Nông dân Nước Ta muôn đời nay luôn lam lũ, khó khăn vất vả. Họ sống có khi sung túc, có khi cơ cực. Nhưng ở họ luôn sáng ngời phẩm chất tốt đẹp. Nước Ta những năm 1930 – 1945 đói khổ, nghèo nàn, lỗi thời phải chịu ách áp bức vừa của thực dân vừa của phong kiến. Cái đói cái nghèo tròng lên cổ nhân dân đặc biệt quan trọng người nông dân áo vải lấm lem. Trước hình tượng ấy, rất nhiều nhà văn đương thời lựa chọn làm hình mẫu cho đề tài viết văn của mình. Trong đó có Nam Cao. Ông đã khắc họa bức chân dung Lão Hạc trong tác phẩm cùng tên sinh động, chân thực .Cảnh ngộ của Lão Hạc thật bi thảm. Nhà nghèo, vợ chết, hai cha con lão phải sống lay lắt, rau cháo qua ngày. Một ngày nọ, người con trai của lão phẫn chí vì không có tiền cưới vợ, bỏ đi làm đồn điền cao su đặc biền biệt, một năm chẳng có tin tức gì. Lão Hạc sống thui thủi một mình với con chó Vàng, kỉ vật người con trai để lại. Lão tôn con chó là “ cậu Vàng ”, coi con vật như người thân trong gia đình trong nhà. Vắng nhà đi kiếm ăn thì thôi, hễ tới nhà là ông lão lại kể chuyện tâm tư nguyện vọng, là nguồn niềm hạnh phúc đơn sơ mà thiết thực giúp lão sống trong đói nghèo, để đợi người con trai trở lại kiến thiết xây dựng niềm hạnh phúc lứa đôi và niềm hạnh phúc mái ấm gia đình, cho lão được sống bên con, bên cháu như bao con người thông thường khác. Nhưng sự túng quẫn ngày càng rình rập đe dọa lão. Sau trận ốm nặng lê dài, lão yếu người đi ghê lắm. Đồng tiền bấy lâu nay tích góp cạn dần. Lão không có việc làm. Rồi một cơn bão ập đến, phá sạch sành sanh hoa trái trong vườn. Giá gạo thì cứ cao mãi lên. Vì thế lão Hạc lấy tiền đâu nuôi “ cậu Vàng ”. Kể ra trong nhà cũng còn ít tiền tích góp cho đứa con trai, nhưng lão không tiêu lẹm vào đấy. Mà cho “ cậu Vàng ” ăn ít, thì cậu gầy đi, tội nghiệp. Ông lão nông nghèo nàn ấy cứ do dự, day dứt mãi, ở đầu cuối dằn lòng quyết định hành động bán “ cậu Vàng ” rồi đến nhờ ông giáo cậy nhờ một việc quan trọng .Bán con chó Vàng vì thương con, điều đó bộc lộ tấm lòng yêu thương con thâm thúy của một người cha nhân hậu và giàu lòng tự trọng. Nhưng rồi lão Hạc lại vô cùng ăn năn, day dứt. Lão sang nhà ông giáo để giãi bày nỗi đau thống thiết của mình. “ Mặt lão đùng một cái co rúm lại. Những vết nhăn xô lại ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc … ”. Phải chăng lão Hạc cảm thấy có lỗi với cậu Vàng, con vật rất đỗi thân thương của lão. Những lời lão kể với ông giáo mà như kể với chính mình : “ A ! Lão già tệ lắm ! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à ! Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu mà còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó ”. Đây là lời nói, hay chính là lời sám hối, lời tự than, tự trách mình quá phũ phàng, nhẫn tâm của một tấm lòng nhân hậu .Có thể nói, lão là một người nghĩa tình, thủy chung, vô cùng trung thực. Lão phủ nhận mọi sự trợ giúp của ông giáo, lão lại chuẩn bị sẵn sàng sẵn tiền làm ma cho bản thân, gửi ông giáo, để khi lão có việc thì ông giáo đưa ra, coi như là của lão có chút ít, còn lại thì nhờ bà con hàng xóm cả. Lão làm vậy để không phiền lụy tới ai. Từ đó, lão bòn vườn, mò cua, ốc, trai ăn để sống qua ngày, thà chết chứ không chịu mắc nợ ai. Có lẽ hành vi bán cậu Vàng của lão chính là bước sẵn sàng chuẩn bị cho cái chết của lão. Lão xin Binh Tư ít bả chó với nguyên do bắt chó nhà khác – một nguyên do làm Binh Tư tự nghĩ lão giả bộ hiền lành thế nhưng cũng ghê ra phết, một nguyên do làm ông giáo hiểu nhầm lão, hiểu nhầm một con người đã “ khóc vì trót lừa một con chó, một con người nhịn ăn để có tiền làm ma ”. Vậy nhưng hóa ra, lão ăn bả chó để tử tự, để giữ vẹn nguyên tấm lòng trong sáng của lão. Lão ăn bả chó, lão chết như một con chó, vật vã, quằn quại trong đau đớn, để chuộc tội với cậu Vàng. ” Lão đang vật vã ở trên giường, đầu tóc rũ rượi, quần áo rườm rà, hai mắt long sòng sọc. Lão tru tréo, bọt mép sùi ra, khắp người chốc chốc lại bị giật mạnh một cái, nảy lên. Hai người đàn ông lực lưỡng phải ngồi lên người lão. Lão vật vã đến hai giờ đồng hồ đeo tay rồi mới chết … “. Lão ăn bả chó cũng là để không bị đời sống dồn đẩy, bị tha hóa biến chất như Binh Tư, hay Chí Phèo …Cái chết của lão cũng chính là sự tự trọng của lão với con lão. Lão sống mà phải dựa vào tiền của con thì thà lão chết còn hơn. Lão Hạc có một tấm lòng thật đáng trân trọng – lòng tự trọng của lão nông nghèo nhưng trong sáng. Lão chọn “ chết trong còn hơn sống đục ” khi bị dồn vào đường cùng. Tấm lòng nhân đạo của Nam Cao đã được biểu lộ rất rõ. Thông qua cuộc sống bi thảm, những phẩm chất thì sáng trong của lão Hạc, Nam Cao quả đã “ khơi được những nguồn chưa ai khơi ” và chính điều này đã đưa ông lên một vị trí vững chãi trong dòng văn học 1930 – 1945 .

Truyện ngắn “Lão Hạc” đã thể hiện một cách chân thực, cảm động số phận đau thương và phẩm chất cao quý của người nông dân cùng khổ trong xã hội cũ, cái xã hội mà “hạnh phúc là một cái chăn quá hẹp. Người này co mà người kia bị hở”. Lão Hạc vì tình thương con sâu nặng đã chấp nhận những giá lạnh của cuộc đời để nhường tấm chăn hạnh phúc cho người con xa nhà. Cũng qua câu chuyện về lão Hạc, nhà văn thể hiện lòng thương yêu, thái độ trân trọng đối với những con người bất hạnh mà biết sống cao thượng.