Sau khi nêu lẽ phải không thể chối cãi, bản Tuyên ngôn độc lập đã tố cáo tội ác của thực dân Pháp, bất chấp lẽ phải, lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái để nô dịch nhân dân ta trong hơn 80 năm. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dẫn chứng ra hàng hoạt các hành động bất công, phi nghĩa của thực dân Pháp đối với nhân dân Việt Nam như sau: "Về chính trị: tuyệt đối không cho nhân dân một chút tự do dân chủ nào; Thi hành luật pháp dã man; Chia cắt đất nước; chia rẽ dân tộc; chém giết những người yêu nước, đàn áp các cuộc khởi nghĩa; Ràng buộc dư luận và thi hành chính sách ngu dân….Về kinh tế: Bóc lột nhân dân Việt Nam đến tận xương tủy khiến nhân dân nghèo đói, nước nhà xơ xác tiêu điều; Cướp ruộng đất, hầm mỏ, tài nguyên; Đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý làm cho nhân dân trở nên bần cùng…". Đến khi phát xít Nhật vào Đông Dương, nhân dân Việt Nam phải chịu hai tầng áp bức nên càng cực khổ đói nghèo. Vì vậy, nhân dân Việt Nam phải nổi dậy giành chính quyền, lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, xóa bỏ mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam, thoát ly hẳn quan hệ với Pháp. Đó là hành động tất yếu vì lẽ phải và chính nghĩa mà bất cứ dân tộc yêu chuộng hòa bình nào cũng đều làm như vậy.

Bằng ngôn từ giản dị nhưng khúc triết, lời lẽ uyển chuyển, thuyết phục, lập luận chặt chẽ, cứng rắn nhưng giàu tính nhân văn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phơi trần bản chất xấu xa, vô nhân đạo của thực dân Pháp, đi ngược lại những tuyên bố bất hủ về quyền tự do bình đẳng của họ. Người đã lật tẩy chiêu bài của thực dân Pháp núp dưới danh nghĩa là "khai hóa" và "bảo hộ" và núp dưới lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái để che giấu những tội ác tàn bạo. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh sự phản bội hèn nhát của thực dân Pháp đã quỳ gối đầu hàng, hai lần dâng nước ta cho phát xít Nhật khiến dân ta điêu đứng một cổ hai tròng dẫn tới nạn đói thảm khốc năm 1945 làm cho hơn hai triệu đồng bào ta phải chết. Tồi tệ hơn khi thực dân Pháp đã không hưởng ứng lời kêu gọi của Việt Minh để hợp tác chống Nhật, mà còn ra tay sát hại tù chính trị của ta. Vậy là trên thực tế Pháp đã từ bỏ quyền lợi của họ ở Việt Nam, từ chối chiến đấu cùng Việt Nam để bảo vệ quyền lợi chung, từ sau ngày 9/3/1945 Pháp đã không còn bất cứ đặc quyền nào ở Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định nhân dân Việt Nam đã giành lại đất nước từ tay Nhật chứ không phải từ tay Pháp đó cũng là cơ sở để tuyên bố rằng Việt Nam không thể bị ràng buộc bởi bất cứ nguyên tắc pháp lý nào với thực dân Pháp. Khẳng định này là vô cùng quan trọng vì chính tướng Đờ Gôn đã từng tuyên bố "Chúng ta sẽ trở lại Đông Dương, vì chúng ta mạnh hơn, Hà Nội là chặng đường giải phóng cuối cùng...". Tuyên ngôn độc lập đã tuyên bố Việt Nam thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả những đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam, đồng thời khẳng định toàn dân Việt Nam sẽ kiên quyết chống lại mọi âm mưu tái chiếm Việt Nam của thực dân Pháp.

Tuyên ngôn độc lập 1945 cũng ràng buộc các nước Đồng Minh vào việc công nhận quyền độc lập của dân tộc Việt Nam với lý do là họ đã công nhận nguyên tắc dân tộc bình đẳng thì không thể không công nhận quyền độc lập của Việt Nam. Hơn nữa, Việt Nam là một dân tộc đã chống ách thực dân và đã đứng về phe đồng minh chống phát xít thì nhất định phải được tự do, phải được độc lập.

Tuyên ngôn Độc lập đã dùng lẽ phải và sự thật để khẳng định nền độc lập của Việt Nam. Lời tuyên bố trịnh trọng cuối cùng đối với thế giới là lời khẳng định ý chí và quyết tâm bảo vệ nền độc lập của mình: "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy"(3).

Trong Tuyên ngôn độc lập, bằng những lý lẽ đanh thép, thấu tình đạt lý, Chủ tịch Hồ Chí Minh vạch rõ bản chất xấu xa thâm độc của thực dân Pháp đồng thời nêu rõ quyết tâm bảo vệ chủ quyền dân tộc của nhân dân Việt Nam. Qua đó cho nhân dân thế giới thấy được tính chính nghĩa của cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam, ủng hộ nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh cho lẽ phải. Buộc các nước đồng minh phải công nhận nền độc lập của đất nước Việt Nam: "Chúng tôi tin rằng các nước đồng minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở các Hội nghị Têhêrang và Cựu Kim Sơn, quyết không thể không công nhận quyền độc lập của nhân dân Việt Nam"(4).