Câu này rất thời sự đối với xã hội Việt Nam. Việt Nam mới bước ra khỏi nghèo đói, và một số người làm giàu rất nhanh. Một số người khác thì có cơ hội thăng tiến trong bộ máy cầm quyền. Một số khác thì tìm cho mình những vị trí danh vọng. Trong xã hội mới ra khỏi nghèo khó, sở hữu nhiều tiền, có quyền thế, và có danh vọng là 3 thước đo của ‘thành công’. Nhưng trong một xã hội như thế, sự ‘thành công’ của họ thường không được nể phục. Nói như văn hào Honore de Balzac là đằng sau mỗi gia tài kếch xù là một tội phạm (Behind every great fortune there is a crime), đằng sau sự ‘thành công’ của một số người ở Việt Nam cũng là một dấu hỏi lớn. Nhiều người ‘thành công’ ở VN kiếm được nhiều tiền và quyền không phải qua cống hiến mà qua khai thác các mối quan hệ hoặc lợi dụng người khác, thậm chí làm điều phi pháp. Bởi vậy nên mới có những người chỉ mong làm người “tử tế”, hay mới đây nhất là làm người “liêm chính”.

Một đất nước mới thoát khỏi nghèo đói và lạc hậu trên con số, vẫn còn rất nhiều người nghèo khổ trong thực tế. Mượn câu nói của Einstein, chúng ta cũng có thể nói một đất nước như vậy cần những người có ích hơn là những người ‘thành công’. Làm người có ích để cống hiến cho đời.

Làm người có ích cũng rất nhất quán với sự hạnh phúc. Các chuyên gia tâm lí và các nhà hiền triết phân loại 3 cuộc sống hạnh phúc: good life, comfortable life, và meaningful life. Một cách ngắn gọn, good life (cuộc sống tốt) là được làm việc mình yêu thích và độc lập; comfortable life (cuộc sống thoải mái) có nghĩa là có cuộc sống có nhiều tiền và tiện nghi; và meaningful life (cuộc sống có ý nghĩa) là sống để dùng khả năng của mình giúp cho người khác sống tốt hơn và thoải mái hơn. Có thể nói người ‘thành công’ là người có cuộc sống tốt và thoải mái. Nhưng làm người có ích, theo ý của Einstein, là sống cuộc sống có ý nghĩa.

_______