Tô Hoài là một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc có vốn hiểu biết phong phú về con người và phong tục tập quán của nhiều vùng trên đất nước ta. Ông không chỉ tham gia hoạt động chính trị một cách sôi nổi trước Cách mạng tháng Tám mà sau Cách mạng ông còn tham gia nhiều hoạt động xã hội. Chính những hoạt động đó là cơ hội giúp cho nhà văn bắt rễ ngày càng sâu vào cuộc sống chiến đấu và lao động của nhân dân. Nhờ đó, Tô Hoài ngày càng đa dạng trong đề tài viết văn của mình và một trong những đề tài đem lại vinh quang cho sự nghiệp sáng tác của ông đó chính là đề tài miền núi. Thành công trong mảng đề tài này không thể không nhắc tới tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”. Đây là tác phẩm đặc sắc nhất trong ba tác phẩm của tập “Truyện Tây Bắc”. Và một trong sức hấp dẫn làm nên tác phẩm này chính là những chi tiết tươi nguyên sức sống trong đêm mùa đông giá rét ở Hồng Ngài thông qua hai lần miêu tả nhân vật Mị: “Lúc đầu thấy A Phủ bị trói vào cột, “Mị vẫn thản nhiên ngồi thổi lửa hơ tay. Nếu A Phủ là cái xác chết đứng đấy cũng thế thôi”. Nhưng sau đó, nhìn thấy dòng nước mắt của A Phủ, Mị lại động lòng thương. Lòng thương người đã đưa Mị đến hành động quyết liệt: cởi trói cho A Phủ”. Đây chính là quá trình tạo nên giá trị nhân đạo sâu sắc cho tác phẩm.

    Từ sau đêm tình mùa xuân nghiệt ngã ấy, Mị lại quay trở lại cuộc sống cam chịu vô hồn, vô cảm và dường như mối quan tâm giao cảm với cuộc sống của Mị lại tiếp tục thu hẹp qua ô vuông cửa sổ bằng bàn tay và cứ thế tiếp diễn chưa biết đến khi nào nếu như không có sự xuất hiện của A Phủ.

    Cũng giống như Mị, A Phủ là hiện thân của đau khổ, là một nông nô miền núi, là người ở và bị tước đoạt mọi quyền ở nhà thống lí Pá Trá. A Phủ chính là hiện thân mọi sự đau khổ cơ cực của người lao động nghèo miền núi. Ngày ngày, anh phải làm những công việc nặng nhọc như “đốt rừng, cày nương, cuốc đất, săn bò tót, bẫy hổ, chăn ngựa quanh năm một thân một mình buôn ba rong ruổi ngoài gò ngoài rừng”. Nhưng số phận đau khổ của A Phủ chưa dừng lại ở đó, vì mải bẫy nhím, A Phủ để hổ bắt mất bò, A Phủ đã bị thống lí Pá Trá bắt đứng trói vào cột giữa những ngày Hồng Ngài rét buốt có sương muối và bị bỏ đói bỏ khát. Chính nỗi bất hạnh của A Phủ, chính sự độc ác của cha con Pá Tra đã làm thức dậy sự phản kháng mạnh mẽ và đầy táo bạo ở người con gái Tây Bắc tên Mị.

    Đêm mùa đông trên núi cao thường dài, buồn và lạnh. Nếu như không có bếp lửa kia làm bạn có lẽ Mị sẽ buồn đến chết mất. Dù sao trong vô vọng Mị vẫn có ngọn lửa chập chờn níu kéo để sự vô vọng ấy không bị lùa đến tuyệt vọng. Mỗi đêm, Mị ngồi dậy sưởi lửa hơ tay không biết bao nhiêu lần, A Sử đi chơi về thấy Mị ngồi sưởi lửa, hắn đánh Mị, Mị mặc kệ. Hôm sau Mị lại ngồi thổi lửa hơ tay, hơ lưng, biểu hiện ấy phải chăng là biểu hiện của một người đã chai lì với cuộc sống. Cho nên tâm trạng thờ ơ, nguội lạnh, băng giá trước cảnh A Phủ bị trói đã hai đêm là điều không có gì lạ. Điều này được thể hiện qua hành động và suy nghĩ của Mị, Tô Hoài đã miêu tả hành động: “thản nhiên thổi lửa, hơ tay” một cách dửng dưng ở Mị, đâu chỉ có vậy suy nghĩ của Mị cũng trở nên vô cảm trước thực tại đau khổ của A Phủ: “Nếu A Phủ là cái xác chết đứng đấy, cũng thế thôi”. Phản ứng này của Mị cũng là điều hiển nhiên bởi lẽ cảnh trói người đến chết như thế ở nhà thống lí Pá Tra là chuyện hết sức bình thường và chính Mị cũng là nạn nhân khi bị A Sử trói vào cột trong đêm tình mùa xuân. Hơn nữa ở lâu trong cái khổ Mị quen khổ rồi nên cái khổ của người khác cũng thế mà thôi. Nghĩa là Mị vô cảm, không cảm nhận được nỗi đau của chính mình vì thế Mị cũng không cảm nhận được nỗi đau của người khác. Đến đây, tôi bỗng nhớ đến những suy nghĩ của ông giáo về vợ mình trong tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao: “Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu? Khi người ta khổ quá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến ai được nữa. Cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau ích kỷ che lấp mất”. Phải chăng đây là tâm lí thông thường ở con người mà Nam Cao và Tô Hoài đã có cái nhìn chung, đã có sự gặp gỡ trong việc phát hiện tâm lí của con người đặc biệt là người phụ nữ bị chai lì, bào mòn bởi cuộc sống khổ đau này.