Nhà giáo, nhà văn Đặng Thai Mai từng khẳng định, đánh giá về một tập thơ Từ ấy: “Đối với Tố Hữu, thơ là vũ khí đấu tranh cách mạng. Đây là nét độc đáo, bí quyết riêng của Tố Hữu trong tác phẩm thơ ca.” Tố Hữu không chỉ là một nhà thơ mà còn là một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành. Đọc thơ Tố Hữu, ta không chỉ thấy những biến chuyển của lịch sử mà còn bắt gặp tinh thần sục sôi, nhiệt huyết của một thanh niên yêu nước trung thành với sự nghiệp cách mạng. Tinh thần này được thể hiện rất rõ trong bài thơ “Khi con tu hú”. Bài thơ trong tù của Tố Hữu không chỉ thể hiện khát vọng tự do, lí tưởng cách mạng sục sôi mà còn thể hiện tình yêu thiên nhiên, cuộc sống tha thiết được thể hiện rõ nét qua hình ảnh mùa hè ở 6 câu thơ đầu của bài thơ.

Mở đầu bài thơ, Tố Hữu đã dựng lên trước mắt người đọc một hình ảnh thiên nhiên mùa hè thật sinh động với những màu sắc rực rỡ, những âm thanh trong sáng.

“Khi con tu hú gọi bầy

Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần.

Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

Trời xanh càng rộng càng cao

Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…”

Âm thanh rộn rã, vui tươi của tiếng chim tu hú “tu hú gọi bầy” chỉ mời gọi mùa hè về mà còn làm bừng sáng hình ảnh chung của bài thơ, đem lại cảm giác hồi hộp cho lòng người. Mùa hè là mùa “lúa chín”, là mùa “trái ngọt”. Các tính từ tình thái “đương chín”, “ngọt dần” không chỉ chỉ sự thay đổi của lúa và hoa quả trong mùa hè, mà còn để lại ấn tượng về sự hoạt động liên tục ngay trước mắt. Cuộc đời dường như nở, tràn ra trước mắt, khiến thi nhân lưu luyến, say đắm. Nhà thơ Tố Hữu cảm nhận mùa hè bằng tất cả các giác quan không chỉ là nghe, là nhìn mà còn là xúc giác và bằng chính trái tim yêu đời của mình.

“Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào”

Hình ảnh mùa hè còn được nhấn nhá bởi tiếng ve kêu, màu vàng của bắp, màu đỏ của nắng. Sự kết hợp giữa những gam màu tươi sáng cùng những hình ảnh quen thuộc, bình dị đã mang đến một cảm giác mùa hè thật đẹp và ấn tượng. Người đọc như hòa vào cuộc sống bình dị mà tươi sáng của hình ảnh thơ, tiếng chim tu hú đưa ta về với miền quê thanh bình, bên tai tiếng chân chất của tiếng chim tu hú, tiếng ve kêu râm ran, màu vàng tươi của lúa và bắp, màu đào ấm áp của nắng hè, màu xanh mướt của khu vườn rợp bóng mát.

Động từ “dậy”, tính từ chỉ mức độ “đầy” rất hay được dùng để chỉ tiếng động, sự sung mãn, căng đầy của mặt trời. Mọi thứ dường như diễn ra sống động ngay trước mắt. Đặc biệt hình ảnh mùa hè rực rỡ tươi đẹp này không phải là cái mà nhà thơ “mắt thấy, tai nghe” mà là những kỉ niệm cứ lặp đi lặp lại trong tâm trí nhà thơ Tố Hữu. Trong hoàn cảnh ngục tù, nhà thơ không có điều kiện trực tiếp nhìn ngắm và “thưởng thức” cảnh vật, hương vị của một ngày hè mà chỉ biết đắm mình trong những kỉ niệm đẹp. Bốn câu thơ đầu đã thể hiện tình yêu thiên nhiên, tình cảm thiết tha của người chiến sĩ cách mạng và tình yêu cuộc sống mãnh liệt. Tình yêu ấy có thể vượt qua hoàn cảnh xiềng xích, mất tự do, tìm thấy cuộc sống bình lặng tươi sáng ở đó.

“Trời xanh càng rộng càng cao

Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…”

“Trời xanh” chỉ ra một không gian rộng lớn, bao la. Hình ảnh nhân hoá trong “đôi con diều sáo lộn nhào từng không” vừa là hình ảnh hiện thực của những cánh diều sáo đang bay tự do trên bầu trời, vừa gợi nhớ hành trình đi tìm tự do của nhà thơ Tố Hữu. Cánh diều tự do tung bay như khát vọng tự do thoát khỏi ngục tù để hòa vào những ngày hè huy hoàng của quê hương, vào cuộc đời rộng lớn của người chiến sĩ trẻ, vào sự nghiệp cách mạng.

Như vậy, với 6 câu thơ đầu, nhà thơ Tố Hữu đã tạo ra trong tâm trí mình một hình ảnh thiên nhiên mùa hè trong sáng, rộn ràng và sinh động. Qua đó thể hiện lòng yêu đời chân thành và khát vọng tự do cháy bỏng.