Văn miếu Xích Đằng hay còn gọi Văn miếu Hưng Yên, một di tích quan trọng trong Quần thể di tích Phố Hiến. Đây là nơi tôn vinh nền học vấn, triết lý bất hủ của dân tộc “hiền tài là nguyên khí quốc gia”, trở thành một biểu tượng của văn hóa, văn hiến Hưng Yên.

Văn miếu khởi dựng từ thế kỷ 17 (thời hậu Lê) với quy mô ban đầu chỉ tương đối. Đến năm Minh Mạng thứ 20 (1839) triều Nguyễn cho xây dựng thành quy mô bề thế như hiện nay. Dấu tích còn lại là 2 mộ tháp đá: Phương Trượng Tháp và Tịnh Mãn Tháp. Giới thiệu về văn miếu Xích Đằng cho biết, từ khi hình thành đến hết giai đoạn nhà Nguyễn, đây là nơi tổ chức các kỳ thi tuyển vừa là nơi bái tế các bậc hiền nho vào mỗi dịp “xuân thu nhị kỳ” hàng năm.

Theo thông tin về văn miếu Xích Đằng thì nơi đây đã sớm được xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia từ năm 1992. Đây cũng là một trong 6 văn miếu còn tồn tại cho đến ngày nay của cả nước, và là một trong 2 văn miếu lâu đời nhất, đứng sau văn miếu Quốc Tử Giám ở Hà Nội.

Sau ngày tái lập tỉnh Hưng Yên năm 1997, để nối tiếp truyền thống xưa, văn miếu tiếp tục là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, giáo dục như: triển lãm thư pháp, hát ca trù đầu xuân, tổ chức ngày thơ Việt Nam, vinh danh học sinh đỗ đạt cao, có thành tích học tập tốt…

Ngày nay, văn miếu thờ Khổng Tử, người được suy tôn là “vạn thế sư biểu”, và các bậc chư hiền của Nho gia. Riêng nhân vật được đặt thờ ngay chính giữa khu đại bái của văn miếu là Chu Văn An, người thầy giáo mẫu mực thời Trần.

Khuôn viên văn miếu trải rộng gần 6ha, phía trước là đầm Vạc, bên cạnh phía tây là hồ Văn. Toàn cảnh các hạng mục công trình được bố trí đồng bộ và liền mạch. Mặt tiền quay hướng Nam, có 2 cây gạo cổ thụ hàng trăm năm tuổi, vươn cao sừng sững.

Cổng Tam quan hay Nghi môn, được xây dựng đồ sộ theo lối kiến trúc chồng diêm, hai tầng tám mái có lầu gác. Hai bên tam quan có hai bục loa, dùng để xướng danh sĩ tử và thông báo những quy định trong các kỳ thi trước đây.

Phía trong là khoảng sân rộng, giữa sân là đường thập đạo, hai bên có lầu chuông và lầu khánh cùng 2 dãy tả vu, hữu vu. Hai dãy nhà này hiện được dùng để trưng bày các hình ảnh, hiện vật liên quan đến giáo dục và các di tích lịch sử của tỉnh Hưng Yên.

Khu nội tự được xây kiểu chữ Tam, gồm: tiền tế, trung từ và hậu cung, kiến trúc giống nhau theo kiểu vì kèo trụ trốn. Hệ thống mái theo kiểu “trùng thiềm địa ốc”. Nội thất tỏa sáng với hệ thống các đại tự, câu đối, cửa võng và các cột kèo sơn son thếp vàng.

Nối tiếp truyền thống xưa, lễ hội Văn Miếu ở Hưng Yên ngày nay cũng được tổ chức “xuân thu nhị kỳ” vào ngày 15/1 và 15/8 âm lịch hàng năm, với các hoạt động tế lễ, thể hiện tinh thần tôn sư trọng đạo, và phấn đấu cho sự nghiệp giáo dục ngày càng tiến bộ.