"Bài học đường đời đầu tiên" là đoạn trích đặc sắc trong tác phẩm "Dế Mèn phiêu lưu ký" của Tô Hoài kể về hành trình phiêu lưu đầu tiên của Dế Mèn. Đoạn trích tập trung khắc họa đặc điểm ngoại hình, tính cách cũng như những trải nghiệm đầu đời của nhân vật Dế Mèn. Dế Mèn có thể được coi như một hình ảnh đại diện cho tuổi trẻ, luôn tràn đầy sức sống, luôn khát khao chinh phục khó khăn nhưng vẫn có phần xốc nổi, bồng bột và thiếu hiểu biết về cuộc sống.

Dế mèn là một loài côn trùng nhỏ bé ở đồng ruộng thường chẳng mấy ai để ý nhưng đã được nhà văn Tô Hoài khắc họa qua những nét vẽ thật đẹp. Trong suốt đoạn một của bài văn đều dành cho việc đặc tả hình ảnh của một chú dế trẻ trai tráng, đầy sức sống, một đoạn văn mẫu mực nhất về miêu tả loài vật. Tác giả miêu tả rất kĩ từng bộ phận trên cơ thể của Dế Mèn, những bộ phận làm nổi bật lên vẻ cường tráng: đôi càng "mẫm bóng", những cái vuốt ở chân, khoeo "cứng dần và nhọn hoắt", đầu "to ra và nổi từng tảng", răng "đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp" như lưỡi liềm máy. Đôi cánh dài như "cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi" vỗ nghe tiếng phành phạch giòn giã. Cặp râu "dài và uốn cong một vẻ rất hùng dũng", khi đi bộ thì cả người cứ rung rinh màu nâu bóng mỡ "soi gương được".

Không chỉ đẹp về ngoại hình, Dế Mèn còn có phong thái, điệu bộ rất chững chạc, oai vệ, "trịnh trọng và khoan thai" vuốt râu, mỗi bước đi đều dún dẩy khoeo chân, rung lên rung xuống chiếc râu như muốn khoe với tất cả mọi người thấy vẻ đẹp của mình. Cách miêu tả với một loại hệ thống tính từ của tác giả không chỉ làm nổi bật được các đặc điểm ngoại hình rất sống động, toát lên vẻ đẹp tràn đầy sức sống của Dế Mèn. Việc miêu tả ngoại hình này còn là tiền đề bộc lộ ra tính cách, thái độ, phong cách sống của Dế Mèn. Nếu như bên ngoài là vẻ đẹp hoàn hảo, mạnh mẽ, thì bên trong lại có những nét chưa đẹp, chưa hoàn thiện xuất phát từ ý thức còn non trẻ của một thanh niên dế mới lớn. Đó là tính kiêu căng tự phụ, không quan tâm đến người khác, thấy Dế Choắt yếu ớt đã không giúp đỡ lại lên giọng dạy đời, mắng mỏ "Chú mày có lớn mà chẳng có khôn".

Dế Mèn thường nói năng cho sướng miệng chứ chẳng quan tâm người khác ra sao, luôn vỗ ngực tự đắc về bản thân mình, luôn muốn thể hiện rằng mình là đẹp nhất, mạnh nhất "Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa". Vì thế mà Dế Mèn sinh ra thói coi thường người khác, khinh chê những kẻ yếu đuối, vật lộn mà không sống nổi "Cò gầy vêu vao ngày ngày bì bõm lội bùn tím cả chân và vẫn hếch mỏ, chẳng được miếng nào". Dế Mèn còn là kẻ có thói hung hăng, xốc nổi hay trêu trọc kẻ khác, đoạn Dế Mèn trêu chọc Cốc để khoe mẽ trước Dế Choắt chính là minh chứng rõ nhất về thói hung hăng, xốc nổi, nghịch ranh của Mèn. Nhưng Dế Mèn cũng sớm phải trả giá cho thói xốc nổi ngông cuồng và dại dột đó của mình khi mà cái chết thảm thương của người bạn xấu số Dế Choắt đã thức tỉnh Dế Mèn, cho Dế Mèn một bài học nhớ đời. Ban đầu Dế Mèn huênh hoang với Dế Choắt là trêu chị Cốc nhưng sau đó lại chui tọt vào hang ẩn nấp, sau khi chị Cốc bay đi mới dám mò ra khỏi hang. Dế Mèn đã vô cùng hối hận khi Dế Choắt lại phải chịu đòn từ những lời trêu đùa của mình "Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi".

Trước cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn mới được tỉnh ngộ, suy nghĩ về bài học đường đời đầu tiên, đó là "hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi" và "nếu đã trót không suy tính, lỡ xảy ra những việc dại dột, dù về sau có hối cũng không thể làm lại được". Từ đó trở đi Dế Mèn đã thật sự trưởng thành, biết suy nghĩ hơn, sống điềm đạm hòa nhã hơn, điều đó được thể hiện trong các chương tiếp theo của truyện "Dế Mèn phiêu lưu ký". Cụ thể ở chương 2 và 3 Dế Mèn bị bắt đi chọi với những con dế khác nhưng đã trốn và tìm đường về nhà, trên đường về còn đánh bọn Nhện cứu chị Nhà Trò. Ở bảy chương tiếp theo là toàn bộ chuyến phiêu lưu khắp miền đầm lầy, vùng cỏ may, trải qua rất nhiều chuyện, vượt nhiều gian nan Dế Mèn đã trở thành một hình tượng đẹp trong lòng mọi người.

Nhân vật Dế Mèn là một hình ảnh đáng yêu, gần gũi với tuổi trẻ, nhìn vào Dế Mèn chúng ta thấy có mình trong đó, tự nhìn nhận ra những nét chưa đẹp, những điểm còn thiếu sót để từ đó cố gắng hoàn thiện bản thân. Dế Mèn cũng dạy cho chúng ta bài học đường đời đó chính là không nên cao ngạo, hống hách, kiêu căng, làm việc gì cũng phải suy tính kỹ càng nếu không sẽ phải hối hận suốt đời.