm thấy được niềm vui và hạnh phúc trong công việc của mình nên không bao giờ anh cảm thấy buồn bã và cô đơn.

Không chỉ lấy công việc làm niềm vui, xua tan nỗi cô đơn, trống trải khi phải sống một mình trên núi cao heo hút anh thanh niên còn nghĩ ra cách để làm cho cuộc sống của mình trở nên tươi vui hơn, thi vị hơn. Anh trồng hoa, nuôi gà và đọc sách. Anh lấy hoa làm bầu bạn, cùng trải lòng mình trên từng trang sách, trò chuyện đối thoại với các nhà văn, ngày ngày cảm nhận vẻ đẹp chập chờn hư ảo nên thơ của núi đèo Sa pa trong khói sương mờ ảo.

Cuộc đời riêng của anh thu gọn lại một góc trái gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một cái giá sách,…với bộ bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm, tất cả đều sạch sẽ, gọn gàng, ngăn nắp. Một đời sống vừa giản dị, thanh bạch mà cũng tao nhã biết bao.

Ở anh thanh niên, ta còn thấy một con người khiêm tốn, có lối sống giản dị. Sau khi nghe anh thanh niên kể về cuộc sống khó khăn gian khổ của mình ở Sa pa, nhà hoạ sĩ già vô cùng khâm phục, xúc động trước những suy nghĩ, tình cảm và cuộc sống âm thầm lặng lẽ cao đẹp của anh. Ông có ý định dùng ngòi bút của mình để ghi lại bức chân dung về một con người cao đẹp như anh dù ông biết rằng “bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác và để hoàn thành sáng tác là một chặng đường dài”.

Nhưng anh thanh niên đã khiêm tốn từ chối và quyết định giới thiệu cho nhà hoạ sĩ những người khác mà anh nghĩ là xứng đáng được vẽ hơn mình. Đó là ông kĩ sư vườn rau tự tay mình làm thay công việc loài ong, thụ phấn cho hàng vạn cây su hào để củ su hào nước ta ăn được to hơn, ngọt hơn trước. Đó là một đồng chí nghiên cứu khoa học ngày đêm nỗ lực làm một bản đồ sét riêng cho nước ta, suốt 11 năm trời không một ngày xa cơ quan, không đi đâu tìm vợ. Cái cử chỉ đó cho thấy ở anh thanh niên một con người khiêm tốn, giản dị, anh không bao giờ đề cao công việc của mình hơn người khác mặc dù công việc của anh có ý nghĩa không nhỏ đối với đất nước, cuộc sống của nhân dân.

Anh lại là một người hết sức chân thành, cởi mở, hiếu khách. Mặc dù chỉ tình cờ gặp gỡ ông hoạ sĩ và cô kĩ sư nhưng anh thanh niên đối xử với họ rất nồng hậu, ấm áp tình người. Anh đã tặng cho cô kĩ sư một bó hoa thật to, thật đẹp. Anh tặng cho ông hoạ sĩ một làn trứng gà để họ ăn dọc đường. Ngay cả với bác lái xe, người mà anh chỉ trao đổi một vài lần nhưng khi nghe tin vợ bác bị ốm, anh đã đào ngay một củ tam thất để tặng cho bác làm thuốc bổ dưỡng chữa bệnh cho bác gái. Một làn trứng, một bó hoa, một củ tam thất tuy là những món quà đơn sơ nhỏ bé nhưng ẩn chứa trong đó là tấm lòng hiếu khách, yêu mến chân thành của anh thanh niên dành cho những người khách quý của mình

Tóm lại anh thanh niên là hình ảnh tượng trưng cho những con người mới, những con người sống âm thầm lặng lẽ, lao động quên mình để đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Đó là những con người có lí tưởng sống, hoài bão cao đẹp, biết hi sinh những hạnh phúc riêng tư vì lẽ sống lớn, tự nguyện sống xa gia đình, làm những công việc nặng nhọc nhất nhưng có ích cho đời. Đó là những trí thức giàu lòng yêu nước, tràn đầy nhiệt huyết tuổi trẻ, khao khát được lao động cống hiến, được góp sức mình vì đất nước nhân dân.

Cuộc sống cao đẹp của anh thanh niên đã làm cho cô kĩ sư trẻ đầy nhiệt huyết có những suy nghĩ đúng đắn về hướng đi sắp tới của cuộc đời mình. Rồi đây cô cũng sẽ như anh, để lại sau lưng những gì tốt đẹp nhất để dấn thân vào những vùng đất xa xôi của Tổ quốc để cống hiến tài năng, sức trẻ của mình trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Có thể nói không chỉ anh thanh niên mà tất cả những con người có lối sống cao đẹp trong cuộc đời này sẽ có một sức ảnh hưởng mạnh mẽ, sẽ khơi gợi trong ta những tư tưởng tình cảm tốt đẹp, sẽ tiếp thêm niềm tin sức mạnh giúp ta vượt qua khó khăn gian khổ để thực hiện ước mơ, hoài bão của cuộc đời mình, để sống một cuộc đời thật có ý nghĩa cho mình và cho người khác.

Đối với ông họa sĩ, cuộc sống của anh thanh niên rất đẹp, rất nên thơ, rất đáng để cho mỗi người chúng ta khâm phục. Chính cuộc sống nên thơ tuyệt đẹp, đầy tình thương và trách nhiệm đó là nguồn cảm hứng bất tận của nghệ thuật để từ đó người nghệ sĩ cho ra đời những tác phẩm có giá trị. Ông muốn ghi lại bức chân dung của chàng trai giàu nghị lực, tình thương, trách nhiệm ấy để.

Hình ảnh đó không chỉ là tấm gương sáng tiêu biểu cho một thời kì đầy đau thương nhưng vô cùng anh dũng của dân tộc mà đó là con người của mọi thời đại, những con người làm việc quên mình mà không đòi hỏi đáp đền, không cần một ai biết đến, những con người bình thường trong cuộc sống này. Nếu chịu khó nhìn kĩ ta sẽ nhận ra nét đẹp của những viên ngọc sáng ngời ẩn chưa trong tâm hồn họ. Những con người đó chính là chất thơ của cuộc sống làm cho cuộc sống này đẹp đẽ hơn, lung linh hơn.

Lặng lẽ Sa Pa là lời nhắn nhủ chân thành, tha thiết đối với con người trong thời đại đó và cả hôm nay và đặc biệt là thế hệ trẻ hãy sống những tháng ngày đẹp nhất, làm những công việc bình thường nhất nhưng có ích cho đời. Hãy sống chân thành, đầy tình thương và trách nhiệm đối với bản thân, gia đình xã hội để mình là một thanh âm trong trẻo trong bản đàn của sự sống đa thanh sắc, muôn màu muôn vẻ.