Mở đầu bài thơ, là lời giới thiệu mộc mạc, chân thành về cảnh đời vất vả của bà Tú.

" Quanh năm buôn bán ở mom sông

" Nuôi đủ năm con với một chồng"

Hình ảnh bà Tú hiện lên với bao sự nhọc nhằn, bươn chải việc bán buôn cùng thời gian. Đã được, Tú Xương khái quát rõ nét qua hai câu đề. Cụm từ " quanh năm" đặt ở đầu bài thơ, như đang vẽ đậm thêm nét tần tảo, cơ cực của một đời bán buôn có tính chắt chu kì tuần hoàn lặp lại. Hay như sự cố định cuộc đời của một thân phận phụ nữ vốn danh thế nay phải lam lũ chân tay.

Nghệ thuật đối lập giữa tính chất công việc với những yêu cầu cơ bản của một cuộc sống đầy đủ. Vất vả quanh năm, nhưng cũng chỉ đủ để nuôi năm con với một chồng. Ngữ " năm con với một chồng" như cách nói ví von, so sánh sự bất lực của người làm chồng mà việc gia đình đâu thể cán đáng cùng vợ. Tú Xương đã rất công bằng với chính vợ mình, ông thà tự nhận mình ngang hàng với một kẻ ăn bám vợ, chứ cũng không lấy sự giáo lí phong kiến bấy giờ để áp đặt lên cuộc đời bà Tú. Ông đã dành cho vợ mình sự trân trọng tuyệt đối. Quả là một con người có bản lĩnh!

Hoàn cản thực, gợi sự gian truân, bâp bênh, đầy hiểm nguy của một thân phận bé nhỏ trước vòng xoáy cuộc đời.

" Lặn lội thân cò khi quãng vắng

"Eo sèo mặt nước buồi đò đông"

Hai câu đề mở ra, hiện rõ thêm nét đối lập ngang bằng giữa hai dòng thơ. " quãng vắng" đối với " đò đông". Nét tương đồng trong môi vế của mỗi câu cũng được thể hiện rõ " lặn lội" với "quãng vắng", " eo sèo" cùng " buổi đò đông". Tất cả những điều ấy như mở rộng thêm, cặn kẽ hơn về bức tranh của một số phận đàn bà lam lũ. Tú Xương đã vận dụng thành công hình ảnh con cò trong ca dao xưa, từ đó biến thể hóa hình ảnh con cò vốn nhỏ nhoi yếu ớt, nay lại thêm yếu ớt, nhỏ nhoi hơn " thân cò". Dáng dấp bà Tú được ví như thân cò lặn lội giữa quãng vắng thưa thớt, với bao sự nguy hiểm, khó khăn khi một mình bươn chải mưu sinh, thân cò ấy đôi lúc cũng phải " eo sèo", cũng kì kèo ngả giá, để bán buôn nơi buổi đò đông người. Ôi! cái phận bà, sao khiến ông Tú xót thương, cảm phục và đau đớn giùm.

" Một duyên hai nợ, âu đành phận

"Năm nằng mười mưa dám quản công"

Sự suy ngẫm, và thái độ đầy cảm thông, trân trọng với cuộc đời vợ mình của Tú Xương. Lối sử dụng từ ngữ chỉ số lượng nhất định "một" và "hai" như một mặt khẳng định, quả quyêt hơn trước cái " duyên:", cái "nợ" của bà. Sự đối lập về số lượng giữa " duyên" và "nợ", giữa hạnh phúc và gian truân trắc trở. Bà Tú đứng giữa, không chọn lựa, mặc cho số phận đẩy đưa, bà đành " âu đành phận". Chấp chận hiện thực phũ phàng, không đời oán trách, dù có biết quãng đời nắng mưa khó lường, nhưng nào dám trái, dám chống cự lại " dám quản công". Ngữ " âu đành phận" và " dám quản công" thể hiện rõ hơn con người bà, một người phụ nữ giàu đức hi sinh, chịu thương chịu khó. Tú Xương như đang trách móc, như đang thầm lấy cho cuộc đời người đàn bà của ông chút lí lẽ. Ông nói mà ta thấy chua chát, xót xa.

" Cha mẹ thói đời ăn ở bạc"

" Có chồng hờ hững cũng như không"

Thói đời bạc bẽo, bất công với con người trong xã hội đương thời. Hai câu kết đóng lại bằng tiếng chửi " mẹ cha", một tiếng chửi đời, chửi xã hội mà sao nghe bất lực, đầy căm phẫn. Xã hội ấy, một xã hội kim tiền thối nát, biến cuộc đời những nho sĩ có tài như ông trở thành những kẻ không nơi dựng công danh, sự nghiệp, biến cuộc đời của một con người có tài năng nhân phẩm thành kẻ phải ăm bám vợ. Tiếng chữi đời, hay chính là chửi con người mình, như trách cứ bản thân chưa làm tròn bổn phận làm chồng trong gia đình, làm trai cho đất nước. Nỗi đau của Tế Xương, là nỗi đau có ý thức, có nhân phẩm.

Với cảm xúc chân thành, lời thơ giản dị mà sâu sắc, bài thơ đã ghi lại một cách xúc động tình thương yêu, quí trọng của tác giả dành cho vợ của mình. Đồng thời, " thương vợ" cũng là một bức tranh đẹp về hình ảnh tảo tần, giàu đức hi sinh cao cả của lớp người phụ nữ trong xã hội cũ.