Thiên nhiên luôn khiến con người kinh ngạc vì sự sáng tạo và sức sống của mình. Hang động chính là sự sáng tạo lớn nhất mà mẹ thiên nhiên dành tặng cho con người. Tại Quảng Bình, trong vườn Quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng vào năm 2009 một đoàn tham hiểm của Hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh đã phát hiện và công bố về sự tồn tại của hang Sơn Đoòng – hang động lớn nhất thế giới.

Theo các chuyên gia đã từng thám hiểm và nghiên cứu về hang Sơn Đoòng thì hang được hình thành từ cách đây khoảng 2-5 triệu năm trước, khi nước sông chảy qua vùng đá vôi đã bị vùi lấp dọc theo một đường đứt gãy. Dòng nước ấy đã ăn sâu và làm xói mòn đất đá và tạo thành một đường hầm khổng lồ trong lòng đất dưới dãy núi đá vôi ấy. Do kết cấu của núi đá vôi chưa cứng nên tại những nơi đá mềm, phần trần hang đã sụp xuống tạo thành những lỗ hổng, lâu ngày tạo thành những vòm hang khổng lồ. Nơi trần bị sụp xuống cũng tạo thành hai giếng trời đặc trưng trong hang. Đây cũng chính là hai lối vào trong hang Sơn Đoòng.

Khoảng không của hai giếng trời đã khiến cho ánh sáng mặt trời có điều kiện chiếu xuống hang. Ô xi được đưa từ ngoài vào chính là điều kiện thuận lợi cho cây cối phát triển mạnh mẽ tạo nên những khu rừng nhiệt đới lớn ngay trong hang động. Những nhà thám hiểm đã đặt tên cho khu vườn là “vườn Adam” – tức khu vườn địa đàng, bởi vẻ đẹp thơ mông và nguyên sinh của nó.

Hang Sơn Đoòng là hang động lớn nhất thế giới, vượt xa hang động lớn thứ hai là hang Deer ở vườn Quốc gia Gunng Mulu của Malaysia (có chiều cao 100m, rộng 90m, dài 2km), lớn gấp 4-5 lần hang động Phong Nha với chiều rộng khoảng 150m, chiều cao trên 200m và chiều dài khoảng 9km. Dung tích hang Sơn Đoòng được ước tính lên tới 38.5 triệu mét khối (tương đương với 15.000 bể bơi Olympic), lớn gấp 3.6 lần so với hang Miao của Trung Quốc (với dung tích khoảng 10.8 triệu mét khối).

Các cột nhũ đá trong hang cao 14m, có những cột cao tới 70-90m. Một số đoạn trong hang Sơn Đoòng có kích thước lớn tới 140m x 140m, có đoạn bề rộng hang khoảng 91.44m, vòm hang cao gần 243.84m. Với chiều cao này, hang Sơn Đoòng hoàn toàn có thể chứa lọt một tòa nhà cao 40 tầng. Kinh khủng hơn, trong hang có những bãi đất phẳng, có thể chứa vừa chiếc máy bay Boing 777 và xếp gọn trên dưới 100 chiếc máy bay cùng loại. Không chỉ vậy, trong hang Sơn Đoòng, các nhà khoa học còn tìm thấy một dòng sông ngầm dài 2.5km và những quần thể san hô, di tích thú hóa thạch rải rác mọi nơi trong hang.

Giá trị thực sự của hang Sơn Đoòng không phải nằm ở cái tên “Hang động lớn nhât thế giới” mà giá trị của nó nằm ở hệ sinh thái vẫn còn nguyên sinh của hang. Khác với hang Miao của Trung Quốc, khi có ít người tới, hang Sơn Đoòng của Việt Nam không có dấu chân của loài người từ 5 triệu năm nay. Tức là chưa có một sự tác động nào của con người vào sự hình thành và phát triển của hang. Hang Sơn Đoòng vẫn còn nguyên sự hoang dại, nguyên sơ như ban đầu của nó.

Về địa chất, hang Sơn Đoòng là kết quả của quá trình xói mòn của địa hình các-xtơ nên trong hang mang những đặc trưng của dạng địa hình này với những cột đá lớn, những nhũ đá, cả những viên ngọc động qua hàng triệu năm kết tủa. Về sinh học, ở hang Sơn Đoòng tồn tại cả một hệ sinh thái với thế giới sinh vật hoàn toàn khác với thế giới bên ngoài. Các loài động vật trong hang không được tiếp xúc với ánh sáng, chúng sống trong bóng tối triền miên nên chúng bị mù, hầu hết là những loài bạch tạng, nhưng trái lại, chúng có khứu giác và cảm giác cực kì nhanh nhạy.

Bên cạnh đó, trong hang có những nhân chứng của quá khứ với hóa thạch động vật có xương sống, các quần thể san hô bốn tia màu trắng nổi bật trên nền đá vôi đen 300 triệu năm tuổi. Thực vật trong hang cũng vẫn giữ được đặc trưng của chúng từ thời nguyên khai, như cây dương sỉ lớn.

Hang Sơn Đoòng là niềm tự hào của người Quảng Bình, cũng là món quà vô giá mà mẹ thiên nhiên ban tặng cho họ. Vì thế, người dân Quảng Bình nói riêng, người Việt Nam nói chung hãy chung tay để bảo vệ món quà đẹp đẽ mà thiên nhiên đã ban tặng cho chúng ta.

Kể từ khi được phát hiện, hang Sơn Đoòng đã khiến các chuyên gia, những người yêu hang động và đam mê du lịch khám phá ngỡ ngàng, choáng váng vì vẻ đẹp lộng lẫy của nó. Không chỉ rất lớn về quy mô, Sơn Đoòng còn sở hữu những điều kỳ bí, độc đáo và vẻ đẹp có một không hai. Vấn đề của Sơn Đoòng hiện nay là đi theo cách khai thác nào cho hiệu quả, mà vẫn bảo vệ và gìn giữ được “báu vật” này.

Sơn Đoòng bắt đầu được biết đến từ năm 1990. Một người dân Quảng Bình chuyên đi rừng, là ông Hồ Khanh – người mà tên tuổi sau này gắn chặt với Sơn Đoòng trong một chuyến tìm trầm có qua khu vực hang Én và tình cờ phát hiện một cái hang. Đứng trước cửa hang, ông cảm nhận có một luồng gió mát lạnh thổi thốc từ trong hang ra, tiếng gió rít qua vách đá đến lạnh người.

Năm 2008, Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh sang làm việc tại Việt Nam. Hồ Khanh gặp Howard Limbert, một chuyên gia hang động của Hiệp hội. Anh đã kể cho vị này nghe về cửa hang mà mình phát hiện ra từ hồi đó. Qua miêu tả ban đầu, đoàn thám hiểm nhận định đây có thể là một hang động rất lớn và động viên Hồ Khanh cố đi tìm lại cửa hang. Không có thông tin gì, cũng chẳng ai hay biết, cuối cùng một mình Hồ Khanh đã vào rừng và mò mẫm kiếm tìm trong suốt hai ngày mới phát hiện ra cửa trước hang.

Khi đó, anh đã liều mình tụt xuống độ sâu khoảng 80 m, nhận thấy bên trong có suối lớn, nước chảy xiết và lòng hang có vẻ rất sâu. Anh đã nhận định rằng có thể đây là một hang rất lớn, nhưng không thể tưởng tượng được đây lại chính là hang động lớn nhất thế giới. Năm 2009, ông Howard Limbert đã cùng với Hồ Khanh tụt xuống cửa hang, cả hai đã chính thức phát hiện và thám hiểm toàn bộ hang Sơn Đoòng, sau này được tạp chí National Geographic công bố là hang động tự nhiên lớn nhất thế giới vào năm 2010.

Theo số liệu chính xác do Công ty TNHH An Thi Việt Nam (đơn vị đã thực hiện scan 3D toàn bộ lòng hang vào năm 2014) cung cấp thì chiều dài nhánh chính của hang Sơn Đoòng là 4,45km. Khoảng cách tính từ nền lên tới trần hang bên trong, nơi cao nhất là 203m. Từ đỉnh cao nhất của hố sụt (doline) xuống đến nền hang, khoảng cách lên tới 304m. Nơi lòng hang rộng nhất, theo kích thước đo đạc là 147m. Và thể tích của toàn bộ hang Sơn Đoòng đạt tới 12,5 triệu mét khối.

Để chuyển tải được vẻ kỳ vĩ cùng không gian gây choáng ngợp của Sơn Đoòng, những bức ảnh – khuôn hình đều phải dùng con người làm đối trọng. Với kích cỡ con người chỉ bé xíu bằng một chú kiến khi đặt trong ma trận nhũ đá cùng vòm hang khổng lồ, sẽ thấy khả năng tạo tác thần kỳ của bà mẹ thiên nhiên là không giới hạn!

Sơn Đoòng không chỉ là hang động lớn nhất thế giới, mà còn ẩn chứa rất nhiều điều kỳ lạ. Muốn đến được Sơn Đoòng phải đi qua Hang Én – “hang động tự nhiên lớn thứ ba thế giới” (chỉ xếp sau Sơn Đoong và hang Deer của Indonesia). Điểm xuất phát của cái tên này là vì chim én sống ở đây quanh năm chứ không di cư. Mỗi năm vào khoảng giữa tháng 5 âm lịch, chim én lại ra ràng đồng loạt. Hang dài 1,6km, gần 200m, cao khoảng 80m, có chỗ hơn 100m.

Hang Én cũng là cái túi nước khổng lồ, nơi thu nước từ nhiều chỗ. Mùa mưa, nước dâng lên trong hang rất nhanh. Trong Hang Én cũng có những khối đá vôi bị hòa tan, rửa lũa tạo thành những hình dạng độc đáo. Qua Hang Én, tụt xuống cửa sau, đi thêm khoảng hơn 3 km nữa là tới cửa hang Sơn Đoòng. Nền hang tụt sâu xuống bên dưới khoảng 80m. Muốn xuống phải vượt qua một vách đá thẳng đứng, phải dùng dây và bộ đai leo núi chuyên dụng để trèo xuống.

Điểm đặc biệt của Sơn Đoòng là có hai hố sụt (Doline 1 và Doline 2). Đây chính là phần vòm trần hang do những tác động khác nhau bị sập đổ, tạo nên các “giếng trời”. Ánh sáng tự nhiên từ các giếng trời này rọi xuống, tạo nên một thảm thực vật dày đặc, một khu rừng nhiệt đới đặc biệt không nơi nào có được.

Thảm thực vật trong hố sụt thứ nhất chủ yếu là cây thân thảo và dương xỉ, số lượng cũng không nhiều, thường được gọi là Hố sụt Khủng long. Thảm thực vật trong hố sụt thứ hai phong phú hơn nhiều, đây chính là khu rừng nhiệt đới có tên gọi là Vườn Edam. Có những cây cao tới 20-30m, đường kính gốc lên tới 40cm. Rừng có cả cây cao, tán hẹp, cây ưa bóng râm chen dày, thực vật biểu sinh như tầm gửi, phong lan…

Trong hang, có những cột nhũ đá cao tới 70m, những tảng đá có nguồn gốc sập đổ, cuốn trôi, có đường kính lên đến hàng mét. Sơn Đoòng còn là thế giới của ngọc động, là những viên đá hình cầu, cầu dẹt hoặc hình trứng, thường hình thành trong những ngăn “ruộng bậc thang” do canxi cấu thành. “Ngọc động” được hình thành do nước bão hòa cacbonat canxi axit chảy qua, kết tủa chung quanh một nhân kết tinh nào đó, chẳng hạn hạt cát. Lâu dần các lớp tinh thể canxi bám vào ngày càng nhiều khiến viên đá lớn dần, và được lăn do dòng nước, cho nên được vo tròn lại thành hình cầu hoặc gần giống hình cầu.

Chuyên gia hang động Howard Limbert cho biết, “ngọc động” ở Sơn Đoòng lớn nhất và nhiều nhất trong các hang động trên thế giới. Có viên nặng tới 1kg. Sơn Đoòng còn là nơi chứa đựng nhiều loại hóa thạch của cả động vật và thực vật, từ hóa thạch huệ biển khoảng 300 triệu năm, hóa thạch san hô… cho đến hóa thạch của một con thú ăn thuộc bộ móng guốc nằm ở phía cửa sau của hang…

Điểm đặc biệt cuối cùng mà Sơn Đoòng dành tặng du khách trước khi chia tay là Bức tường Việt Nam. “Bức tường” thạch nhũ khổng lồ cao xấp xỉ 100m, chắn hết chiều rộng phía cuối hang và nối với hang chính bằng một hồ nước dài cỡ 500m. Đây chính là một phần núi đá đứt gãy được hình thành trong quá trình biến đổi của vỏ Trái đất để tạo nên hang Sơn Đoòng. Để vượt qua được Bức tường, phải sử dụng dụng cụ leo núi chuyên dụng và có sự hướng dẫn, hỗ trợ của chuyên gia. Phía sau Bức tường là cửa hang, có lối đi ra ngoài.

Hang Sơn Đoòng không chỉ giữ được nguyên vẹn địa chất, địa mạo mà còn ẩn chứa bao điều bí ẩn của tự nhiên, đó là những hang động hùng vĩ trong lòng núi đá vôi được hình thành từ hàng triệu năm trước.