” Trần vãn thử hà thời, dục vịnh đại phi hiền giả lạc
Phượng sơn tồn ẩn xứ, trĩ lưu trường ngưỡng triết nhân phong.”

Trải qua hàng trăm năm, bao thế hệ người Việt Nam vẫn tôn xưng thầy giáo Chu Văn An là “Vạn Thế Sư Biểu” - “Người Thầy của muôn đời”. Mỗi khi nhắc đến cái tên này người Việt Nam nói chung và người dân Chí Linh chúng tôi nói riêng luôn cảm thấy tự hào về danh nhân thế giới – Chu Văn an. Với Đền thờ Chu Văn An,  tôi đều có cảm nghĩ sâu sắc hơn về đạo làm thầy, về đạo học mà Nhà giáo Chu Văn An đã gửi lại cho hậu thế từ hơn 600 năm trước.

Chu Văn An, tên chữ là Linh Triệt, hiệu là Tiều Ẩn, quê ở thôn Văn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay thuộc xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, thủ đô hà nội). Ông đã từng đỗ Thái học viên  nhưng không ra làm quan mà mở trường Huỳnh Cung bên kia sông Tô Lịch để dạy học. Sau này, ông được Vua Trần Minh Tông mời ra làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám, dạy cho những Thái tử và phò giúp nhà vua. Đến thời Trần Dụ Tông, triều đình rối ren, Chu Văn An khuyên can giúp nhà vua vững con thuyền an dân, còn dâng “thất trảm sớ” nhưng đều bất thành. Ông cáo quan về núi Phượng Hoàng ở ẩn, dạy học, viết sách, tìm thuốc chữa bệnh cho dân cho tới khi mất. Khi qua đời ông được Vua Trần Nghệ Tông phong tước Văn Trinh Công, tước phẩm cao nhất trong hạng tước và được thờ tự ở Văn Miếu. Đền Chu Văn An là nơi mà 600 năm trước thầy Chu Văn An sau khi từ bỏ mũ áo chốn quan trường, trở về mở trường dạy học, viết sách, làm thơ, nghiên cứu y dược, sống cuộc đời của một ‘‘tiều ẩn” (ông ví mình như một tiều phu ẩn dật chốn rừng sâu) an nhàn, thanh bạch, vui với cỏ cây, mây nước.

     Từ Quốc lộ 18, vượt qua con đường đất khoảng 3km, với dốc núi quanh co giữa bạt ngàn những vườn nhãn, na, bưởi, tiếp đến là những rặng thông xanh mướt, chúng tôi đến núi Phượng Hoàng, thuộc xã Văn An, huyện Chí Linh, Hải Dương, nơi có quần thể di tích đền thờ Chu Văn An. Đền được Nhà nước xếp hạng Khu di tích lịch sử quốc gia năm 1998 và được trùng tu, tôn tạo, khánh thành vào đầu năm 2008.

    Đến với nơi này, ta cảm nhận được một tâm thế trang nghiêm, tôn kính đến lạ kì. Đền thờ tọa lạc trên núi Phượng Hoàng hay còn được gọi là “Phượng Sơn linh từ”. Đền đ­ược xây dựng trên một thế đất cao, rộng và linh thiêng. Đền được xây dựng theo thuyết phong thủy của ng­ười x­ưa, phía tr­ước có núi Ngọc làm tiền án, phía sau có núi Phư­ợng làm hậu trẩm, hai bên là núi Kì Lân và núi Phượng Hoàng nh­ư sải cánh của con chim ph­ượng. Nơi đây kể cả một quần thể kiến trúc bề thế, mang đậm phong phương thức thời Nguyễn, có địa thế linh thiêng và cảnh sắc thiên nhiên tươi xinh.

     Qua những đợt trùng tu, đền thờ Chu Văn An đã trở thành quần thể kiến trúc bề thế trang nghiêm kể cả: tam quan nội, tam quan ngoại, sân hạ, sân trung, sân thượng, vườn cây, hai nhà giải vũ, hai nhà bia, đền thờ chính cùng những bức phù điêu chạm Long Phượng vờn mây và 112 bậc đá dẫn lên đền thờ chính. Đền thờ chính tọa lạc trên thế đất cao, rộng, theo phong thủy thì đây này là mắt của chim Phượng. Phía trước đền có núi Ngọc làm tiền án, phía sau có núi Phượng làm hậu trẩm, hai bên là núi Kì Lân và núi Phượng Hoàng chầu về. Đền Chu Văn An được xây dựng theo hình chữ Nhị, phong phương thức kiến trúc thời Nguyễn, chồng diêm 2 tầng 8 mái, ngói liệt với 8 góc đao cong, kể cả 5 gian tiền tế và 1 gian hậu cung. Chính giữa tiền tế đặt ban thờ công đồng, ngay phía sau là ban thờ gia tiên họ Chu, ở bên phải là ban thờ sơn thần núi Phượng Hoàng, bên trái là ban thờ những môn sinh của thầy. Trong hậu cung đặt tượng thờ thầy bằng đồng, nặng 100kg. Nghệ thuật trang trí trong đền theo đề tài tứ linh (Long – Ly – Quy – Phượng) và tứ quý (Tùng – Cúc – Trúc – Mai). Những bức y môn sơn son thếp vàng, trang trí thẩm mỹ và làm đẹp theo hình tượng “rồng chầu hoa cúc mãn khai”. Phía trước đền Chu Văn An là đôi rồng đá mang phong phương thức kiến trúc thời Trần… Chính giữa tiền tế đặt ban thờ công đồng, ngay phía sau là ban thờ gia tiên họ Chu, ở bên phải là ban thờ sơn thần núi Phượng Hoàng, bên trái là ban thờ những môn sinh của thầy. Trong hậu cung đặt tượng thờ thầy bằng đồng, nặng 100kg. Nghệ thuật trang trí trong đền theo đề tài tứ linh (Long – Ly – Quy – Phượng) và tứ quý (Tùng – Cúc – Trúc – Mai). Những bức y môn sơn son thếp vàng, trang trí thẩm mỹ và làm đẹp theo hình tượng “rồng chầu hoa cúc mãn khai”. Phía trước đền Chu Văn An là đôi rồng đá mang phong phương thức kiến trúc thời Trần…

Vào mỗi dịp lễ tết đến hay tuần rằm, mùng một, đặc biệt là vào mùa thi cử, nơi đây luôn có đông đảo người địa phương và du khách đến chiêm bái, thành lễ. Những lúc ấy, tại thư phòng phía trái đền thường có các cụ đồ Nho trong trang phục xưa, ngồi thảo những con chữ giàu ý nghĩa bằng màu mực đỏ đặc trưng, tương truyền là màu mực nhà giáo Chu Văn An thường sử dụng ngày trước, hàm ý về tấm lòng trung trinh, son sắt của mình với dân với nước. Trong những dịp này, các bậc phụ huynh, các bạn học sinh, hoặc các văn nhân, thi sĩ nặng nợ nghiệp bút nghiên thường đến đền xin chữ, cũng là cầu mong sự học, sự viết luôn được suôn sẻ, đỗ đạt, đơm hoa kết nụ. Đền rất linh thiêng nên khi đến đây cầu xin học hành đỗ đạt , đa phần các thí sinh, học sinh đều rất an nhàn, thoải mái và tự tin trước khi bước vào kì thi quan trọng. Ở đây thường có lễ hội đền vào mùng 6 tháng giêng (âm lịch) với tên gọi ''Lễ khai bút đầu năm'' và ''Lễ hội về nguồn'' diễn ra vào dịp kỉ niệm ngày mất của thầy (26/11 âm lịch).

    Nếu có dịp tôi rất mong mọi người có thể dành thời gian đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp của đền đồng thời thể hiện long tôn kính của con cháu đới với một bậc tiền bối vĩ đại. Phải chăng, tình yêu của Chu Văn An chính là tình yêu nước, từ đó nhóm lên ngọn lửa của tình yêu giáo dục, sự trân trọng tài năng ở mỗi người? Thầy đã để lại biết bao điều tốt đẹp cho chúng ta học tập và tiếp tục phát huy. Tôi hay chính chúng ta sẽ tự cảm nhận và tự nhắn nhủ với chính mình rằng: ''Là học sinh, chúng ta cần phải cố gắng, nỗ lực hơn nữa trong học tập, ngày càng hoàn thiện hơn về nhân cách để không phụ công lao dưỡng dục của gia đình và thầy cô .''